حکیم بزرگ ایران‌زمین بوعلی سینا، نسخه ساده و همگانی برای درمان‌ بیماری‌های مادی و امراض مزاجی از جمله غم و افسردگی دارد...

"افسردگی" تغییر خلق به‌سمت غم و اندوهگینی است که معضلی رایج است و شیوع بالایی دارد و از علل پیشرو در ایجاد ناتوانی در دنیا به‌شمار می‌رود به‌طوری که در 20 سال آینده دومین عامل منجر به ناتوانی در جهان خواهد شد.

با وجود درمان‌های فعلی، بیش از 75 درصد بیماران، عود افسرگی را تجربه می‌کنند؛ داروهای ضدافسردگی نیز دارای عوارض گوناگونی از قبیل اقدام به خودکشی، اختلالات جنسی، افزایش وزن و عوارض مربوط به سیستم عصبی مرکزی هستند، علاوه بر این درمان افسردگی حتی در بهترین شرایط، قادر نیست بیش از 50 درصد بار ناتوانی ایجادشده توسط این بیماری را بازگرداند.

غم که یکی از علائم اصلی اختلال افسردگی اساسی است در طب سنتی ایران مورد توجه قرار گرفته و یکی از حالات روحی و روانی است که در این حالت روح به‌تدریج به درون حرکت می‌کند.

طب سنتی ایران، توجه و اهمیت بیشتری برای پیشگیری، نسبت به درمان بیماری‌ها قائل است؛ نگاهداشت سلامتی از چنان اهمیتی برخوردار است که طب سنتی ایران، نقش طبیب را حفظ تندرستی به‌هنگام سلامتی و بازگرداندن آن به‌هنگام بیماری می‌داند؛ اصول پیشگیری بر شش اصل مهم استوار است که شامل هوا، خوردن و آشامیدن، ورزش، احتباس و استفراغ، خواب و بیداری و همچنین حالات روحی و روانی است.

پیش از این در بخش نخست و دوم این مطلب، ارتباط و تأثیر "آب‌وهوا" و "مصرف مواد غذایی گوناگون" بر افسردگی را بررسی کردیم:

در ادامه، ارتباط ریاضت در بروز افسردگی از نگاه طب سنتی را بررسی می‌کنیم.

اهمیت "حرکت" از دیدگاه طب سنتی را می‌توان در سخن حکمای این طب پیدا کرد، جایی که شیخ الرئیس، ورزش را مهم‌ترین تدبیر برای حفظ و پاسداشت سلامتی می‌داند. از دیدگاه طب سنتی، ریاضت مفرح است و باعث ایجاد نشاط در فرد می‌شود همچنین ورزش باعث تقویت تمام قوت‌ها می‌شود.

برخی از حکما منشأ تمام قوای موجود در بدن را قلب دانسته و شادی را نیز با قلب مرتبط می‌دانند؛ قوای نفسانی که منشأ آن مغز و سیستم عصبی است نیز به‌وسیله ورزش تقویت شده و منجر به عملکرد بهتری در تدبیر کارها و افزایش خلق‌وخو و درک لذت می‌شود.

ریاضت از معدود مواردی است که باعث انتعاش (برخاستن، نیکوشدن حال) حرارت غریزی می‌شود؛ به‌بیان دیگر ورزش باعث می‌شود حرارت غریزی که به‌مرور زمان ضعیف‌تر می‌شود، تقویت شده و توان لازم برای ادامه حیات فراهم شود.

مطالعات نشان می‌دهد که انجام ورزش به‌عنوان قسمتی از سبک زندگی سالم، نقش مثبتی در پیشگیری و کاهش شیوع افسردگی دارد همچنین ورزش و فعالیت فیزیکی کنار عوامل دیگری مانند اصلاح رژیم غذایی، بهبود کیفیت خواب، کاهش مصرف مواد مخدر، الکل و نیکوتین، نقش مهمی در درمان افسردگی دارد.

افسردگی، عموماً با سطح پایین فعالیت فیزیکی همراه است؛ در بزرگسالان روش زندگی فعال با کاهش علائم افسردگی ارتباط مستقیمی دارد که این ارتباط در زنان و افراد بالای چهل سال قوی‌تر است؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد افراد افسرده در مقایسه با افراد سالم، وقت کمتری را صرف فعالیت فیزیکی خفیف تا متوسط می‌کنند.

مطالعات متعددی نیز نقش رفتارهای غیرمتحرک مانند دیدن تلویزیون یا استفاده از کامپیوتر را در افزایش خطر ابتلا به افسردگی به‌اثبات رسانده‌اند همچنین مطالعات مختلف به اهمیت فعالیت فیزیکی و ورزش در درمان افسردگی اشاره کرده‌اند.

جمع‌بندی نتایج چندین مطالعه مداخله‌ای، معیارهای ذیل را برای ورزش مؤثر در درمان افسردگی پیشنهاد می‌کنند:

30 دقیقه ورزش، سه بار در هفته که برای هشت هفته ادامه داشته باشد.

گروهی از بررسی‌های مروری، نقش مؤثر ورزش‌های هوازی را در درمان افسردگی مورد توجه قرار داده‌اند و برخی دیگر ورزش‌های انجام‌شده تحت نظر افراد خبره را نسبت به ورزش‌های خانگی مؤثرتر می‌دانند، هرچند شواهد نشان می‌دهد که روش‌های دیگر فعالیت فیزیکی نیز ممکن است باعث کاهش معنی‌دار علائم افسردگی شود.

طب سنتی ایران ورزش خفیف تا متوسط را نسبت به ورزش شدید، برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری‌ها مؤثرتر دانسته و این حد از فعالیت فیزیکی را توصیه می‌کند. این حد از فعالیت فیزیکی در منابع جدید نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

از دیدگاه ابن‌سینا اگر فردی برنامه منظمی برای انجام ورزش معتدل و در زمان مناسب داشته باشد، از درمان‌های مورد نیاز برای بیماری‌های مادی و امراض مزاجی از جمله غم و افسردگی بی‌نیاز خواهد شد.

به‌صورت خلاصه می‌توان گفت طب سنتی بر نقش پیشگیری‌کننده فعالیت فیزیکی و ورزش همچنین تقویت‌کنندگی تمام قوا به‌واسطه ورزش تأکید بیشتری داشته و ورزش را به‌عنوان مهم‌ترین عامل حفظ سلامتی مورد تأکید ویژه قرار داده است؛ طب جدید نیز روش‌های کاربردی‌تری را جهت پیشگیری و درمان افسردگی به‌واسطه ورزش و فعالیت فیزیکی پیشنهاد کرده است.