بر حسب شرایط بدنی کودک، روزه‌داری ممکن است آثار مفید یا مضر داشته باشد

با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان بسیاری از والدین درباره روزه گرفتن فرزندان‌شان دچار تردید می‌شوند. آنها می‌خواهند بدانند که آیا روزه گرفتن و تحمل گرسنگی و تشنگی زیاد در فصل گرما برای کودک قابل تحمل است یا ممکن است باعث بروز مشکلاتی در سلامت او شود. در واقع روزه‌داری می‌تواند فواید روحی و جسمی زیادی برای کودک داشته باشد.

 وظیفه والدین در مورد روزه‌داری کودکانی که به سن تکلیف رسیده‌اند، این است که پیش از فرا رسیدن ماه روزه‌داری آنها را برای این فریضه آماده کنند. بدون شک روزه‌داری و تحمل گرسنگی برای کودکانی که از سنین پایین شاهد روزه گرفتن والدین خود بوده و به این کار تشویق شده‌اند، آسان‌تر است و به دلیل احساس معنوی خاصی که تجربه می‌کنند، توان‌شان افزایش می‌یابد. اگر می‌خواهید با خیال راحت شاهد روزه‌داری فرزندتان باشید توصیه‌های دکتر و متخصص تغذیه را به دقت بخوانید.

روزهای طولانی، روزه و کودکان

همان‌طور که روزه برای افراد سالم و بالغ یک فریضه و جزء واجبات است مطابق فتوای علما، روزه‌داری حتی به قصد قربت جایی که بیم صدمه و زیان به فرد داشته باشد، حرام است و گناه محسوب می‌شود.

 بر حسب شرایط بدنی کودک، روزه‌داری ممکن است آثار مفید یا مضر داشته باشد. استثنائا یک فرد ممکن است از نظر سنی کودک باشد ولی از نظر جثه، ذخیره بدنی و میزان چربی، در وضعیتی قرار داشته باشد که روزه‌داری برایش سنگین نباشد. با این حال، اکثر کودکان به‌خصوص کودکان کم‌سن‌وسال عموما وضعیت شکننده‌ای دارند، به‌خصوص که در دوره رشد هم قرار داشته باشند که در این صورت هم از نظر علمی و هم از نظر شرعی روزه گرفتن در آنها مجاز نیست. کودکان باید توجه کنند که خواست قلب خود را به احکام الهی ترجیح ندهند و صرفا به این دلیل که دلشان می‌خواهد کار خوبی انجام دهند، سلامت خود را به خطر نیندازند.

روزه اولی‌ها چگونه روزه می‌گیرند؟

هر فردی بسته به توان، استقامت، تحمل و بنیه‌ای که از خود سراغ دارد خود را مهیا می‌کند.

افرادی که بارها روزه گرفته‌اند، آب‌دیده‌تر شده‌اند و به تجربه دریافته‌اند که چگونه استراحت، فعالیت، خواب، بیداری و عبادت‌شان را تنظیم کنند تا هم کم نیاورند و هم از وظایف اجتماعی‌شان باز نمانند. روزه‌داری به معنی تعطیلی وظایف ما نسبت به جامعه،‌ خانواده، والدین، تعطیلی تحصیل علم و... نیست.

 پس انجام این امور نیاز به بنیه دارد.  برخی کودکان به‌خصوص بار اولی‌ها فکر می‌کنند که هر چه سختی بیشتری بکشند اجر و ثواب بیشتری می‌برند، درحالی که خداوند در قرآن می‌فرماید: «ای رسول گرامی، چرا چیزی را که خدا بر تو حلال کرده بر خود حرام کرده‌ای.»

 استفاده‌ای که از این آیه می‌کنیم این است که وقتی ما در ساعت‌های بیداری می‌توانیم سحری و افطار مرتب و متوازنی داشته باشیم، باید از این فرصت استفاده کنیم. گاهی اوقات عادت بیدار نشدن برای مصرف سحری از سوی کودکان به غلط به‌عنوان نشانه‌ای از قدرت و استقامت تلقی می‌شود و در برخی مواقع بابت این کار بین خودشان پز هم می‌دهند. روزه اولی‌ها باید توجه کنند که مصرف سحری را فراموش نکنند.

