پرسش. آيا نماز تنها در دين اسلام سفارش شده يا در ديگر دين‏ها نيز نماز وجود داشته است؟

پاسخ: از همان آغاز داستانِ عبادت، نماز كامل‏ترين ابزار سعادت بشر شناخته شد و در تمام اديان، پيامبران الهي آن را سفارش مي‏كرده‏ اند. با آنكه در هر يك از دين‏ ها، نماز به شكل‏ ها و در زمان‏ ها و مكان‏ هاي گوناگون برپا مي‏شده است، در نفس نمازگزاران، همه دين‏ها مشترك بوده‏ اند.

نمازگزاري در آيين زرتشت

نماز، يكي از اركان مهم آيين زرتشت است. زرتشتيان در راه دين‏داري و رسيدن به كمال، به برپايي نماز امر شده ‏اند. نماز زرتشتيان، بسيار شبيه نماز مسلمانان بوده است كه در پنج نوبت بايد همراه با دعاهاي ويژه ادا مي‏شد. همچنين، مقدماتي را نيز مانند نظافت و طهارت رعايت مي‏كنند كه بي‏شباهت به آموزه‏ هاي اسلامي نيست. براي مثال، در احكام دين زرتشت آمده است كه در صورت نبودن آب، به جاي وضو بايد تيمم كرد. (كيخسرو شاهروج، آيينه، آيين مزديسني، ص 41؛ مري بويس، «ديانت زرتشتي»، ص 155؛ جان ناس، تاريخ جامع اديان، ترجمه: علي‏اصغر حكمت، ص 481. )

در بخش‏هاي گوناگون اوستا، پيروان زرتشت به برپا داشتن نماز تشويق شده ‏اند. (سرود يكم اوستا يسنه هات 28 آيه اول اوستا، 1، 7؛ هات 54 آيه اول (اوستا، 1، 215)؛ هات قسمت پنج نيايش (اوستا، 2، 559 و 590).)    البته نه نمازي كه بدون روح و انس قلبي باشد. ( آيينه، آيين مزديسني، ص 45.)

نمازگزاري در آيين يهود

خداوند خطاب به موسي عليه ‏السلام مي ‏فرمايد: « إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلاَةَ لِذِكْرِي (طه: 14) همانا من اللّه‏ هستم و معبودي جز من نيست. پس مرا عبادت كن و نماز را براي ياد من به پا دار».    
حضرت موسي عليه‏السلام براي تداوم رسالت الهي خود با برادرش، هارون عليه ‏السلام به برپايي نماز امر مي‏شود.    (ن.ك: يونس، 87.)  
برپا داشتن نماز يكي از اركان و مواد پيماني است كه خداوند با بني‏اسرائيل بسته است. (ن.ك: بقره، 77.)  
پاك بودن بدن و لباس، طهارت (غسل يا وضو) و قبله (رو به بيت ‏المقدس) از شرايط نماز يهوديان است. (عبدالعظيم رضايي، اصل و نسب و دين‏هاي ايرانيان باستان، ص 388.)    در آيين يهود مانند اسلام، نماز به صورت جماعت هم برپا مي‏شود.    (كهن راب، گنجينه تلمود، ص 103؛ كتاب اشعياء نبي، بب 5، آيه 2؛ كتاب مقدس عهد عتيق 107؛ كتاب ارمياء نبي، باب 12، آيه 4؛ كتاب مقدس عهد عتيق، 1114.)  
در كتاب مقدس يهود درباره اصل وجوب اهميت نماز و دعا،    (گنجينه تلمود، ص 11، به نقل از: براخوت، باب 32.)    چگونگي برپايي نماز،    (كتاب اشعياء، فصل 45، آيه 24؛ اقامه‏الشهود في رد اليهود منقول رضايي، ص 158.)    مكان    (كتاب ارمياء نبي، باب 12 آيه 4؛ كتاب مقدس عهد عتيق، 107؛ كتاب اشعياء نبي، باب 50، آيه 2. )   و زمان نماز    (كتاب مقدس عهد عتيق، 871؛ كتاب مزامير، باب 55، آيه 18؛ اصل و نسب و دين‏هاي ايرانيان باستان، ص 388.)    مطالبي بيان شده است.

 
نمازگزاري در آيين مسيحيت

در شريعت عيسي عليه‏ السلام، برپايي نماز از واجبات مهمي است كه خداوند، در همان آغاز تولد به او سفارش كرد:
    قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيّاً وَجَعَلَنِي مُبَارَكاً أَيْنَ مَا كُنتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلاَةِ وَالزَّكَاةِ مَادُمْتُ حَيّاً. (مريم: 31)    
من بنده خدا هستم. خداوند به من كتاب داده و مرا پيامبر قرار داده است. مرا مايه بركت قرار داد، هر كجا كه باشيم و تا زنده‏ام به نماز و زكات سفارش كرد.
قاموس كتاب مقدس، نماز را در مسيحيت چنين معنا مي‏كند: «مقصود از نماز، گفت و گو كردن و صحبت داشتن با خدا، خواستن احتياجات و اظهار تشكر و امتنان براي الطاف و مراحم حق تعالي است». ( جيمز هاكس، قاموس كتاب مقدس، ص 887. ) 
مسيحيان در روز يكشنبه، نماز ويژه همان روز را دارند. (محمدصادق فخرالاسلام، انيس الاعلام، ج 3، ص 320.)  از نظر آنها، نمازي ارزشمند است كه با حضور قلب و انس باشد. (قاموس كتاب مقدس، صص 384 و 385.)

