2. حيات واقعي و حيات ناخالص: زندگي دنيا آميخته با مرگ است. بنابراين ناخالص است و به تعبير قرآن بازيچه‏اي بيش نيست «    وَمَا هذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ» (عنكبوت: 64 ) اين زندگي دنيا جز لهو و بازيچه چيز ديگري نيست در حالي كه مسلما خانه آخرت سراسر حيات است، اگر مي‏دانستند. در دنيا جمادات به نبات تبديل مي‏شوند و نبات حيوان مي‏شود و سرانجام حيوان مجددا تبديل به جماد مي‏شود. اين آميختگي مرگ و زندگي پيوسته ادامه مي‏يابد در حالي كه آخرت يكپارچه حيات است؛ نه تنها جانداران در آنجا حيات دارند كه زمين و سنگ و چوب و دست و پا و اعضاء و جوارح انسان و درختان ميوه و... همگي داراي حيات بلكه بالاتر داراي شعور مي‏باشند. (زمر: 69 ، ابراهيم: 48، يس: 65 ، فصلت: 21)    
در روايات آمده است كه «مرگ را به صورت يك قوچ وارد صحراي محشر مي‏كنند و آن را در حضور اهل محشر ذبح مي‏كنند و خطاب به اهل محشر مي‏گويند: ببينيد «مرگ» مرد و از اين پس مرگي وجود ندارد؛ نه در بهشت و نه در جهنم. همگي حيات جاودانه خواهيد داشت. در آخرت اصولا از فرسودگي، بيماري و پيري، خبري نيست كه به دنبال آن مرگ باشد.»

3. عمل و حساب: امروز فصل عمل، و تلاش و كاشتن است و فردا فصل بهره‏برداري، آسايش و برداشت محصول؛ امروز، روز درس خواندن و كسب دانش است و فردا روز دريافت كارنامه و مشاهده نتيجه اعمال و خلاصه دنيا مقدمه است براي حيات جاويد. بديهي است تنها كسي مي‏تواند محصول برداشت كند كه در فصل پاييز زمين را كاويده و شخم كرده و بذر پاشيده و به آن آب داده باشد. حال اگر كوتاهي كند و يا تخم بد بكارد هنگام بهره‏برداري از محصول، پشيماني سودي ندارد. اگر هم در بهار به طور جدي تصميم بگيرد گذشته را جبران كند امكان ندارد. اين مطلب در سخن زيبايي از اميرالمؤمنين عليه السلام اين گونه آمده است: «    و ان اليوم عمل و لا حساب و غداً حساب و لا عمل»    نهج البلاغه خطبه 42.    مسلماً امروز، روز عمل است و حسابي در كار نيست و فردا روز حساب است و عملي در كار نيست. تشبيه بسيار جالب پيامبر عظيم الشان اسلام(ص) مطلب را كاملاً ملموس و محسوس مي‏نمايد: «الدنيا مزرعه الاخره» دنيا كشتگاه آخرت است. در اين حديث مجموعه حيات آدمي مركب از دو فصل قلمداد شده است. فصل اول: فصل كشت و كار و تلاش و برنامه‏ريزي است؛ ـ دنيا ـ و فصل دوم: فصل برداشت و درو وبهره برداري از نتيجه تلاشهاي فصل اول حيات است؛ ـ آخرت 

    
حال پرسش اين است كه آيا كيفرهاي اخروي از نوع مكافات دنيوي است؟ اگر چنين باشد ديگر تناسب بين جرم و مجازات مطرح نخواهد شد. پاسخ اين است كه مجازاتهاي اخروي از اين هم بالاتر است و رابطه بين جرم و مجازات از رابطه بين علت و معلول و اثر و نتيجه نيز شديدتر است. آيا چنين امري ممكن است؟ با توضيحاتي كه خواهد آمد مطلب روشن مي‏شود.

