وجه تسميه اين نام آن است كه در قيامت و در صحراي محشر خلق اولين و آخرين جمع مي‏شوند؛ در حالي كه در هيچ دوره و مرحله اي چنين نبوده است.
با توجه به اين كه رفتار و اعمال انسان در دنيا در ديگران تأثير دارد چنان كه خود از ديگران تأثّر پذيرفته است. به عبارت ديگر طاعات و جرائم متأثر از اجتماع است و به صورت اجتماعي صورت گرفته است و بايد محكمه و دادگاه نيز به صورت اجتماع و يك جا برگزار شود. پيام اين نام اين است كه اي انسان كاري نكن كه فردا در پيشگاه همه انسانها و جن و فرشتگان و خداوند رسوا شوي.
    قال الصادق عليه السلام: «لو لم يكن للحساب مهولة إلاّ حياء العرض علي اللّه تعالي، و فضيحة هتك الستر علي المخفيات لحقٌّ للمرء أن لايهبط من رؤس الجبال و لايأوي إلي عمران و لا يأكل و لايشرب و لا ينام إلا عن اضطرار متصّل بالتلف...»    (مصباح الشريعة، ص 58 ، ب 84 . )   امام صادق(ع) فرمود: اگر براي روز حساب ترس و وحشتي جز حياء عرضه اعمال در پيشگاه خداي تعالي و رسوايي پرده‏دري نسبت به اعمال مخفي نبود براي انسان شايسته بود كه به خاطر اين هول هرگز از سر كوهها پايين نيايد و به آباداني پناه نبرد و نخورد و نياشامد و نخوابد مگر از روي ناچاري؛ در حدي كه از بين نرود    

درباره اين روز اميرالمومنين عليه السلام فرموده است: « و ذلك يوم يجمع اللّه فيه الاوّلين و الاخرين لنقاش الحساب، و جزاء الأعمال، خضوعاً قياماً، قد ألجمهم العرق، و رجفت بهم الارض، فاحسنّهم حالاً من و جد لقدميه موضعاً، و لنفسه متسعاً»    (نهج البلاغه، خطبه 102، ص 300. )   و رستاخيز روزي است كه خداوند اولين و آخرين را براي رسيدگي به حساب دقيق و دريافت پاداش كردارشان جمع مي‏كند؛ همه در حال خضوع به پا مي‏خيزند؛ عرق از سر و رويشان فرو مي‏ريزد و اطراف دهانشان را احاطه كرده است.    
لرزش زمين تمام اندامشان را مي‏لرزاند. نيكو حال ترين افراد، در آن روز كسي است كه جاي پايي پيدا كند و يا محلي براي ايستادن خود به دست آورد.

   
امام سجاد عليه السلام مي‏گويد: « ...ابكي لخروجي من قبري عريانا ذليلاً حاملاً ثقلي علي ظهري انظر مرّةً عن يميني و اخري عن شمالي اذ الخلائق في شان غير شاني لكلّ امري منهم يومئذ شأن يغنيه وجوه يومئذ مسفرة ضاحكة مستبشرة و وجوه يومئذ عليها غبرة ترهقها قترة و ذلة...»    (دعاي ابو حمزه ثنالي در سحرهاي ماه رمضان.)   مي‏گريم براي آن حال كه از قبر خارج مي‏شوم در حالي كه عريان و خوار هستم؛ بار گناه خود را بر پشتم حمل مي‏كنم. گاهي به طرف راست خود مي‏نگرم و گاهي به سمت چپ. هر يك از خلايق به كار خود مشغول است و از من غافل. براي هر فردي در آن روزكاري و گرفتاري وجود دارد كه او را مشغول مي‏كند. چهره‏ هايي در آن روز گشاده و خندان و شادمان است و چهره‏هايي در آن روز غبار آلوده كه سياهي و خواري آن را فرا گرفته است. 

   
8 . اليوم الموعود: « وَالْيَوْمِ الْمَوْعُودِ» (بروج: 2) سوگند به همان روز موعود. شبيه اين نام در آيه ديگري نيز آمده است «... يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ» (زخرف: 83 )   ( همچنين نگاه كنيد: معارج: 42 و ذاريات: 60 . )   علت اين نام‏گذاري اين است كه قيامت همان روزي است كه همه كتب آسماني و انبياء الهي آن را به مردم وعده داده‏اند و يا اين كه آن روز وعده گاه اولين و آخرين در صحراي محشر است.    
پيامي كه مي‏توان از اين نام دريافت كرد ـ به ويژه كه خداوند به آن سوگند خورده است ـ اين كه خدا توسط پيامبرانش رسيدن روزي را وعده داده است كه دنيا و آنچه در آن است در برابر عظمت آن هيچ است و نبايد از آن روز موعود غافل بود.
9. يوم الخلود: « اُدخُلوها بِسَلمٍ ذلِكَ يَومُ‏الخُلود» (ق: 34) به سلامت وارد بهشت شويد كه آن روز جاودانگي است. علت اين نامگذاري اين است كه قيامت سراي جاودانگي است. در آنجا مرگي نيست و مرگ كشته مي‏شود. 

    
17. يوم عسير: « فُذلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ» (مدثر: 9) آن روز، روز سختي است. در آيه ديگري نيز به اين معني اشاره شده است. (فرقان: 26) در هر دو آيه اشاره شده كه اين سختي طاقت فرسا براي كافران است؛ هر چند آن روز براي مومن نيز چندان آسان نخواهد بود؛ چون به هر حال هول حساب سخت است.    
18. يوم الوعيد: «    وَنُفِخَ فِي الصُّورِ ذلِكَ يَوْمُ الْوَعِيدِ» (ق: 20) و در صور دميده مي‏شود. آن روز روز تحقق وعده ‏هاي وحشتناك است. هر چند قيامت هم روز تحقق وعده‏هاي الهي است و هم روز وعيدهاي او؛ امّا در اين نام تنها دومي مورد نظر است. زيرا وعيد اثر تربيتي بيشتري از وعده دارد. مطلب ديگر آن كه تخلف از وعده براي حكيم قبيح است ولي تخلف از وعيد خير. بنابراين مي‏توان تربيت را بر اساس وعيد قرار داد...    
19. اليوم الحق: « ذلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ ...» (نبأ: 39) آن روز، روز حق است. در مقابل آخرت دنيا قرار دارد و روشن است در مقابله با دنيا آخرت حقيقت و دنيا سراب و مجاز است. پيام اين نام اين است كه انسان نبايد گول زندگي مجازي و سراب‏گونه دنيا را بخورد؛ بلكه بايد هم و غم خود را زندگي حقيقي و ثابت قرار دهد.    
20. يوم مشهود: «     ...وَذلِكَ يَوْمٌ مَشْهُودٌ» (هود: 103) و آن روزي است كه همه چه نيكان و چه بدان آن را مشاهده مي‏كنند. اين كه روز قيامت، روز مشهود است دال بر اين است كه همه مخلوقات اعم از جن و انس و ملائكه در آن روز حاضر و ناظر جريانها خواهند بود و از طرفي اين نام بيانگر قطعي بودن آن است. زيرا آنچه مشهود همه است ترديد ناپذير است و از همين جا مي‏توان اين پيام را دريافت كرد كه: بترسيد از روزي كه آنچه در آن رخ مي‏دهد در حضور همه مخلوقات خدا است.    
21. يوم معلوم: « قُل اِنَّ الاَوَّلينَ والأخِرين لََمجموعونَ اِلي ميقاتِ يَومٍ مَعلوم» (واقعه: 50 ) (اي پيامبر) بگو: اولين و آخرين همگي در موعد، روز معلومي، گرد آوري مي‏شوند. آن روز معلوم هر عاقلي است. زيرا هر چند تاريخ دقيق آن جز براي خدا معلوم نيست؛ ولي اصل وجود آن براي همه موجودات عاقل قطعي و يقيني است. پيامي كه از اين نام مي‏توان گرفت اين است كه به يقين بدانيم آن روز با همه آثار و حوادثش خواهد آمد؛ پس خود را براي ملاقات با آن كاملاً آماده كنيم.

