کودک چاق، خصوصاً در فرهنگ ایرانی دوست‌داشتنی و زیبا تلقی می‌شود. مادران باردار با دیدن عکس کودکان چاق آرزو می‌کنند چنین کودکی داشته باشند.

حقیقت این است که خطرات زیادی سلامتی کودکان چاق را تهدید می‌کند. افزایش آمار چاقی در کودکان یکی از مشکلات بهداشتی دنیا شناخته شده است.

از سال 1986 تا کنون، آمار کودکان چاق دو برابر افزایش را نشان می‌دهد. بیشتر کودکانی که در سنین کم خصوصاً زیر 7 سال مبتلا به چاقی می‌شوند، در نوجوانی و بزرگ‌سالی افرادی چاق خواهند بود.

دلیل افزایش چشم‌گیر چاقی کودکان، غذا خوردن بیشتر نیست.

تحقیقات نشان داده است، میزان انرژی مصرفی کودکان طی 20 سال گذشته، تغییر چندانی نداشته و دلیل افزایش چاقی کودکان، تحرک کمتر آن‌هاست.

زندگی در خانه‌های آپارتمانی و کوچک، مجال دویدن و بازی کردن را از کودکان گرفته است. آن‌ها زمان فعالیت‌شان را پای تلویزیون یا کامپیوتر می‌گذرانند از این رو یا خیلی کم‌اشتها و کم‌خوراک می‌شوند، یا پرخور و چاق. تبلیغات تلویزیونی، در دسترس بودن شیرینی و تنقلات فراون و علاقه شدید به خوردن نوشیدنی‌های گازدار و پر‌کالری، دلایل مهمی برای چاقی کودکان است.

از عواقب چاقی دوران کودکی، افزایش آمار بیماری‌های دوران کودکی مرتبط با تغذیه است. فشار خون، چربی بالا، میزان قند خون بالاتر از حد نرمال همه از عوارض چاقی در سنین کم و ادامه این مشکلات تا سنین بالاتر است.

در 20 سال اخیر آمار کودکانی که به دلیل مشکلات ناشی از چاقی در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند به صورتی بوده که آمار کودکان دیابتی بستری دو برابر، سنگ‌های صفراوی سه برابر و خفگی در حین خواب 5 برابر افزایش داشته است.

از عواقب دیگر، گوشه‌گیر شدن کودک است. او احساس می‌کند با دیگران فرق دارد و تصویر نادرستی از وضعیتش در ذهن دارد. کودکان دیگر نیز بعضاً او را در جمع‌شان راه نمی‌دهند که در نهایت مشکلات ویژه‌ای به دنبال خواهد داشت.

موارد زیر به بیان برخی از علائم مرضی آثار و عوامل مرتبط، عوامل سبب‌ساز و شیوه‌های درمان چاقی اشاره دارد.

علائم مرضی

وزن بدن بیش از 20 درصد معمول، چربی بیش از اندازه بدن، سستی نابهنجار. شخصیتی رشد نایافته، وابسته به مادر، خجالتی، ترسو، کم‌رو، بی‌دست و پا و بی‌احساس. اغلب کودکان چاق نسبت به سن خود بلند قد هستند، این مسأله مرض چاقی آنان را از مرض ترشحی غدد داخلی متمایز می‌سازد.

آثار و عوامل مرتبط

نوزادان چاق چه بسا در دوران کودکی و بزرگ‌سالی، افرادی چاق باشند. آنان منظری زشت و بد دارند. تأثیرات ثانوی چاقی، در زیان رساندن به عزت‌نفس در روابط همسالان و سازگاری اجتماعی و علاوه بر آن در به مخاطره انداختن سلامتی قابل توجه است. بلندقد بودن کودک چاق نسبت به سن خود، اساس هورمونی ندارد.

عوامل سبب‌ساز

هیچ علت منحصر به فردی ندارد. وجود گرایش‌های موروثی ممکن است در آن تأثیر داشته باشد. درصد کمی از چاقی، از اختلالات ترشحی ناشی می‌شود. ممکن است عاملی روانی - ژنتیک داشته باشد. سر باز زدن کودک از مراقبت‌های ویژه مادر نسبت به کنترل تغذیه بیش از حد بی‌تأثیر نبوده، به شکست کودک در تشخیص احساسات سالم از گرسنگی و سیری می‌انجامد. والدین چاق نیز ممکن است الگوی کودک قرار بگیرند.