3. تجسم اعمال: در نوع اول رابطه بين جرم و مجازات امري اعتباري و قراردادي است كه قابل كم و زياد كردن مي‏باشد و واضح است كه در چنين امري رعايت تناسب و عدالت امري ممكن و لازم است. در نوع دوم رابطه تكويني و ذاتي است. يعني مجازات، معلول جرم و اثر ذاتي آن مي‏باشد و باز بديهي است كه چنين رابطه‏اي تفكيك ناپذير بوده و به هيچ وجه قابل كم يا زياد كردن نيست و برقراري تناسب امكان ندارد و اصولا تناسب و عدم تناسب بي‏ مفهوم است. اما در نوع سوم چنانكه گذشت رابطه نه حاصل از قرارداد است و نه نتيجه و عكس العمل فعل؛ بلكه كيفر، عين جرم است و هنگامي كه مجازات، چيزي جز جرم نيست و رابطه عينيت و اتحاد برقرار است به كار بردن لفظ رابطه نيز خالي از مسامحه نيست. در آخرت جزاي عمل چيزي جز تجسم و حضور عين عمل نيست.

    
آيات كريمه در اين ظهور دارد كه هر كس نفس عمل خود را مي‏بيند نه نتيجه و جزا و پاداش آن را و روايات نيز مويد همين معنا است.
از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل شده است كه فرمود: «    فمن كان من المومنين عمل في هذه الدنيا مثقال ذره من خير وجده و من كان من المومنين عمل في هذه الدنيا مثقال ذره من شر وجده»    (تفسير نور الثقلين: ج 5 ص 650 .)    هر كه از مومنين در اين دنيا به اندازه سنگيني ذره‏اي كار نيك انجام دهد آن را مي‏يابد و هر كس از مومنين در اين دنيا به اندازه سنگيني ذره‏اي شر انجام داده باشد آن را مي‏يابد

.    
در آيه ديگر مي‏فرمايد: «    يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ... » (حشر: 18) اي كساني كه ايمان آورده‏ايد از خدا پروا كنيد و هر كسي بايد بنگرد كه چه چيزي براي فرداي خود از پيش فرستاده است و از خدا پروا كنيد. در اين آيه نيز پس از دو بار امر به تقوا در فاصله‏ اي كوتاه كه شايد در قرآن نظير نداشته باشد با امري قاطع و صريح مي‏فرمايد: هركس بايد بنگرد كه براي فرداي خود چه چيزي را از پيش مي‏فرستد. مفهوم آن اين است كه هر چه بفرستد عين آن را خواهد ديد. چنانكه اگر انسان در سفر كالايي بخرد و آنرا پيش از آمدن خود به وطن ارسال كند بديهي است كه در بازگشت همان كالايي را خواهد ديد كه ارسال كرده است. در آيه ديگر مي‏فرمايد: «وَإِذَا الْجَحِيمُ سُعِّرَتْ  وَإِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ  عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا أَحْضَرَتْ» (تكوير: 12 ـ 14) و آنگاه كه دوزخ شعله‏ور گردد و آن هنگام كه بهشت نزديك شود، هركس مي‏داند كه چه چيزي آماده كرده است.    

بايد توجه كرد كه اعمال يك چهره دنيوي و ملكي دارند كه در دنيا با آن چهره شناخته مي‏شوند و يك چهره ملكوتي و باطني كه در دنيا بر بسياري مكتوم است؛ مگر كساني كه چشم آنها باز باشد. بنابراين عمل داراي حقيقتي است كه در دنيا كمتر افرادي مي‏توانند آن حقيقت را مشاهده كنند. برخي آيات به اين حقيقت اشاره دارد؛ از جمله آيه كريمه «    ... وَلاَ يَغْتَب بَعْضُكُم بَعْضاً أَيُحِبُ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ  لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ ...» (حجرات: 12) بعضي از شما از بعضي ديگر غيبت نكنند؛ آيا كسي از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ نه، از اين كار تنفر داريد. 

   
پيامبر اكرم(ص) با تصرف ملكوتي حقيقت اين عمل را به شخصي كه غيبت كرده بود نشان داد و به او فرمود: خلال كن. گفت: مگر چيزي خورده‏ام؟ فرمود: خلال كن! هنگامي كه خلال كرد پاره گوشتي از دهانش افتاد.