نماز در آيين مسيحيت نيز يك فريضه است؛ هر چند اختلاف ‏ها و حتي تناقض‏هايي در كتاب مقدس ديده مي‏شود. براي مثال، در بخشي از كتاب مقدس اصرار و تكرار در استجابت مؤثر است، (انجيل لوقا، باب 18، ش 1 ـ 8 ؛ كتاب مقدس عهد جديد، ص 126 ؛ انجيل لوقا، باب 11، ش 5 ـ 11 و 39 و 42 و 44؛ كتاب مقدس (عهد جديد) 81، 111 و 112. ) ولي در قسمتي ديگر، از آن نهي شده و نماز و دعاي كوتاه و بدون تكرار را تأييد مي‏كند. (انجيل متي، باب 6، ش 7 و 8؛ من وحي المسيح، ص 118؛ قاموس كتاب مقدس، ص 384؛ كتاب مقدس عهد جديد، 111.)

نماز در ديگر دين‏ هاي الهي

ديگر پيامبران الهي نيز با تبيين احكام ويژه‏اي، نماز را برپا داشته‏اند. برخي از اين پيامبران، به نام‏هاي آدم،    (علي بن ابراهيم، تفسير قمي، ج 1، صص 37 و 38؛ محمد بن حسن حر عاملي، وسائل الشيعه، ج 3، صص 9 و 10؛ بحارالانوار، ج 11، ص 260.)    نوح،    (بحارالانوار، ج 11، ص 331. )   ادريس،    (همان، ص 280.)    ابراهيم،    (ن.ك: ابراهيم، آيه 37 و 40.)    اسماعيل،    (ن.ك: مريم، آيه 54.)    اسحاق،    (ن.ك: انبياء، آيه 71 و 72. )   يعقوب،    (ن.ك: همان.)   داوود،    (بحارالانوار، ج 14، ص 16.)    سليمان،    (همان، ج 98، ص 92؛ رضي ‏الدين علي بن محمد الطاووس، فلاح السائل، ص 22 ؛ شيخ عباس قمي، سفينة البحار، ج 2، ص 44.)    يونس،    (ابوعلي طبرسي، مجمع‏ البيان، ج7 و8، ص66؛ الجامع لاحكام ‏القرآن تفسير القرطبي، ج15، ص123. )   شعيب،    (ن.ك: هود: 89، الجامع لاحكام القرآ« تفسير القرطبي، ج 9، ص 87؛ محمدالدين طريحي، مجمع البحرين، ج 2، ص 230. )  زكريا،    (ن.ك: آل عمران، آيه 37.)    لقمان،    (ن.ك: لقمان، آيه 17.)    لوط،   ( ن.ك: انبياء، آيه 73. )   ايوب،   ( بحارالانوار، ج 12، ص 358. )   خضر،  (  همان، ج 13، ص 330. )   ذوالكفل،   ( همان، ج 12، ص 407. )   صالح   ( همان، ج 11، ص 383.)    و شيث هستند.   ( همان، ص 263.)

نماز در دين‏ هاي غير وحياني

چون خداجويي در انسان فطري است، بشر در طول تاريخ در پي پرستش و عبادت معبود مورد نظر خود بوده است. با كمي دقت درمي‏يابيم كه مسئله نيايش، به ويژه نماز تنها به اديان وحياني محدود نمي‏شود، چنان كه تبّتيان آنگاه كه در صومعه جشن مي‏گيرند، نماز مي‏خوانند   ( تاريخ جامع اديان، صص 246 و 247 و 270. )   و نيايش مي‏كنند.   ( همان، ص 427.)
در تاريخ گفته شده است كه كنفسيوس نماز به جاي مي ‏آورد.    (احمد شهرستاني، ملل و نحل، ص 21؛ تاريخ جامع اديان، ص 388.)    ايرانيان باستان نيز در دوره پارت‏ها و ساسانيان، نمازي شبيه به نماز مسلمانان داشتند؛ حتي پيش از نماز، وضو مي‏گرفتند. برخي در شبانه روز چهار نوبت نماز و برخي سه نوبت نماز مي‏خواندند.   ( اصل و نسب و دين‏هاي ايرانيان باستان، صص 451 و 453 و 263؛ ابوريحان بيروني خوارزمي، آثار الباقيه عن القرون الخاليه، ص 206؛ ملل ونحل، ج 2، ص 57.)    يونانيان باستان با خواندن نماز از خشم خدايان در امان مي‏ماندند و ياري آنها را جلب مي‏كردند.    (ويل دورانت، تاريخ تمدن، ج 1، ص 228. )   حتي عرب‏هاي بت‏ پرست شبه‏ جزيره عربستان، پيش از ظهور اسلام، در حريم كعبه نماز مي‏خواندند. قرآن، نماز آنها را اين گونه توصيف مي‏كند: « وَمَا كَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكَاءً وَتَصْدِيَةً؛ نماز آنها در كنار خانه خدا چيزي جز سوت كشيدن و كف زدن نبود». (انفال: 35)   (برگرفته از كتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدي.)