اسلام و شادی

اسلام با توجه به نیازهای اساسی انسان، شادی و نشاط را تحسین و تایید كرده است. قرآن، زندگی با نشاط و شادی را نعمت و رحمت ‏خدا تلقی كرده، درباره ی شادی و نشاط مؤمنان در دنیا و آخرت، می فرماید: «بگو [در برابر كسانی كه بسیاری از مواهب زندگی را تحریم می‏كردند] ای پیغمبر! چه كسی حرام كرده است زینت و آرایش و زیبایی‏هایی را كه خداوند از درون طبیعت‏، برای بندگانش بیرون كشیده؟ چه كسی حرام كرده است روزی‏های پاك و مواهب پاك را; بگو: این مواهب پاك و این زیبایی‏ها، برای مردم با ایمان در همین زندگی دنیا و در زندگانی جاوید آخرت، قرار داده شده است».1

این آیه به خوبی بیان‏گر این حقیقت است كه اسلام به بهره‏مند شدن از زیبایی‏ها و موهبت‏های زندگی، اهمیت می‏دهد و آن را زیبنده ی دین‏داران و مؤمنان می‏داند.

اسلام به بهره‏مند شدن از زیبایی‏ها و موهبت‏های زندگی، اهمیت می‏دهد و آن را زیبنده ی دین‏داران و مؤمنان می‏داند.

رسول اكرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله می‏فرماید: «مؤمن، شوخ و شاداب است‏».2

حضرت علی‌علیه‌السلام می‏فرماید: «شادمانی، گشایش خاطر می‏آورد»3 و «اوقات شادی، غنیمت است‏»4.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «هیچ مؤمنی نیست كه شوخی در طبع او نباشد»5 و «شوخ طبعی، بخشی از حسن خلق است‏».6

امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: «كوشش كنید اوقات شما چهار زمان باشد؛ وقتی برای عبادت و خلوت با خدا، زمانی برای تأمین معاش، ساعتی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد و كسانی كه شما را به عیب‏هایتان آگاه می‏سازند و در باطن به شما خلوص و صفا دارند و وقتی را هم به تفریحات و لذت‌های خود اختصاص دهید و از شادی ساعت‏های تفریح، نیروی لازم برای عمل به وظایف وقت‏های دیگر را تأمین كنید».7

مرز شادی و نشاط

براساس هدف و فرجام زندگی، شادی و نشاط از دیدگاه اسلام، دارای حد و مرز است. محتوا و قالب شادی و نشاط ، نباید با روح توحیدی و انسانی اسلام، در تضاد باشد; زیرا هر پدیده‏ای كه انسان را از آرمان و هدف اصلی خویش دور سازد، به هیچ وجه، مورد قبول اسلام نخواهد بود. بنابراین، پدیدة شادی و عوامل آن، به عنوان یك نیاز اساسی و ضروری، تا حدی روا و مجاز است كه مانع نیل انسان به هدف اصلی‏اش نگردد، از این رو، بسیاری از اندیشمندان مسلمان معتقدند: از آن جا كه انسان در انجام هر رفتار ارادی، انگیزه و هدفی را پی‏می‏گیرد،8 سرور و نشاط به عنوان یك رفتار، از این قاعده جدا نیست. اگر انگیزه و هدف، در راستای هدف اصلی زندگی آدمی باشد ، این پدیده ، مفید و سودمند خواهد بود و اگر انگیزه و هدف باطل ، در آن نهفته و در برابر هدف اساسی زندگی انسان باشد ، این پدیده ، باطل و زیان‌آور خواهد بود. بنابراین، می‏توان مرز شادی و نشاط را انگیزه و هدف آن دانست.

مزاح و شوخی، یكی از عوامل برجستة شادی است؛ اما اگر به سبك‏سری، بی‏شرمی و گستاخی بیامیزد، «هزل‏» نامیده می‏شود كه در اسلام، منع شده است و اگر به تحقیر و بدگویی و ناسزا آمیخته گردد، آن را «هجو» می‏خوانند و این نیز در اسلام نهی شده است.

 یكی از اصحاب از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله پرسید: «آیا اگر با دوستان خود شوخی كنیم و بخندیم، اشكالی دارد؟ حضرت صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: اگر سخن ناشایستی در میان نباشد، اشكالی ندارد».9 اگر شوخی از حد خارج شود و به بیهودگی یا زیاده‏روی بینجامد، باز از نظر اسلام، عملی ناپسند خواهد بود; همان طور كه امیرمؤمنان، علیعلیه‌السلام می‏فرماید: «هر كس بسیار شوخی كند، وقار و سنگینی او كم می‏شود»10 امام صادق علیه‌السلام می‏فرماید: «زیاد شوخی كردن، آبرو را می‏برد».11

خنده و تبسم - كه از عوامل نشاط و شادی است - باید صادقانه باشد. خنده از نظر اسلام، آن گاه مؤثر و مفید است كه به شخصیت دیگران، لطمه وارد نیاورد. وقتی احترام مؤمن، برتر از كعبه بر شمرده شده، به خوبی روشن می‏شود كه اهانت و تحقیر او، چه اندازه نكوهیده است.12

قالب‏های نشاط و شادی، خوب است از بهترین قالب‌ها باشند و به همین دلیل، در روایات، قهقهه از شیطان تلقی شده13 و تبسم، بهترین خنده دانسته شده است.14

زمان و مكان شادی نیز باید با آن متناسب باشد; زیرا اگر این تناسب برقرار نباشد، ناپسند و زشت‏ خواهد بود؛ به طور مثال، مزاح و بذله‏گویی در مراسم سوگواری و مكان‏های مقدس، ناپسند است!15

با كندوكاوی اجمالی در نظریات و گفته‏های دانشمندان و متون معتبر، می‏توان موارد ذیل را در زمره عوامل نشاط و انبساط درونی برشمرد:

1. ایمان.

2. داشتن روحیه رضایت‌مندی و تحمل.

3. پرهیز از گناه.

4. مبارزه با نگرانی.

5. تبسم و خنده.

6. مزاح و شوخی منطقی.

7. استعمال بوی خوش.

8. آراستگی ظاهری، در حد متعارف.

9. پوشیدن لباس‏های روشن.

10. پرهیز از هم‌نشینی با افراد افسرده.

11. ورزش و کار و فعالیت بدنی.

12. داشتن روحیة توکل و امیدواری.

13. سیر و سفر.

14. نماز شب.

15. تفریح و مشاهده طبیعت، به ویژه فضاهای سبز.

16. تلاوت قرآن.

17. تفكر در آفریده‏های خداوند.

18. صدقه دادن و كمك به دیگران .

پی‌نوشت:

1. اعراف، آیة 32.

2. حرانی، تحف‌العقول، ص 49.

3. آمدی، غررالحكم، ج 2023.

4. همان، ح 1084.

5. كلینی، اصول كافی، ج2، ص 663.

6. همان.

7. مجلسی، بحارالانوار، ج 75، ص 321.

8. اخلاق اسلامی، ص 98 و 99؛ اخلاق الهی، ج 5، ص238.

9. كافی، ج2، ص663؛ تحف‌العقول، ص 322.

10. غررالحكم، ص222.

11. كافی، ج2، ص665.

12. اخلاق الهی، ص256 – 257.

13. كافی، ج 2، ص 664.

14. غررالحكم، ص222.

15. اخلاق الهی، ج5، ص258 – 259.