وقتي  ، مسوولان وزارت بهداشت اعلام کردند که در برنامه سراسري واکسيناسيون سرخک و سرخجه ، براي اولين بار از سرنگهاي يکبار مصرف استفاده مي شود، شايد اين خبر براي خيلي ها تعجب برانگيز بود.

مگر تا قبل از اين براي واکسيناسيون از سرنگهاي يکبار مصرف استفاده نمي شد؟

اين سوال براي خيلي ها بي جواب ماند تا زماني که طرح آغاز شد و همه آن چيزي را که در خبرها از آن به عنوان «سرنگ يک بار مصرف» ياد شده بود به چشم ديدند.

براي اولين بار در کشور؛ براي واکسيناسيون از سرنگهايي استفاده شد که «واقعا» يک بار مصرف بود.

سرنگهاي AD يا auto-disable مجهز به قفلي هستند که بعد از يک بار تزريق ، بسته مي شود و سرنگ را واقعا بلااستفاده مي کند.

سرنگ يکبار مصرف ، نه مثل ليوان يکبار مصرف!

از سال 1986 در پاسخ به درخواست سازمان بهداشت جهاني براي توليد سرنگهايي که به هيچ وجه نشود آن را بيش از يک بار به کار برد، برنامه ريزي براي توليد انبوه اين سرنگها آغاز شد.

اگرچه امروزه ظاهرا در هيچ کجاي دنيا، هيچ يک از کارکنان بهداشتي براي تزريق دارو يا واکسن ، از سرنگ مشترک استفاده نمي کنند، اما به هر حال ، در کشورهاي فقير و در نقاطي که مردم هنوز خطرات استفاده از سرنگ مشترک را درک نکرده اند، بسياري از مردم و مخصوصا معتادان تزريقي ، سرنگها را 10 بار مصرف مي دانند.

تنها چاره اي که براي پيشگيري از انتقال بيماري هايي مثل هپاتيت و ايدز از اين راه مي توان انديشيد، توليد و عرضه سرنگهايي است که بعد از يک بار مصرف ، خودشان از کار بيفتد.

سرنگهاي auto-disable يا AD، نسل آينده سرنگها خواهد بود و جايگزين سرنگهاي يک بار مصرف فعلي خواهد شد.

سرنگهاي گراني که مي ارزند

سازمان جهاني بهداشت (WHO) همه کشورها را موظف کرده است تا در برنامه هاي واکسيناسيون سراسري از سرنگهاي ADاستفاده کنند.

فعلا، بيشترين مورد مصرف اين سرنگها واکسيناسيون است. به همين دليل هم اين سرنگها با ظرفيت 5/0 و يک سي سي توليد شده اند.

از سال 1987، در پانلي که سازمان جهاني بهداشت برگزار کرد، 35 طرح براي سرنگهاي AD بررسي شد. طرحهايي که در آن مکانيسم هاي مختلفي از قبيل از کار انداختن پيستون ، بستن سوزن يا نشت ماده تزريقي در تزريق دوم به بعد، براي از رده خارج کردن سرنگ پيشنهاد شده بود.

WHO و يونيسف ، پيشنهادهاي مختلف را بررسي کردند و با تاييد بعضي از اين طرحها، توليد انبوه اين سرنگها آغاز شد. هم اکنون 4 مدل از اين سرنگها توليد مي شود و 2 مدل ديگر در دست توليد است.

اگرچه هنوز هيچ دستورالعمل جهاني براي گسترش استفاده از اين سرنگها در تمامي تزريقات وجود ندارد، اما بعضي کشورها و بعضي ايالت هاي امريکا، حرکتي را براي جايگزين کردن اين سرنگها به جاي سرنگهاي معمولي آغاز کرده اند.

مساله اي که رواج استفاده از اين سرنگها را با مشکل مواجه مي کند، قيمت آنهاست. اين سرنگها بين 03/0 تا 04/0 دلار قيمت دارند در حالي که هزينه استفاده از سرنگهاي معمولي تقريبا نصف اين مقدار است.

سازمان بهداشت جهاني تخمين مي زند که هر سال 12ميليارد تزريق در سراسر دنيا صورت مي گيرد.

90 تا 95 درصد اين تزريق ها با مقاصد درماني انجام مي شود و 5 تا 10 درصد از آن ، شامل تزريق واکسن مي شود.

از طرف ديگر، حداقل در 30 درصد موارد تزريق واکسن در کل کشورهاي در حال توسعه خطر انتقال بيماري و آلودگي وجود دارد.

وقتي اين آمارها را کنار هم بگذاريم ، مي بينيم که فقط با تزريق واکسن ، اين احتمال وجود دارد که سالانه ميليون ها نفر در کشورهاي جهان سوم به ايدز و هپاتيت (B) و عفونت هاي محل تزريق مبتلا شوند.

در حال حاضر، تزريق آلوده باعث 3/1 ميليون مرگ ارسال مي شود. کارشناسان مي گويند 26 ميليون سال عمر و 535ميليون دلار هزينه اين مرگ و ميرهاست.

بنابراين ، هزينه استفاده از اين سرنگها، در مقايسه با هزينه آبهاي ناشي از عدم استفاده از آن ، قابل مقايسه نيست. در سال 2003، سرنگهاي AD در 42 درصد تزريق هاي واکسن در کشورهاي در حال توسعه استفاده شوند.

در اين سال يونيسف 410 ميليون سرنگ AD را در اختيار اين کشورها قرار داد؛ اما اين فقط موفقيتي کوچک است.

هدف اين بوده است که تا پايان امسال استفاده از اين سرنگها در برنامه هاي واکسيناسيون در تمام کشورهاي دنيا رايج شود. سرنگهاي AD انواع مختلفي دارند.

بعضي از آن - که معروفترينشان با نام تجاري Solo shot در بازار موجود است ، سوزن ثابت دارند و مجهز به يک گيره قوي هستند که بعد از يکبار استفاده ، سرنگ را قفل مي کند. نوع ديگري از آنها - مثل مارک K1 - پيستوني دارد که بعد از يکبار مصرف سرنگ مي شکند و همچنين برچسبي بر آن نصب شده که هنگام مصرف بايد برداشته شود و برداشته شدن آن نشان مي دهد که سرنگ قبلا يکبار استفاده شده است.

اگرچه در بعضي از انواع سرنگهاي AD سوزن سرنگ قابل جابه جايي است ، اما همه سرنگهاي AD جوري طراحي شده اند که بعد از يکبار پايين رفتن پيستون ، سرنگ ديگر قابل استفاده نباشد.

البته در بعضي مدلها مثل Univer پيستون سرنگ بعد از پايين رفتن مي تواند در فاصله کمي جابه جا شود تا تزريق کنند. بتواند موقعيت سر سوزن را کنترل کند.

بعضي انواع سرنگها هم مثل + Unifect ازقبل حاوي مقدار معيني دارو يا واکسن هستند و ديگر لازم نيست که از ويال محتوي دارو يا واکسن ، ماده را به داخل سرنگ کشيد