س ـ علت اختلاف ميزان ارث و ديه زن و مرد در اسلام چيست؟
ج ـ خداوند هر يك از زن و مرد را به گونه اي آفريده كه هر كدام كاري ميتواند انجام دهد كه ممكن است از عهده ديگري خارج باشد؛ مرد را عقلانيتر و زن را عاطفي تر آفريده است. مرد به سبب داشتن روحيه تعقلي، بهتر ميتواند از عهده تدبير عقلاني زندگي و تأمين مخارج خانه برآيد و زن با داشتن روحيه عاطفي بهتر ميتواند به تربيت فرزندان و اموري از اين قبيل بپردازد و هر دو مكمل يكديگرند. مرد براي اداره بهتر زندگي و چاره انديشي بهتر مشكلات، نياز به اختيارات مالي بيشتري دارد در نتيجه سهم الارث بيشتري به اوتعلق ميگيرد. (ر. ك: الميزان، ج 4، ص 221.) اين نقصان در اموال زنان به گونه اي ديگر جبران ميشود. شما با اندك تأملي و مختصر محاسبهاي ميتوانيد به اين نكته پي ببريد كه زنان عملاً دو برابر مردان بهره ميبرند و آن به جهت حمايتي است كه اسلام از حقوق آنان نموده است، زيرا براساس وظايفي كه برعهده مردان است نيمي از درآمد آنان براي زنان به مصرف ميرسد، در حالي كه بر عهده زنان چيزي گذاشته نشده است. مردبايستي هزينه همسر وفرزندانش را براساس نيازمنديهايشان اعم از خوراك، پوشاك، مسكن و ساير لوازم بپردازد، در حالي كه آنان از پرداخت هرگونه هزينه حتي براي مخارج خودشان معاف هستند. از اينرو زن ميتواند سهم الارث خود را پسانداز كند ولي مرد ناچار است آن را به مصرف همسر و فرزندانش برساند بدين ترتيب نيمي از درآمد مردان براي زنان خرج شده و نيمي براي خودشان، در صورتي كه سهم زنان همچنان باقي است. (ر.ك: تفسير نمونه، ج 3، ص 290 ـ 291.) در روايات اسلامي نيز دربيان دليل اين امر آمده است كه زنها ازدواج ميكنند و سهم خودشان دست نخورده باقي ميماند، امّا در سهم همسرشان شريك ميشوند. علاوه بر اين به آنها نفقه تعلق ميگيرد. ( فروع كافي، ج 7، ص 87. )
درباره بخش دوم سؤال ـ دليل تفاوت ديه مرد و زن ـ ميتوان چنين گفت:
1 . اول آن كه انسان مؤمن و خداشناس براساس باور ژرف و عميقي كه به خداوند به عنوان كامل مطلق و حكيم علي الاطلاق دارد، يقين پيدا ميكند كه هرآنچه از ناحيه او دستور داده شده و هر حكمي كه از ناحيه وي صادر گرديده، حتماً داراي مصالحي است كه به بندگان بازميگردد، هر چند كه عقول و انديشه هاي بشري از درك حكمت آن ناتوان و قاصر باشد.
2 . ديه در اسلام بر معيار «ارزشِ معنوي» انسان مقتول نيست ـ تا زن را از اين جهت كمتر از مرد بدانيم ـ بلكه دستور خاصي ناظر بر مرتبه بدن انسان كشته شده ميباشد؛ چرا كه ديه يك دانشمندِ داراي رتبه جهاني با ديه يك انسان عاميِ بيسواد برابر است! در حالي كه از نظر معنوي، هيچگاه اسلام اين دو را برابر نميداند (سوره زمر، آيه 9 و سوره نساء، آيه 95 و سوره حديد، آيه10 و...) بنابراين تساوي ديه عالم و جاهل نه از مقام عالم ميكاهد و نه بر مقام جاهل ميافزايد و تفاوت ديه مرد و زن نيز نشانه منزلت مرد و يا كمبود مقام زن نيست.
زيرا تفاوتهاي مادي و مالي هيچ ارتباطي به مقام هاي معنوي ندارد. لذا كيفر و عذاب قتل عمدي (عذاب ابد يا دراز مدت) هم براي قاتل مرد است و هم قاتل زن، يعني مقتول مؤمن، چه مرد باشد چه زن، براي قاتلش عذاب ابد (يا دراز مدت) است.
3 . در كفّاره، فرقي بين قتل زن و مرد نيست؛ يعني در قتل عمد، كفاره جمع و در قتل غير عمد، كفاره به نحو ترتيب واجب ميشود و از اين لحاظ فقهي نيز فرقي بين قتل زن و مرد نيست. (ر. ك: زن در آينه جلال و جمال، آيه الله جوادي آملي، ص 354 ـ 356.)
4 . در صورتي كه مرد مقتول و زن قاتل باشد، زن فقط قصاص ميشود و اينگونه نيست كه وي يا بازماندگانش، مجبور به پرداخت مابه التفاوت ديه به خانواده مقتول باشند.
5 . در غالب موارد، با كشته شدنِ يك زن، نانآورِ خانواده از دست نميرود، امّا با قتل يك مرد، نفقه دهنده و خرج دهنده يك خانواده ـ اعم از زن، دختر و پسرش ـ از بين ميرود و لذا مقدار تفاوت ديه مرد و زن ميتواند در اينجا نقش خود را نشان دهد. اين تفاوت ميزان ديه نيز به نفع زن و دختر و پسري است كه از مرد مقتول باقي ميمانند. (ر. ك: اسداللّه محمدينيا، پاسخ به پرسشهاي جوانان، ج 2، ص 269.)
6 . سرانجام اينكه در همه جا ديه زن نصف ديه مرد نيست. براي مثال، در موردي كه ديه اعضاء بيش از يك سوم ديه كامل نشده باشد، ديه زن و مرد مساوي است. (ر. ك: قانون مجازات اسلامي، ماده 301.)
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید