بدون شك پديده بارداري و زايمان از پدیده‌های شگرف طبيعت و از مظاهر قدرت الهي است كه طبيعت آن را در اختيار زنان قرار داده است. بنابراين آگاهي زنان از مسائل مرتبط با بارداري و مسائل تأثیرگذار بر آن از اهميت بسزايي برخوردار است.     

موضوعاتي از قبيل سن مناسب براي بارداري، بهداشت جسماني و رواني، قبل و حين بارداري، آگاهي از نيازهاي جنين (اعم از جسمي و رواني) و ارتباط برقرار كردن با او از مسائلي هستند كه در اين زمينه قابل بررسی‌اند.

در اين سلسله مطالب سعي شده است به موضوعات گفته شده در بالا با زباني علمي و ساده پرداخته و در كنار آن راهكارهايي كه می‌تواند به مادران باردار كمك كننده باشد ارائه شود.

● سن مناسب براي بارداري :

بهترين سن براي بارداري ۲۳ تا ۲۹ سالگي است و سن قابل قبول ۲۰ تا ۳۵ سالگي است . لازم به ذکر است که بارداري در سنين زير ۲۰ سالگي و بالاي ۳۵ سالگي هم براي مادران و هم براي نوزادان می‌تواند خطر آفرين باشد .

اگر سن بالاي مادر بدين معنا باشد که مادر از لحاظ احساسي بالغ‌تر است و همچنين خانواده در وضعيت مالي مناسب قرار دارد احتمالاً حاملگي در آن زمان به سود مادر و کودک خواهد بود .

اما به ياد داشته باشيد ، بارداري ممکن است در اين سن مشکل‌تر شود و زنان با سن بالا بيشتر در معرض خطراتي چون سقط جنين ، سندرم داون ( مونگوليسم ) و ساير بیماری‌ها و نواقص مادرزادي براي جنين و بروز مشکلاتي چون فشار خون بالا ، بیماری‌های قلبي ، تومورهاي فيبروئيد ، رحم منقبض شونده و عمل سزارين براي مادر قرار خواهند داشت . بهتر است با پزشک خود مشورت کنيد و احتمال وجود چنين خطراتي را بررسي کنيد اما اجازه ندهيد اين خطرات شما را بترساند .معمولاً مراقبت‌های خوب قبل از زايمان بروز اين خطرات را کم کرده و يا آن‌ها را رفع می‌نماید .

● اگر هنوز باردار نيستيد :

اگر هنوز باردار نيستيد و اکنون قصد بارداري داريد ، اقدامات زير را انجام دهيد :

۱) يک معاينه کامل پزشکي انجام دهيد.

چرا قبل از باردار شدن نزد يک متخصص زنان و زايمان می‌روید ؟ زيرا می‌تواند يکي از مهم‌ترین معاينات مربوط به دوران بارداري شما باشد . پزشک سلامتي شما را تائید می‌کند و يا در تشخيص و برطرف کردن هر مشکلي که مانع باروري يا سلامتي دوران بارداري باشد به شما کمک می‌کند . به‌طور مثال اگر تاکنون به سرخجه مبتلا نشده‌اید بايد حداقل سه تا شش ماه قبل از حاملگي واکسن آن را تزريق کنيد تا از ابتلاي شما به اين بيماري که باعث بسياري از نقص‌های مادرزادي می‌شود ، جلوگيري کند . اگر قبل از حاملگي ميزان قند خون کنترل شود خطر سقط ناشي از دیابت‌ها به‌طور مؤثری کاهش می‌یابد .

همچنين در مورد کنار گذاشتن وسايل ضد بارداري ، ثبت دوران قاعدگي ، زمان مناسب مقاربت براي حاملگي ، مراقبت‌های قبل از بارداري مانند خوردن قرص‌های ويتامين ، به شما توصیه‌های لازم داده می‌شود . این کار بسيار حياتي است . توجه داشته باشيد اگر اولين ملاقات شما با پزشکتان ۲ ماه يا بيشتر بعد از باردار شدنتان باشد ، در اين زمان نقشه ژنتيکي کودک شما تقریباً در حال باز شدن است .