    
22. يوم البعث: «  وقالَ‏الَّذينَ اوتُوا العِلمَ والايمانَ لَقَد لَبِثتُم في كِتبِ اللَّهِ اِلي يَومِ البَعثِ فَهذا يَومُ البَعثِ ولكِنَّكُم كُنتُم لا تَعلَمون» (روم: 56 ) و كساني كه علم و ايمان به آنان داده شده است در روز قيامت به مجرمان گويند: شما تا روز بعث به اذن خدا در عالم برزخ درنگ كرديد و هم اكنون روز بعث است ولي شما نمي‏دانيد. بعث به معني برانگيخته شدن است. چون در آن روز مردگان مبعوث مي‏شوند. 

   
23. يوماً عبوساً قمطريراً: « اِنّا نَخافُ مِن رَبِّنا يَومًا عَبوسًا قَمطَريرا» (انسان: 10) ابرار گويند: ما از پروردگارمان در آن روز بسيار عبوس سخت مي‏ترسيم. اين نام نيز حاكي از سختي آن روز و جدي بودن كارها در آن مي‏باشد. گويي سختي‏ها و شدائد به حدي است كه غم هاي دروني و مشكلات فراوان در چهره‏ هاي انسانها و بقيه مكلفين تأثير كرده و به سختي آنها را عبوس مي‏كند.    
24. يومَ نَطوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلكُتُبِ: «  يومَ نَطوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلكُتُبِ كَما بَدَأنا اَوَّلَ خَلقٍ‏نُعيدُهُ وَعدًا عَلَينا اِنّا كُنّا فعِلين» (انبياء: 104) روزي كه كه ما آسمان را هم چون طوماري درهم مي‏پيچيم، سپس همان گونه كه آفرينش را آغاز كرديم، آن را باز مي‏گردانيم. اين وعده‏اي است كه ما داده‏ايم و حتماً آن را انجام خواهيم داد.