تشنگی روزه‌داری با چه مایعاتی باید برطرف شود؟

اصولا غذاهای پرنمک و پروتئین‌ها به‌خصوص کشک باعث شدت تشنگی می‌شود. اما مهم‌تر از مصرف مایعات، باید توجه کنیم مصرف پروتئین، نمک و کشک را معتدل کنیم. می‌دانید که در ماه رمضان مصرف آش رشته و کشک جزء  عادات فرهنگی ما ایرانیان است. در کنار لذتی که از آش و کشک می‌بریم نباید اعتدال مصرف را هم فراموش کنیم. بهترین مایعات آب است به‌خصوص اگر اندکی نعناع هم به آن اضافه کرده باشیم چون این کار اثر بسیار خوبی در طولانی‌تر کردن حس رفع تشنگی دارد و تحمل تشنگی را برای روزه‌دار سهل‌تر می‌کند. چای با اینکه جزء مایعات محسوب می‌شود با این حال مدر است و معمولا به ازای هر لیوان آبی که می‌خوریم به اندازه ۱/۱برابر آن آب از دست می‌دهیم! پس بهتر است در مصرف چای هم زیاده‌روی نکنیم. مصرف  2تا 3استکان چای کافی است.

آیا قندخون پایین در کودکان خطرناک است؟

افت شدید قندخون کودک نشانه‌ای از ناتوانی او برای روزه‌داری است. توجه کنید که واژه کودک دامنه سنی ۳تا ۱۲سال را شامل می‌شود. هرچه کودک کم سن و سال‌تر باشد و هرچه بیشتر شاهد ناتوانی او برای تحمل گرسنگی باشیم، باید بیشتر به این مسئله توجه کنیم که این کودک بالغ نشده از همان اول شرایط روزه‌داری را نداشته و نباید برای انجام یک عمل مستحب به گناه بیفتد.

"بسته به جثه و توان کودک و البته سن، کودک می‌تواند شروع به روزه کله‌گنجشکی کند"

سفره افطار و سحر باید شامل چه مواد غذایی باشد؟

سفره کودکان مشابه بزرگسالان است با این تفاوت که بدن کودکان با اینکه به نسبت بزرگسالان آب بیشتری دارد، با این حال در پی همان میزان روزه‌داری، آب بیشتری از دست می‌دهند و بیم کم‌آبی (اصطلاحا دهیدراسیون) در آنها بیشتر است. پس کودکان باید غذاهای آبکی مانند سوپ را بیشتر مصرف کنند و مصرف آب بیشتری داشته باشند.

برای جلوگیری از پرخوری هنگام افطار در کودکان چه باید کرد؟

مکانیسم‌های تنظیم مصرف غذا و مایعات در کودکان از همین مکانیسم‌ها در بزرگسالان دقیق‌تر است. کودکی که ساعت‌ها روزه بوده نیاز به غذا دارد و نباید منع شود مگر اینکه به وضوح شاهد پرخوری باشیم که در این صورت باید به کودک یادآوری شود اگر به قصد ثواب و نزدیکی به خدا روزه گرفته، در حدیث قدسی داریم که مغضوب‌ترین حالت فرد نزد پروردگار زمانی است که شکمش انباشته باشد. باید به زبان نرم به کودک یاد بدهیم که کار نیک خود را با کراهت پرخوری از بین نبرد.

همه چیز درباره روزه کله‌گنجشکی

بسته به جثه و توان کودک و البته سن، کودک می‌تواند شروع به روزه کله‌گنجشکی کند. روزه کله‌گنجشکی حکایت «فاستبقوا الخیرات» است. هر اقدامی در جهت تمرین نیکی و واجبات مشروط به اینکه خلاف حکم شرع نباشد و بیم ضرر و زیان به بدن نباشد و فرد با انجام این مستحب از واجبات باز نماند، پسندیده است. کودکان برای روزه‌های کله‌گنجشکی بهتر است سحری مشابه صبحانه کامل داشته باشند و به‌موقع برای سحری برخیزند تا بتوانند مایعات کافی هم مصرف کنند.

روزه‌داری در بچه‌های چاق

کودکان چاق دو دسته‌اند؛ در برخی از این کودکان نوسان قندخون بالاست و با کمترین افت دچار گرسنگی و ضعف شدید می‌شوند و به‌همین دلیل چاق شده‌اند چون بدن به دلایل فیزیولوژیک تحمل گرسنگی ندارد. ولی برخی کودکان چاق مشکلی از نظر نوسان قندخون و افت قندخون ندارند. در این کودکان روزه‌داری مانند بزرگسالان است. دسته اول باید غذاهایی مصرف کنند که باعث ثبات بیشتر قند خون می‌شود مانند سحری که در آن حبوبات و تخم‌مرغ و پروتئین نسبت به قند و نشاسته بیشتر باشد.

 هرقدر قند بیشتری مصرف شود باعث تشدید افت قندخون می‌شود، زیرا در چند دقیقه اول قندخون بالا می‌رود و در پاسخ به بالا رفتن قندخون، هورمون انسولین ترشح می‌شود که به یکباره باعث افت شدید قندخون می‌شود. معمولا 50تا 60گرم مواد قندی برای تحمل روزهای روزه‌داری پیشنهاد می‌شود. این شامل مصرف زولبیا و بامیه نیز می‌شود.  باید توجه داشت مصرف آن بیشتر از 100گرم در روز نباشد.