اگر در خانواده شما ناهنجاری‌های موروثي رايج باشد بعضي از آزمايشات ويژه و مشاوره می‌تواند به شما کمک کند . با صراحت هر چه در مورد شيوه زندگي و سابقه پزشکي و خانوادگي خود می‌دانید به پزشک بگوييد . اين معاينه به شما اين فرصت را نيز می‌دهد که پزشکتان را ارزيابي کنيد : آيا او دقيق است و اطلاعات مفيدي در هر زمينه دارد ؟ آيا خودتان روش زايمانتان را انتخاب می‌کنید ؟ اگر شک داشتيد با پزشکان و ماماهاي ديگر نيز مشورت کنيد .

۲) مراقب کارهاي مربوط به دندانپزشکي ، ماموگرافي و نظاير آن باشيد.

مثلاً در دوران بارداري نبايد در معرض اشعه X قرار گيريد .

۳) عادات مضر را کنار بگذاريد.

احتمالاً شما می‌دانید که سيگار کشيدن ، نوشيدن مشروبات الکلي و مصرف داروهاي غیرمجاز با مادر بودن جور نيست . اگر چه ترک اين عادات مشکل است ولي وجود اين عادات آن هم وقتي باردار هستيد ، بسيار بد است . بنابراين از همين حالا شروع کنيد تا به‌درستی بتوانيد آن‌ها را کنار بگذاريد .

۴) از مواد خطرناک دوري کنيد.

بديهي است قرار گرفتن در معرض دود سيگار ديگران و حشره‌کش‌ها براي خانم باردار خطرناک است. شايد تعجب کنيد چيزهاي مثل حمام کردن در وان آب داغ ، بعضي از ویتامین‌ها و مدفوع گربه نيز بسيار خطرناک‌اند . مثلاً مواد گياهي و غذايي که يد فراوان دارند باعث غیرعادی شدن و ناهنجاري غدهٔ تيروئيد جنين می‌شود . داروهاي ضد آکنه ( جوش صورت ) خوراکي خطر سقط جنين و نقص‌های مادرزادي را افزايش می‌دهد و بايستي حداقل ۲ ماه قبل از حامله شدن قطع شوند . کارهايي را که به‌طور معمول انجام می‌دهید و وسايل و موادي را که در خانه استفاده می‌کنید مرور کنيد و هر دارويي را که مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهيد . توجه داشته باشيد بعضي از اين مواد روي اسپرم پدر نيز اثر می‌گذاردند .

۵) مواد مغذي مخصوصاً اسیدفولیک ذخيره کنيد.

يک رژيم غذايي متعادل به پيشرفت سلامتي عمومي و باروري شما کمک می‌کند . مصرف بسياري از مواد غذايي مخصوص که حاوي اسیدفولیک می‌باشند بايد از همين حالا شروع شود . کمبود اسیدفولیک باعث نقص‌هایی مانند نقص در ستون مهره‌ها در کودکاني می‌شود که مادران آن‌ها قبل از بارداري و طي هفته‌های اول حاملگي آن را مصرف نکرده‌اند . خانم‌هایی که قصد باردارشدن دارند بايد روزانه ۸۰۰ ميکروگرم اسیدفولیک مصرف کنند . اگر شما قرص‌های ضد بارداري مصرف کرده‌اید ، گياهخوار هستيد ، يا مشکل خاصي داريد که ذخيره اسیدفولیک بدن شما کاهش يافته است ، پزشک قرص آن را برايتان تجويز می‌کند . گياهخواران بايستي رژيم غذایی‌شان را با کمک يک متخصص تغذيه مورد بررسي مجدد قرار دهند .

۶) سعي کنيد به وزن مناسب برسيد.

تا آنجايي که می‌توانید خود را به وزن مطلوب نزديک کنيد . مادراني که اضافه وزن دارند مشکلات بيشتري در دوران بارداري ( مانند ديابت حاملگي ) دارند . چون کودکان آن‌ها چاق‌ترند در نتيجه زايمان مشکل‌تری هم خواهند داشت . ديگر به اشکالات ظاهري که بعداً دچار آن می‌شوند اشاره نمی‌کنیم . مادراني که کمبود وزن دارند با مشکل باروري يا مشکل تغذيه جنين مواجه می‌شوند . علاوه بر آن اگر زمان قبل از بارداري عادت به ورزش منظم داشته‌اید در زمان بارداري احساس بهتري خواهيد داشت و از کسي که اندام و وزن متناسب ندارد فشارهاي دوران بارداري را بهتر پشت سر خواهيد گذاشت . گرفتن رژيم غذايي و شروع تمرينات ورزشي جديد براي کم کردن وزن در دوران بارداري خطرناک است . پس از همين حالا اقدام کنيد .

● شروع بارداري :

با علايمي نظير کسالت ، تنوع صبحگاهي ، تکرار ادرار ، قطع قاعدگي ( در اکثر خانم‌ها ) شروع می‌شود . براي اطمينان از وقوع بارداري در صورتی که نمی‌خواهید به مطب پزشک مراجعه نماييد ، می‌توانید به داروخانه برويد و يک تست خانگي ( baby chek ) خريداري نمايد که مانند آزمایشگاه‌ها مشخص می‌کند که آيا ادرار شما حاوي HCG يا همان هورمون حاملگي است يا خير . البته بهتر است براي اطمينان آزمايش خون ( سرم ) نيز انجام شود ، که صحت بيشتري نسبت به آزمايش ادرار دارد . اندازه گيري HCG نيز داراي اهميت است زيرا بيش از حد زياد يا کم بودن آن نشان دهندهٔ يک مشکل احتمالي از قبيل سقط جنين يا حاملگي خارج از رحم ( لوله فالوپ ) است .

● بهداشت رواني دوران بارداري:

اهميت بهداشت رواني در دوران بارداري به‌اندازه‌ای است كه محققين معتقدند بسياري از مسائل دوران بزرگ‌سالی از شرايط نامناسب دوران جنيني و كودكي منشأ می‌گیرد. بنابراين توجه خاص به بهداشت مادر در دوران بارداري می‌تواند ابزاري در جهت پيشگيري از مسائل دوران بزرگ‌سالی باشد.

اگرچه حاملگي براي اكثر زنان لذت بخش است و احساس سالم بودن و كامل بودن را به وجود می‌آورد، اما از آنجائی که در حاملگي تغييرات قابل ملاحظه‌ای از نظر جسمي، رواني و اجتماعي در زن به وجود می‌آید تطابق و سازگاري با اين همه تغييرات مشكل است.

بنابراين حاملگي يك مرحله بحراني در زندگي زن به‌حساب می‌آید كه با استرس همراه می‌گردد و لازم است زنان حامله مورد حمايت، راهنمايي و مشاوره قرار گيرند و به آن‌ها آموزش‌های لازم داده شود (باهدف از بين بردن اضطراب‌ها و نگرانی‌های بی‌مورد و غيرمنطقي ناشي از حاملگي و زايمان و قابل فهم، آسان و لذت بخش كردن آن).

تحقيقات نشان داده است كه از ابتداي بارداري اضطراب و هيجانات زن حامله تأثیر مستقيمي بر روي جنين حواهد داشت عدم اطلاع يا اطلاعات غلط و ناقص زنان در خصوص بارداري و تغييرات آن نيز می‌تواند موجب بروز هيجانات و آشفتگی‌های رواني شده، تغيير خلق (اخلاق)، تغيير اشتها، استفراغ‌های گاه و بي گاه، تغيير علايق و سلیقه‌ها و بالاخره ده‌ها اشكال ديگر از اين قبيل كه هر يك می‌تواند به‌تنهایی ايجاد اختلاف و گرفتاری‌های فراوان نمايد را ايجاد نمايد.

آرامش رواني براي زن باردار به‌خصوص نزديك وضع حمل، از اهميت زيادي برخوردار است در صورتی که زن باردار شاغل باشد بايد تقریباً يك ماه قبل از وضع حمل استراحت داشته باشد اين موضوع هم براي زنان و هم براي مردان بايد روشن گردد.

عوامل مهمي كه می‌تواند زن باردار را نسبت به سرنوشت خود و نوزادش مضطرب و مظنون سازد و لازم است راه كارهايي در خصوص كاهش فشارهاي رواني ناشي از آن‌ها انديشيده شود عبارت‌اند از :

▪ خشنود نبودن شوهر و يا خود مادر نسبت به داشتن طفل جديد، كه می‌تواند مربوط به مسائل و مشكلات مالي و يا ناخواسته بودن طفل باشد.

▪ عدم علاقه‌ای كه اطرافيان زن باردار نسبت به بارداري او از خود نشان دهند.

