پرسش. علل بي توجهي برخي نوجوانان به نماز و راه درمان آن چيست؟

پاسخ: پيش از هر گونه تصميم‏گيري در مورد واداشتن نوجوان بي اعتقاد به نماز، بايد با تحقيق جامع دريابيم كه علل بي‏ توجهي به نماز چيست؟ حرف و سخن آنها چيست؟ آيا از والدين، مربيان و الگوهاي تربيتي، سرخورده شده‏اند و مي‏خواهند عصيان خود را نشان دهند؟ يا بر اثر تنبلي و بي‏ حوصلگي خودِ فرد كاهل در نماز است؟ مهم‏ترين مشكلات را مي‏توان در محورهاي زير جست و جو كرد:

مهم‏ترين عواملي كه مربوط به خود نوجوان است، مي‏تواند درك نكردن صحيح تعاليم مذهبي، ناآشنايي به وظيفه و تكليف، تنبلي و تن‏پروري، غفلت و مسامحه‏ كاري، نداشتن روحيه لازم براي اقامه نماز، اثبات وجود و نشان دادن اينكه او براي خودش كسي است و مي‏تواند ياغي و عاصي باشد.

ب. علل خانوادگي

از جنبه خانوادگي هم عللي مانند عادت ندادن او به نماز از دوران خردسالي، دعوت به نماز از روي خشونت و سپس عقده‏سازي در او، سلب اعتماد از متوليان امور مذهبي به وسيله خانواده، آلودگي در غذاي خانواده بر اثر رعايت نكردن حلال و حرام، در بي‏نمازي يا كاهلي فرد در نماز خواندن مؤثر است.

ج. علل مربوط به گروه هم‏سالان

نقش اين گروه به اندازه‏اي است كه مي‏تواند انديشه ‏ها را دگرگون و حتي در دين و اعتقاد افراد اثر گذارد. تابعيت و هم‏رنگي با دوستان و بيشترِ اُنس‏ها و دوستي‏ها در اين مرحله، ابرآلود و مبهم است. بنابراين، در ترك نماز و زماني هم ايجاد رغبت و عادت به نماز، الگوها و معاشران نقش اساسي دارند.

د. علل اجتماعي

دوران نوجواني، دوران تجسس است. اين جست و جو در حيطه سياسي، اجتماعي، اقتصادي، مذهبي و فرهنگي صورت مي‏گيرد. در اين حال، عوامل متعددي از جامعه و محيط بر او اثر مي‏گذارد و احساسي براي گرايش يا ترك مذهب در او پديد مي ‏آورد.

 
 توجه به راه‏هاي درمان

تا وقتي كه ريشه جهل، غفلت، تن‏پروري و بي‏رغبتي در فرد زدوده نشود، خانواده‏ها سر و سامان نداشته و يا بي‏توجه و بي‏برنامه باشند، دوستان و معاشران ناباب، كودك و نوجوان را احاطه مي‏كنند و در ميان مي‏گيرند و جوّ جامعه و شرايط محيط، نابسمان و آشفته مي‏ماند و در نتيجه، اميد به اصلاح، بسيار اندك خواهد بود.
برنامه‏ريزي براي اصلاح كودكان و نوجوانان در محيط خانواده و تلاش براي كنترل جامعه و محيط، در دو سوي يك جريان مهم قرار دارند. شرايط حيات سياسي، اجتماعي و خانوادگي با حيات معنوي در ارتباط بنيادين هستند. بنابراين، در اين ابعاد چهارگانه بايد اقدامات موازي صورت پذيرد كه مهم‏ترين آنها عبارتند از:

1. ارتباط با كودكان و نوجوانان
الف. جهل‏زدايي از طريق والدين، مربيان و رسانه‏هاي جمعي، با استفاده از توان بياني، تصويري، كتاب‏ها، مجلات و... .
ب. ايجاد رغبت در آنها از طريق برقراري ارتباط دوستانه با او و پذيرش دوستان او.
ج. استفاده از حساسيت و شور و هيجان مذهبي و معنوي نوجوان و نشان دادن صحنه ‏هاي مهيج مذهبي.
د. پاسخ به پرسش‏هاي مذهبي و تجهيز آنها براي دفاع از مذهب.
ه . زمينه‏سازي براي خوديابي، خودسازي و محاسبه نفس.
و. آشنا كردن آنها با حقايق پيرامون و خطراتي كه از جنبه‏ هاي گوناگون متوجه آنهاست.