جلوگیری از چاق شدن کودک

- اشتهای کودک را در نظر بگیریم؛ لازم نیست حتماً غذایش را تا آخر بخورد پس به اجبار به او چیزی نخورانیم.

- سعی کنیم خوراکی‌ها و شیرینی‌های پر کالری را برایش فراهم نکنیم.

- چربی غذای کودک باید در حد طبیعی، یعنی30 درصد کالری مصرفی یا کمتر باشد. او را به خوردن شیرینی‌ها و خوراکی‌های پر چربی عادت ندهیم.

- سبزیجات تازه و میوه‌ها را در اختیار او قرار دهیم و دقت کنیم که حداقلی را که نیاز دارد، مصرف کند.

- با او بازی کنیم، راه برویم و بدویم تا از بودن در کنار خانواده و فعالیت کردن لذت ببرد، هم‌چنین او را به شرکت در بازی‌های کودکانه و فعالیت‌های گروهی تشویق کنیم.

- و دیگر این‌که به عنوان جایزه، شکلات و شیرینی به او ندهیم.

راه درمان چاقی کودکان

تغییر عادت و رفتار

رفتار والدین و عادت خانوادگی، از عوامل تعیین‌کننده تمایل کودک به غذا خوردن است. کودکان آن‌چه می‌بینند اجرا می‌کنند، پس اگر به فکر سلامت کودک‌مان هستیم ابتدا باید از خود شروع کنیم و عملاً به او بیاموزیم که راه سالم زیستن چیست، کدام غذاها مفیدتر است و باید بیشتر خورده شود. این‌که غذا خوردن زمان خاصی دارد و خوردن زیاد شکلات و شیرینی مضر است و ... .

تأمین نیازهای غذایی کودک و رژیم درمانی

سنین کودکی، زمان رشد است و تأمین نیازهای غذایی کودک به رشد متناسب و سلامتی کامل بدن می انجامد. نیاز کودک با افزایش سن تغییر می‌کند. یک کودک پیش‌دبستانی رُشدِ کـُند و آرامی دارد و نیاز او نسبت به دوران بلوغ بسیار کمتر است. میانه‌روی و رعایت تنوع غذایی، اصول تغذیه کودکان است. او باید از همه گروه‌های غذایی و در هر گروه از مواد غذایی مختلف تغذیه کند.

برای رژیم درمانی کودکان چاق در صورتی که کمتر از 7 سال داشته باشند، نیاز به اجرای یک رژیم غذایی لاغری نیست بلکه باید سعی کنیم وزن کودک را برای مدت طولانی ثابت نگه داریم چراکه با افزایش قد، خود به خود وزن کودک نرمال خواهد شد. ولی در صورتی که کودک بیش از هفت سال داشت نیاز به یک رژیم لاغری دارد.

در رژیم غذایی کودکان، قندهای ساده، چربی و کربوهیدرات بیش از اندازه، محدود می‌شود.

 بهترین سرعت کاهش وزن در کودکان، هر ماه 450 گرم است که در این صورت رشد او هیچ لطمه‌ای نمی‌بیند، از رژیم فعلی کودک چیزی حذف نمی‌شود، زیرا محدودیت شدید، موجب تمایل بیشتر کودک به خوردن خواهد شد. برای رژیم درمانی کودک ابتدا سن، قد و وزن او تعیین شده سپس برنامه غذایی مناسب او مشخص می‌شود.

فعالیت

سعی در کاهش کارهای نشستنی و تشویق کودک به فعالیت بیشتر و بازی با هم‌سالانش به سوخت انرژی در بدن او کمک خواهد کرد.

تماشای زیاد تلویزیون و کامپیوتر، متابولیسم بدن کودک را کاهش داده، و کودک راحت‌تر چاق می‌شود لذا بهتر است او را به پارک ببریم، تشویق به دوچرخه سواری و توپ بازی کنیم و زمینه‌های فعالیت را برایش فراهم آوریم.

رفع مشکلات روانی

والدین با توجیه کودک و فراهم کردن شرایط مناسب روانی برای او، به بهبود روند درمان کمک خواهند کرد.