▪ داشتن اطلاعات نادرست يا ناقص درباره حاملگي.

▪ نگراني از ميزان پذيرش جنسيت نوزاد توسط اطرافيان.

▪ نگراني از اينكه آيا می‌تواند وظايف مادري از جمله شیر دادن به نوزاد را به‌خوبی انجام دهد.

▪ نگراني از سقط جنين در دوره‌های مختلف بارداري بخصوص اگر خود او يا اطرافيان نزديك سابقه سقط داشته باشند.

در هر حال آنچه در تأمین بهداشت رواني مادر در دوران بارداري نقش مهم و اساسي دارد و متخصصين معاصر نيز به آن معترف‌اند اين است كه انطباق رواني زن با بارداري به‌اندازه رعايت بهداشت فيزيولوژيك، او را در تعيين عاقبت و نتيجه خوب و مثبت بارداري ياري می‌دهد.

● مسائلي كه در تطابق با حاملگي مهم هستند عبارت‌اند از:

▪ پذيرش حاملگي :

پذيرش حاملگي هم توسط خود مادر و هم اطرافيان مادر خصوصاً شوهر او مهم است. عدم حمايت از حاملگي توسط اطرافيان مورد علاقه زن موجب تطابق ديررس با حاملگي می‌گردد. در مواردي كه زن مايل به بارداري نباشد يا زمان آن مناسب نباشد احساس دوگانه‌ای نسبت به بارداري و جنين به وجود می‌آید و مادر نمی‌تواند با جنين ارتباط برقرار كند اين خطر بزرگي براي جنين و مادر است و از لحاظ روان‌شناختی بايد از آن پيشگيري كرد. در چنين مواردي لازم است كه زن واقعيت را بپذيرد و بتواند با جنين ارتباط برقرار كند.

▪ تثبيت رابطه مادر با جنين:

رابطه مادر با جنين در ابتدا به‌صورت يكي شدن با جنين است يعني آن را قسمتي از وجود خود دانستن كه باعث می‌شود زن خود را با جنين هماهنگ كرده و با او رابطه برقرار كند. در مرحله بعد كه از سه ماهه دوم شروع می‌شود مادر به جنين به‌عنوان يك موجود مجزا هويت می‌بخشد كه اين همراه است با افزايش اندازه رحم و احساس حركت جنين. در هفته‌های آخر ناراحتی‌های جسماني و احساس خسته شدن از حاملگي نشانه‌ای از علاقه به جدا شدن فيزيكي مادر از جنين است.

▪ تطابق با تغييرات جسماني:

زن حامله بايد بتواند تغييرات جسمي خود را كه چند بعدي است پذيرفته و تا حدودي كنترل كند مثل تغييرات در اندازه، حركت و كاركرد بدن و تغييرات در چهره و صورت و همچنين خود را با آن‌ها سازگار كند. در مورد علائم جسماني مانند تهوع و استفراغ بايد گفت كه گرچه تهوع ممكن است در نتيجه برخي تغييرات ارگانيك در بدن ايجاد شود ولي عوامل عاطفي نيز در بروز آن مؤثرند زناني كه در دوران حاملگي خود بيش از اندازه استفراغ و تهوع دارند اغلب به‌شدت درگير مشكلات اجتماعي و رواني هستند. اگر قدرت تطابق و حمایت‌های اجتماعي زن محدود و مختصر باشد تهوع و استفراغ به‌عنوان يك رفتار تطابقي ناسازگار براي تخفيف استرس‌های محيطي يا جلب توجه بروز می‌کند.

▪ تطابق با تغييرات هيجاني و رواني:

به‌طور كلي از نظر رواني تغييرات خلق و خو در اين دوران شايع می‌باشد. نوسانات خلقي شديد و سريع ممكن است به علت تغييرات هورموني يا انعكاسي از ميزان ترس و اضطراب افزايش يافته زن باردار باشد. افسردگی‌های گذرا و كوتاه مدت، حالت‌های گريه و زاري، عصبانيت و بی‌حوصلگی به‌طور شايع ديده می‌شود. آگاه كردن زنان و شوهران از نوساناتت خلق و هيجان كه در ابتداي بارداري شروع می‌شود موجب پذيرش اين حالت به‌عنوان قسمتي از بارداري می‌گردد.

نويسندگان :زهرا زین‌الدینی / فاطمه طالبي