2. ارتباط با خانواده
الف. بعد الگويي خانواده بايد تقويت شود براي اين كار، به هنگام نماز بايد پدر و مادر همه كارها را تعطيل كنند و به سوي نماز روي آورند كه اين، نوعي درس سازنده و عملي است.
ب. استفاده از جاذبه‏هاي صوتي كلامي براي جلب و جذب آنان، مثل قرائت نماز و قرآن با صداي خوب، لحن خوب و آهنگين توسط خانواده.
ح. ايجاد ارتباط گرم و سازنده با آنها و اعلام محبت و نشان دادن رحمت و عنايت خود و گاهي هم بهره‏ گيري از مهر و قهر به صورت هم‏زمان.
د. استفاده از نيروي برادر يا خواهر بزرگ‏تر براي جلب و جذب آنها.
ه . كنترل غير مستقيم و زير نظر داشتن برنامه ‏هاي او.

3. ارتباط با همسالان
الف. فراهم آوردن زمينه لازم براي دوست‏يابي فرزندان، از راه معاشرت با خانواده ‏هايي كه فرزندان سالم و هم‏سن و سال با فرزندان آنها دارند.
ب. جهت دادن نوجوان به عضويت در تشكيلات و گروه ‏هايي كه در مسير مذهب و عبادت و نمازند و مشاركت دادن آنها در هيئت‏هاي مذهبي و پرورش روح ديني در آنها.

4. اصلاح شرايط محيطي
بالاخره به اين نكته هم بايد توجه داشته باشيم كه شرايط و جو و محيط اجتماعي، در سازندگي يا ويراني بناي اخلاقي و مذهبي به شدت مؤثر است. محيط فاسد و مسموم زمينه‏ساز فساد است و محيط صالح و شايسته موجب رشد و تعالي است.
يكي از رسالت‏هاي برنامه‏ريزان و برنامه‏سازان، درك درست و واقع‏نگرانه به اين معضل مذهبي و تلاش به منظور رشد و ارتقاي برنامه‏هاي جذاب مذهبي به ويژه در اوقات نماز است. صدا و سيما در اين خصوص مي‏تواند با تهيه برنامه‏هاي جذاب، به فرهنگ‏سازي و انتقال ارزشي اهتمام بيشتري نمايد. به نظر مي‏رسد كه رسانه بايد حتي در اين زمينه به برگزاري نشست با متفكران و متوليان مذهبي براي تهيه برنامه‏هاي جذاب‏تر و پرمحتواتر در زمينه نماز اقدام كند؛ زيرا آمارهاي غير رسمي در اين باره بسيار نگران كننده است و رسالت دست‏اندركاران صدا و سيما را دو چندان مي‏كند.
 
در شرايط كنوني، به يك حركت فرهنگي گسترده نياز داريم، كه فقط صرف يك همايش نباشد. اين حركت فرهنگي بايد به وسيله صدا و سيما، ائمه جمعه، روزنامه‏ها، مجلات، مدارس، خانواده و نهادهاي متولي امور فرهنگي پايه‏ريزي شود. اين حركت فرهنگي بايد با هدف شناسايي و جذب نماز، ضرورت برپايي نماز، آثار و فوايد نماز و... صورت پذيرد تا جامعه اسلامي ما جامعه‏اي شود كه كوچك و بزرگ، زن و مرد بيش از پيش به مسئله نماز كه در حقيقت حافظه امنيت اخلاقي، اجتماعي، فرهنگي و مذهبي ماست، اهتمام بورزيم.(برگرفته از كتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدي.)