پرسش. براي حضور قلب در نماز، چه بايد كرد؟
پاسخ: 1. دقت در انجام مقدمات نماز، مانند وضوي با معنويت، انجام مستحباتي چون اذان، اقامه و... ؛در كتابهاي حديث آمده است: شخصي از پيامبر درخواست كرد كه راه حضور قلب بيشتر در نماز را به او نشان دهد. حضرت به او فرمان داد با شادابي وضو بگيرد. بنابراين، وضوي شاداب و با آداب، خود در حضور قلب انسان در نماز مؤثر است.
2. گزينش مكان مناسب براي نماز، دوري از مكانهاي شلوغ و پرهيز از هر آنچه موجب انحراف توجه از خداوند شود؛
3. نماز اول وقت؛
4. شركت در نماز جماعت (به ويژه در جماعاتي كه بعد معنوي بيشتري دارد)؛
5 . دقت در مفاهيم و معاني نماز؛
6 . در حال ايستاده به مهر نگريستن، در ركوع به پايين پا و در تشهّد به دامن خود نظر كردن؛
7. خالي كردن دل از دوستي دنيا و امور دنيوي و لبريز ساختن دل از عشق به خدا؛
توضيح: ذهن انسان همواره متوجه چيزي است كه به آن عشق ميورزد؛همانند عاشقي كه لحظهاي از فكر معشوق خود بيرون نميرود. اينكه ما در نمازهايمان همواره به فكر ديگر مسائل هستيم، به سبب تعلق شديد نفس به دنيا و حب آن است، ولي آن كه عاشق حق شد، در هر حال و در هر كاري به ياد خدا خواهد بود، به گونهاي كه گويي هميشه در نماز است.
8 . توجه به اينكه مبدأ و منتهاي انسان خداوند است و آنچه در اين ميان روي ميدهد، با هدف امتحان آدمي و ابزاري براي رشد و كمال اوست.
9. توجه به عظمت و هيبت پروردگار و فقر و نياز خود؛
طبيعي است كه اگر انسان بداند در مقابل چه وجود بزرگ و عظيمي ايستاده و خود، عين فقر و وابستگي است، با تمام وجود خود را در عبادت صرف ميكند.
10. مطالعه درباره نماز اهل بيت عليهمالسلام عرفا، علما و اوليا؛
11. كسب معرفت از معاني، ذكرها و اعمال نماز؛
يكي از شاگردان آيت اللّه بهجت ميگويد: «روزي به آقا عرض كردم: چه كنم در نماز حضور بيشتري داشته باشم؟ غالباً در نماز، توجه و حضور قلب ندارم؟» آقا سر را پايين انداخت، آنگاه سر را بلند كرد و فرمود: «روغن چراغ كم است!» من دانستم چه ميگويد؛ يعني معرفت كم است. ايمان قلبي و باطني ضعيف است، وگرنه ممكن نيست با شناخت كافي، قلب حاضر نباشد. (رضا باقي زاده، برگي از دفر آفتاب، ص 132.)
12. رعايت آأاب ظاهري و باطني نماز؛
13. توجه به فراغت وقت نماز؛
يكي از عوامل حضور قلب در نماز، «فراغت وقت» است. امام خميني رحمهاللهفراغت وقت را چنين معنا ميكند:
فراغت آن است كه انسان در شبانه روز براي عبادت خود، وقتي را معيّن كند تا در آن زمان، اشتغال ديگري به غير از عبادت نداشته باشد. (امام خميني، اربعين حديث، ص 467.)
14. توجه به فراغت قلب؛
فراغت قلب، مهمتر از فراغت وقت است و در واقع مقدمهاي براي رسيدن به آن است.
فراغت قلب، يعني انسان نمازگزار هنگام عبادت، ذهن و قلب خود را از مشغله هاي دنيايي، فارغ و توجه قلب را از امور پراكنده وپريشاني خاطر منصرف كند تا با تمام دل با پروردگار به مناجات بپردازد. براي همين، سزاوار است انسان پيش از نماز، مدتي بر سجاده خود بنشيند و انديشه خود را براي مناجات با خداوند خلوت كند، تا قلبش براي ملاقات با حضرت حق مهيا شود.
«هنگام نماز» و «هنگام ارتباط با خدا»، قله لحظات زندگي ماست. البته بايد دانست كه اين لحظه ها از ديگر ساعتهاي زندگي ما جدا نيست. پريشاني در برنامه روزانه و نگراني از آينده، در كاهش نشاط روحي و در پي آن، كاستن معنويت نماز مؤثر است. يكي از شاگردان علامه طباطبايي رحمه الله از نداشتن خشوع و حضور قلب در نماز ناراحت بود. نزد علامه رحمه الله رفت و راهنمايي خواست. علامه نخست پاسخ نداد، ولي پس از اصرار شاگرد فرمود: «شما نميتواني!» شاگرد گفت: «آقا شما بفرماييد دست كم اگر كسي پرسيد، به او بگويم».
علامه رحمه الله پاسخ داد: «فكر در نماز دنبال افكار شبانهروز است. كسي كه صبح تا ظهر به ياد خدا نبوده، نميتواند هنگام نماز ياد خدا را استمرار دهد».
همچنين آيت اللّه بهجت، در پاسخ شاگردانش درباره حضور قلب فرمود:
يكي از عوامل حضور قلب اين است كه در تمام 24 ساعت، بايد حواس خود را كنترل كنيم؛ زيرا حضور قلب مقدماتي دارد. بايد در طول روز، چشم و گوش و ديگر اعضا و جوارح خويش را كنترل نماييم تا زمينه حضور قلب در هنگام نماز فراهم گردد.
آيتاللّه بهجت در سفارش ديگري ميفرمايد:
احساس لذت در نماز و حضور قلب، مقدماتي در خارج از نماز و مقدماتي در خود نماز دارد. آنچه بايد خارج از نماز مورد ملاحظه باشد و به آن عمل شود، اين است كه انسان گناه نكند و قلب را سياه و دل را تيره نسازد؛ چون معصيت و نافرماني خداوند، دل را تيره ميكند و نورانيت دل را از بين ميبرد. ( برگي از دفتر آفتاب، ص 132. )
15. ياد مرگ؛
امام صادق عليه السلام ميفرمايد: «هنگامي كه نماز واجب را ميخواني، در وقتش بخوان، مانند كسي كه نماز وداع ميخواند و ميترسد كه بعد از اين، توفيق نماز خواندن نيابد». (بحارالانوار، ج 84، ص 233.)
16. دعا و درخواست از خداوند براي كسب توفيق حضور قلب در نماز؛
17. توجه به نوافل؛
امام صادق عليه السلام به نقل از پيامبر ميفرمايد: «خداوند فرمود: بنده به واسطه نوافل آن قدر به خدا نزديك ميشود كه خدا او را دوست ميدارد». ( اصول كافي، ج 2، ص 352.)
نوافل سبب ميشود كاستيهاي باطني نماز جبران شود. همچنين قسمتهايي از نماز را كه بدون حضور قلب خوانده ايم، خداوند بپذيرد. (علل الشرايع، ج 2، ص 23.)
18. نشاط؛
منظور از نشاط اين نيست كه انسان خوشحال و خندان باشد، بلكه يعني كسالت و بيحالي را از خود دور سازد. گاهي بر اثر روزمرگي و كار و فعاليت زياد، خستگي و كسالت انسان را فرا ميگيرد. امام محمد باقر عليه السلام در قسمتي از روايتي ميفرمايد: « وَلاَ تَقُمْ اِلَي الصَّلاةِ مُتكاسِلاً وَلاَ مُتناعِساً؛ در حال كسل بودن و سستي نزديك به خواب (و خميازهكشان) به نماز مشغول نشويد». (شيخ كليني، الكافي، ج 3، ص 299. )
اين نشاط بايد هم در چند دقيقه پيش از نماز و هم هنگام خواندن نماز حفظ شود.
19. ترك مكروهات نماز؛
نماز خواندن مقابل دري كه باز است يا رو به روي عكس و مجسمه چيزي كه روح دارد و همه چيزهايي كه ممكن است حواس نمازگزار را پرت كند، مكروه است. نكاتي مانند انگشت شكستن و بازي با سر و صورت نيز بهتر است ترك شود.
20. نظم داشتن براي نماز اول وقت؛
نظم دغدغه فكري را از ميان ميبرد. پس نماز و امور عبادي نيز اگر با نظم انجام گيرد، در حضور قلب مؤثر هستند.
21. عزم؛
بايد تصميم گرفت. با يك تصميم قاطع، هنگام نماز افكار، خيالات و حواسپرتي را در حد توان كنار بگذاريد. رعايت كردن دقيق موردهاي گفته شده، در موفقيت اين عزم بسيار مؤثر است. هر چه آنها دقيقتر انجام گيرد، در خودِ نماز هم موفقتر خواهيد بود. ( برگرفته از كتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدي.)
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید