پرسش : چه عواملي در ساختن شاكله انسان و شخصيت او مؤثرند؟ آيا اگر پدر و مادر و اجداد، با تقواتر بودند، فرزند هم استعداد پرهيزكار شدن و صالح شدن رابيش از ديگران پيدا مي‏كند؟  

«النّاس بِأمرائِهِم أشْبَه مِنهُم بِئآبائِهِم.»  مردم به رهبرانشان شبيه‏ترند تا پدرانشان.يعني عامل حكومت، و عامل رهبري، مؤثرتر از عامل ژنتيك و وراثت است. حاصلاينكه هم محيط مؤثر است هم ژنتيك، و هم عوامل ديگر مثل دستگاه تعليم وتربيت، كه اين دستگاه اعم از آموزش و پرورش است، و آموزش و پرورش يكي ازاجزاي تعليم و تربيت است. اين عوامل هم دست به دست هم مي‏دهند و شخصيتآدمي را مي‏سازند. نكته مهم اين است كه هيچ كدام از اين عوامل هر چه قويباشند و همه آنها نيز كه با هم باشند، باز هم باعث سلب اراده انسان نمي‏شوند.باز حرف آخر را اراده انسان مي‏زند. يعني جزء اخير علت تامّه در اعمال اختياريانسان باز اراده انسان است. و در موارد استثنايي اگر اراده انسان كلاً سلب شد آنوقت ديگر نه تكليفي دارد و نه مسئوليتي.