    
30. يَومَ تَرجُفُ الاَرضُ والجِبالُ: «    يَومَ تَرجُفُ الاَرضُ والجِبالُ وكانَتِ الجِبالُ كَثيبًا مَهيلا» (مزمل: 14) روزي كه زمين و كوهها به سختي مي‏لرزد و كوهها به صورت توده‏هايي از شن نرم در مي‏ آيد.    
31. يَومَ يَسمَعونَ الصَّيحَةَ بِالحَقِّ: «    يَومَ يَسمَعونَ‏الصَّيحَةَ بِالحَقِّ ذلِكَ يَومُ الخُروج» (ق: 42) روزي كه صيحه و فرياد رستاخيز را به حق مي‏شنوند. آن روز، روز خروج است. در آيه ديگري مي‏فرمايد: «فَذَرهُم حَتّي يُلقوا يَومَهُمُ الَّذي فيهِ يُصعَقون» (طور: 45) آنها را رها كن تا آن روز را كه فرياد بر آنها زده مي‏شود ملاقات كنند. اين فرياد همان نفخ صور اوّل است كه قرآن مي‏فرمايد: «ونُفِخَ فِي الصّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّموتِ ومَن فِي الاَرضِ» (زمر: 68 ) در صور دميده مي‏شود و تمام كساني كه در آسمان و زمين هستند هم صدا مي‏شوند.    
32. يَومَ يُنفَخُ في الصور: «    ولَهُ المُلكُ يَومَ يُنفَخُ فِي‏الصّورِ» (انعام: 73) و در آن روز كه در صور دميده مي‏شود حكومت از آن اوست. در آيه ديگري مي‏فرمايد: «يَومَ يُنفَخُ فِي الصّورِ ونَحشُرُ الُمجرِمينَ يَومَذٍ زُرقا» (طه: 102) اين مجازاتها در روزي واقع مي‏شود كه در آن روز در صور دميده مي‏شود و مجرمان را با بدنهاي كبود گرد مي‏آوريم. و باز مي‏فرمايد: «ويَومَ يُنفَخُ فِي الصّورِ فَفَزِعَ مَن فِي‏السَّموتِ ومَن فِي الاَرضِ اِلّا مَن شاءَ اللَّهُ وكُلٌّ اَتَوهُ داخِرين» (نمل: 87 ) روزي كه در صور دميده مي شود، تمام كساني كه در آسمانها و زمين هستند در وحشت فرو مي‏روند؛ مگر آن كه خدا بخواهد... و سرانجام «يَومَ يُنفَخُ فِي الصّورِ فَتَأتونَ اَفواجا» (نبأ: 18) در روزي كه در صور دميده مي‏شود. پس در آن روز شما فوج فوج وارد محشر مي‏شويد. اين همان نفح صور دوم (شيپور حيات) است.    
33. يومٍ كانَ مِقدارُهُ خَمسين الف سنهَ: «    تعرُجُ‏المَلكَةُ والرّوحُ اِلَيهِ في يَومٍ كانَ مِقدارُهُ خَمسينَ اَلفَ سَنَه» (معارج: 4) فرشتگان و روح به سوي او عروج مي‏كنند؛ در روزي كه مقدارش پنجاه هزار سال است. و در آيه ديگري مي‏فرمايد: «يُدَبِّرُ الاَمرَ مِنَ السَّماءِ اِلَي الاَرضِ ثُمَّ يَعرُجُ اِلَيهِ في‏يَومٍ كانَ مِقدارُهُ اَلفَ سَنَةٍ مِمّا تَعُدّون» (سجده: 5 ) خداوند امور اين جهان را از آسمان به سوي زمين تدبير مي‏كند؛ سپس در روزي كه مقدار آن هزار سال از سالهايي است كه شما مي‏شمريد، به سوي او باز مي‏گرديد. (دنيا پايان مي‏يابد و آخرت شروع مي‏شود.)    
ممكن است اين پرسش مطرح شود كه خلاصه روز قيامت به اندازه هزار سال است يا به اندازه پنجاه هزار سال؟ در پاسخ به دو نكته بايد توجه كرد:
نكته اوّل اين كه به هر حال از صفات روز قيامت طول مدت آن و سختي و پيچيدگي آن است. و نكته دوم اين كه قيامت چنان كه خواهد آمد مراحل و مواقف و عقبات متعددي دارد. در توضيح آيه شريفه در حديثي از امام صادق عليه السلام آمده است: «    انّ في القيامة خمسين موقفا كّل موقف مثل الف سنة مما تعدون ثم تلي هذه الآية: في يوم كان مقداره خمسين الف سنة»    (امالي طوسي.)    در قيامت پنجاه موقف وجود دارد، كه هر موقفي همانند هزار سال از سالهايي است كه شما مي‏شماريد. آنگاه اين آيه را تلاوت فرمود: در روزي كه مقدار آن پنجاه هزار سال است.    
34. «    يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ» (قارعة: 4) روزي كه مردم مانند پروانه‏هاي پراكنده به هر سو حركت مي‏كنند. شبيه اين تعبير در آيه ديگري آمده است: «خُشَّعًا اَبصرُهُم يَخرُجونَ مِنَ الاَجداثِ كَاَنَّهُم جَرادٌ مُنتَشِر» (قمر: 7) در حالي كه چشمهاي آنها غرق خشوع است از گورها بيرون مي‏آيند. گويي اينها همانند ملخهاي پراكنده‏اي هستند. هر دو آيه حكايت از حالت عجيب و غريب و حيرت و اضطراب شديد و سرگشتگي مردم را در آن روز دارد.    
35. «    يَومَ تُبلَي السَّراير» (طارق: 8 ) روزي كه اسرار نهاني آشكار مي‏شود. و در آيه ديگر به اين حقيقت اين گونه اشاره شده است: «يومَ هُم برِزونَ لا يَخفي عَلَي اللَّهِ مِنهُم شَي‏ءٌ لِمَنِ المُلكُ اليَومَ لِلَّهِ الوحِدِالقَهّار» (غافر: 16) روزي كه همه انسانها با اسرار درون خود آشكار مي‏شوند و هيچ چيز از آنها بر خدا پنهان نيست. پادشاهي امروز از كيست؟ از خداي واحد قهار. بر خلاف دنيا كه مي‏توان اسراري را در نهان و ضمير خود پنهان كرد؛ هر چند خدا از آن آگاه است ولي در قيامت همه پنهان‏ها آشكار مي‏شود.

    
36. يوم ينظر المرأ ما قدمت يداه: «    يَوْمَ يَنظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَيَقُولُ الْكَافِرُ يَالَيْتَنِي كُنتُ تُرَاباً» (نبأ: 40) روزي كه انسان آنچه را از قبل با دستان خود فرستاده است مي‏نگرد و كافر مي‏گويد: كاش كه من خاك بودم! اين معنا در آيه ديگري اين گونه بيان شده است: «يَومَ تَجِدُ كُلُّ نَفسٍ مّا عَمِلَت مِن خَيرٍ مُحضَرًا وما عَمِلَت مِن سوءٍ تَوَدُّ لَو اَنَّ بَينَهاوبَينَهُ اَمَدَا بَعيدًا» (آل عمران: 30) روزي كه هر كس آنچه از كار نيك را كه انجام داده است مي‏بيند و دوست دارد ميان او و اعمال بدي كه انجام داده است فاصله زيادي باشد و سرانجام در آيه ديگري مي‏فرمايد: «فمن يعمل مثقال ذرة خيراً يره و من يعمل مثقال ذرة شراً يره» در آن روز كه انسانها براي مشاهده اعمال خود محشور مي‏شوند هر كس به اندازه مثقال ذره اي كار خير انجام داده است آن را مي‏بيند و هر كه به اندازه مثقال ذره‏اي كار بد انجام داده است، آن را مي‏بيند. (بحث اعمال و مشاهده آن از مباحث مهم معاد است كه خواهد آمد.)    

.    
45. يَومَ يَفِرُّ المَرءُ مِن اَخيه: «    يَومَ يَفِرُّ المَرءُ مِن اَخيه  واُمِّهِ واَبيه  وصاحِبَتِهِ وبَنيه  لِكُلِّ امرِيٍ مِنهُم يَومئَذٍ شَأنٌ يُغنيه» (عبس: 34 ـ 37) در آن روز انسان از برادر خود فرار مي‏كند. و حتي از مادر و پدر خود و از زن و فرزندان خود نيز فرار مي‏كند؛ چون در آن روز هر كس از آنها گرفتاري مخصوص به خود دارد كه او را مشغول مي‏سازد. اين خصوصيت نيز از دو نكته حكايت دارد: يكي انفرادي بودن و به خود پرداختن انسان در آن روز است و ديگري سختي و شدت و ترس و اضطراب بيش از حد كه انسان را از همه چيز غافل مي‏كند. چون علت اين فرار يا ترس از رسوايي در برابر نزديكان خود است و يا به خاطر حقوقي كه آنها بر گردن انسان دارند و يا گناهان موبقي كه ممكن است آنها داشته باشند كه انسان از تبعات آن وحشت دارد و يا ترس و وحشت بيش از حد تصور آن روز و يا همه اين امور مي‏باشد كه نقطه اجتماع اينها همان هراس و ترس عظيم است.    
46. يَومًا يَجعَلُ الوِلدانَ شيبا: «    فَكَيفَ تَتَّقونَ اِن كَفَرتُم يَومًا يَجعَلُ الوِلدانَ شيبا» (مزمل: 17) پس چگونه از عذاب الهي خود را بر كنار مي‏داريد اگر كافر شويد، در روزي كه كودكان را پير مي‏كند؟ اين تعبير نيز بيانگر حوادث هولناك و وحشت و اضطرابي است كه در آن روز بر اشخاص حاكم است. آن چنان فشاري كه كودك را پير مي‏كند.

