پرسش. موانع حضور قلب در نماز چيست؟ راه ‏هاي رفع آنها را بيان كنيد؟

پاسخ:

1. پراكندگي خيال

الف. عوامل دروني پراكندگي خيال
يك ـ وسوسه شيطان
پيامبر مي‏فرمايد: «هنگامي كه بنده مشغول نماز مي‏شود، شيطان به انسان مي‏گويد: اين را به ياد آور، آن را به ياد آور، تا اينكه نداند چطور نماز خوانده است».    (بحارالانوار، ج 84، ص 259.)
براي مبارزه با وسوسه شيطان هنگام نماز، توجه به نقش شيطان در عبادت، مدد جستن از خداوند و مداومت بر آن در تمام مراحل زندگي، در كنار تقويت اراده براي تمركز حواس در نماز، ضروري است.
دو. حب دنيا و توجه به متاع دنيوي
توجه به امور دنيوي مانع از تمركز حواس در نماز و ياد خدا مي‏شود. چرا كه انسان توجه و حواسش به چيزي است كه او را بيشتر دوست دارد. پس وقتي كسي دنيا و متاع دنيوي را دوست دارد، بيشتر به آن فكر مي‏كند و نمي‏تواند ذهنش را در نماز و ياد خدا متمركز كند.
سه. شتاب در قرائت نماز
شتاب در قرائت، مانع تمركز در نماز مي‏شود. به طور كلي انجام شتاب‏زده هر كاري مانع از توجه به آن كار و دقت و صحت در انجام آن مي‏شود. توجه به خداوند بزرگ و پايبندي به طمأنينه در قرائت الفاظ نماز، اين آسيب را از انسان دور مي‏كند.
چهار. خواب‏ آلودگي و كسلي
امام صادق عليه ‏السلام مي‏فرمايد: «خوابيدن فراوان، بر آثر آشاميدني زياد است و نوشيدن زياد هم بر اثر زياد خوردن است و اين دو، سنگين كننده نفس از طاعت و عبادت هستند».    (مصباح الشريعه امام صادق عليه ‏السلام، ترجمه عبدالرزاق گيلاني، ص 253.)  
ب. عوامل بيروني پراكندگي خيال
يك. بيهوده‏ گرايي يا سخن لغو
امام صادق عليه ‏السلام مي‏ فرمايد: «كساني كه در غير ذكر خدا پرحرفي كنند، دل‏ هايشان سخت مي‏شود، ليكن خودشان نمي‏دانند».    (بحارالانوار، ج 71، ص 281.)  
دو. چشم‏چراني
اميرالمؤمنين علي عليه‏السلام مي‏فرمايد: «چشم، جاسوس قلب و فرستاده عقل است».    (همان، ج 104، ص 41. ) 
سه. خواندن نماز در مكان شلوغ و پر سر و صدا
چهار. شركت در مجالس آلوده به گناه
پنج. بي‏توجهي به احكام فقهي و آداب ظاهري نماز
برخي امور مثل بازي كردن با سر و ريش و لباس و اعضاي بدن يا پوشيدن لباس تنگ در نماز مكروه است؛ زيرا مانع تمركز فكر نمازگزار است.
امام باقر عليه ‏السلام مي‏فرمايد: «در نماز با دست و ريش خود بازي مكن و در دل، حديث نفس مكن و در هنگام نماز، خميازه مكش و قامت‏كشي مكن».    (همان، ج 84، ص 201.)

 2. وسواس در قرائت

 3. خودنمايي

4. عادت در عبادت و بي‏ توجهي به محتوا

امام صادق عليه ‏السلام مي‏فرمايد: «به طولاني كردن ركوع و سجود كسي نگاه نكند؛ زيرا شايد اين چيزي باشد كه به آن عادت كرده است كه اگر تركش كند، وحشت مي‏كند، ولي راستي در گفتار و اداي امانتش را در نظر بگيريد».    (برگرفته از كتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدي. ) 
براي پرهيز از يك‏نواختي عادت گونه در نماز، توجه به امور زير سودمند است:
الف. ايجاد تنوع و جذابيت در خواندن نماز با توجه به روحيات هر فرد؛ براي مثال خواندن نماز در زمان‏ها و مكان‏هاي مقدس گوناگون؛
ب. آگاهي از فلسفه و اسرار نماز؛
ج. احساس نياز به ارتباط و گفت و گو با خداوند؛
د. احساس نياز به ارتباط و گفت و گو با خداوند؛
د. الگوپذيري از نمازهاي ائمه عليهم ‏السلام و عرفا و علما؛
ه . تصميم به حضور قلب در نماز و پايبندي بر آن.    (برگرفته از كتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدي.)