   
47. يَومُ لا يَنطِقون: «    هذا يَومُ لا يَنطِقون» (مرسلات: 35) اين روزي است كه در آن سخن نمي‏گوئيد. اين تعبير نيز يكي ديگر از ويژگي هاي قيامت را مي‏نماياند. سخن گفتن در دنيا حاكي از اختيار و قدرت است يعني انسان اراده مي‏كند و از روي اختيار سخن مي گويد و با سخن گفتن و انشاء كلام، دست به خلاقيت و آفرينندگي مي‏زند و هيچ يك از اين دو خصوصيت در آخرت نيست. حال علت سخن نگفتن چيست؟ آيا ترس و وحشت عظيم زبان انسان را بندمي‏آورد؟ يا اصولاً حرف و حجت و عذري براي گفتن ندارد و يا بر دهانش مهر زده شده است و قدرت تكلم ندارد (يس: 45) يا همه موارد؟ همه اين موارد قابل جمع است. 

    
50 . ويَومَ يَعَضُّ الظّالِمُ عَلي يَدَيهِ: «    و يَومَ يَعَضُّ الظّالِمُ عَلي يَدَيهِ يَقولُ يلَيتَنِي اتَّخَذتُ مَعَ الرَّسولِ سَبيلا يوَيلَتي لَيتَني لَم اَتَّخِذ فُلانًا خَليلا» (فرقان: 27 و 28) بياد بياور روزي را كه ظالم هر دو دست خويش را از شدت حسرت و اندوه به دندان مي‏گزد؛ مي‏گويد: «اي كاش با رسول خدا راهي داشتم (همراه پيامبر بودم). اي واي بر من كاش فلان شخص گمراه را دوست خود انتخاب نمي‏كردم.» اين تعبير حكايت از شدت تأسف و حسرت دارد. زيرا انسان معمولاً بر اثر ندامت و افسوس انگشت به دندان مي‏گيرد و در صورت شدت، پشت دست را، ولي گزيدن هر دو دست مبين شدت و عظمت غير قابل وصف حسرت است كه ويژه روز قيامت مي‏باشد.

    
51 . يومَ يُدَعّونَ اِلي نارِ جَهَنَّمَ دَعًّا: «    يَومَ يُدَعّونَ اِلي نارِ جَهَنَّمَ دَعًّا هذِهِ النّارُ الَّتي كُنتُم بِها تُكَذِّبون اَفَسِحرٌ هذا اَم اَنتُم لاتُبصِرون» (طور: 13 ـ 15) روز قيامت همان روزي است كه آنها به شدت به سوي آتش دوزخ رانده مي‏شوند و به آنها گفته     مي‏شود اين همان آتشي است كه آن را تكذيب مي‏كرديد، آيا اين سحر است؟ يا شما نمي بينيد؟ (بصيرت نداريد؟). دعوت مجرمين به سوي آتش و عرضه آتش بر آنها و افكندنشان در جهنم يكي از حالاتي است كه در روز قيامت رخ مي‏دهد و در آيات زيادي مورد تأكيد قرار گرفته است. چنان كه در آيه ديگري مي‏فرمايد: «    ويَومَ يُعرَضُ الَّذينَ كَفَروا عَلَي النّارِ اَلَيسَ هذا بِالحَقِّ قالوا بَلي ورَبِّنا قالَ فَذوقُوا العَذابَ بِما كُنتُم تَكفُرون» (احقاف: 34) و روزي كه كافران بر آتش جهنم عرضه مي‏شوند. به آنان گفته مي‏شود: «آيا اين حق نيست؟ آيا ديديد كه قيامت حق است؟» گويند: «آري به پروردگارمان سوگند كه حق است! پس اين عذاب را به خاطر كفرورزيتان بچشيد.» (و نگاه كنيد: احقاف، 20) و در آيه ديگري نيز اين حقيقت مورد توجه قرار گرفته است: «يَومَ تُقَلَّبُ وُجوهُهُم فِي النّارِ يَقولونَ يلَيتَنا اَطَعنَا اللَّهَ واَطَعنَا الرَّسولا» (احزاب: 66 ) روزي كه صورتهاي آنها در آتش دگرگون خواهد شد، مي‏گويند: اي كاش از خدا و پيامبرش اطاعت كرده بوديم.