تانبالیا!

زهرا وافر (روان‌شناس)

مشغول مطالعه کتاب بودم که تلفن به صدا درآمد. دوستم بود. گفت تازگی‌ها به یک اختلال روانی عجیب مبتلا شده است؛ تانبالیای حاد! پرسیدم تانبالیا دیگر چه صیغه‌ای‌ است؟ گفت: یعنی تنبل شده‌ام، حس و حال انجام هیچ کاری را ندارم، تمام کارهایم عقب‌افتاده و حتی بین اطرافیانم هم به‌عنوان یک تنبل تمام و عیار شناخته شده‌ام! چرا تنبل شده‌ام و چه طور با این تنبلی مبارزه کنم؟

*

و اما پاسخ روان‌شناس به تمام تنبل‌های محترم!

ریشه تنبلی چیست؟

حسش نیست!

این جمله را شاید زیاد از افراد دوروبرمان شنیده باشیم، وقتی‌که می‌خواهند تنبلی خودشان را توجیه کنند! در واقع این جمله نشان‌دهنده فقدان انگیزه است، هرچند انسان بدون انگیزه دست‌ودلش به کاری نمی‌رود، اما نداشتن انگیزه دلیل قانع‌کننده‌ای برای شانه خالی کردن از انجام وظایف نیست!

انرژی نداریم!

برخی افراد به‌دلیل فقدان انرژی دچار تنبلی و بی‌حوصلگی می‌شوند. فقدان انرژی دلایل متفاوتی می‌تواند داشته باشد که شایع‌ترین آن‌ها ابتلا به کم‌خونی به‌ویژه در خانم‌هاست. از دیگر دلایل شایع کمبود انرژی، ابتلا به یک نوع بیماری به نام «سندروم خستگی مزمن» است. اگر فردی در اکثر اوقات احساس خستگی و فقدان انرژی کند و با استراحت کافی هم این احساس خستگی برطرف نشود، به‌احتمال زیاد به این سندروم مبتلاست و بهتر است به یک روان‌پزشک مراجعه کند. این سندروم اغلب بعد از ابتلا به یک بیماری عفونی در فرد به وجود می‌آید. از دیگر دلایل شایع فقدان انرژی می‌توانیم به افسردگی، کم‌خوابی و تغذیه نامناسب  اشاره کنیم.

پرخاشگری

تعجب نکنید! خیلی وقت‌ها ما به شکل ناخودآگاه تنبلی می‌کنیم تا حرص اطرافیانمان (مثلاً رئیسمان) را دربیاوریم و احساس پرخاشگری را که نسبت به او داریم، به‌ این شکل سرش خالی کنیم! روان‌شناس‌ها به افرادی که چنین شیوه‌ای دارند می‌گویند «پرخاشگر منفعل»، یعنی طرف با منفعل بودنش می‌خواهد حال دیگران را بگیرد!

امروز و فردا کردن

گاهی هیچ مشکل خاصی نداریم، هم انرژی داریم و هم انگیزه، اما عادت کرده‌ایم همه کارهایمان را در دقیقه نود انجام دهیم. برای انجام کارهایمان آن‌قدر امروز و فردا می‌کنیم تا بالاخره «مجبور» شویم آن‌ها را انجام بدهیم.

چه طور با تنبلی خودمان بجنگیم؟

هرکسی برای خودش یک سری راهکارهایی ابداع می‌کند تا با تنبلی‌اش مبارزه کند اما متخصصان هم روش‌های مؤثری برای درمان تنبلی و بی‌حوصلگی به ما پیشنهاد می‌کنند:

1. ریشه تنبلی‌تان را پیدا کنید: همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، گاهی ابتلا به یک‌سری اختلالات روانی مانند افسردگی یا سندرم خستگی مزمن، در ما احساس خستگی کاذب و بی‌حالی و بی‌انگیزگی ایجاد می‌کند که به‌مرور زمان ما را به افرادی تنبل و بی‌مسئولیت تبدیل می‌کند. اگر از احساس خستگی و بی‌حالی بی‌دلیل و مداوم رنج می‌برید، حتماً به یک متخصص مراجعه کنید.

2. منتظر انگیزه نمانید: اگر همیشه منتظر باشید که انگیزه و حس و حال کاری بیاید تا شما انجام آن کار را شروع کنید، مسلماً در زندگی‌تان عقب می‌افتید و فرصت‌های بسیاری را از دست می‌دهید. افراد موفق و سخت‌کوش طبق برنامه عمل می‌کنند، نه طبق حس و حال! بسیاری از اوقات در ابتدای امر برای انجام یک فعالیت انگیزه کافی نداریم، اما بعد از شروع فعالیت، انگیزه هم پیدا می‌شود. در واقع به‌جای این‌که منتظر انگیزه باشید برای عمل، عمل کنید تا انگیزه ایجاد شود! برای زندگی‌تان برنامه‌ریزی کنید و به برنامه زمانی خودتان پایبند باشید، حتی اگر حس و حال لازم را نداشته باشید.

3. همین الان شروع کنید: در اولین فرصتی که پیدا کردید کارهایتان را انجام بدهید. لازم نیست منتظر بمانید تا حتماً دقیقه نود بشود یا زور بالای سرتان باشد! همین الان کارتان را انجام بدهید و خیال خودتان را راحت کنید! در حدیث داریم که «التسویف من الشیطان» یعنی به فردا انداختن کارها از وسوسه‌های شیطان است، مراقب باشید شیطان گولتان نزند!

4. به خودتان جایزه بدهید یا خودتان را تنبیه کنید: مثلاً یک روز که همه کارهایتان را کامل و به‌موقع انجام دادید، به یک معجون ویژه خودتان را مهمان کنید و یا مثلاً روزی که کاری را عقب انداختید یا مسئولیتی را درست انجام ندادید، سریال موردعلاقه‌تان را نبینید تا خودتان را ادب کرده باشید!

5. با لقمه‌های کوچک شروع کنید: فرض کنید یک کار سنگین و وقت‌گیری بر عهده شماست و شما اصلاً حوصله ندارید مدت زمان طولانی مشغول کار باشید. در صورت امکان می‌توانید کاری که به عهده‌تان هست را به اجزای کوچک‌تری تقسیم کنید و هر روز در یک ساعت معین یک جزئی از کار را انجام دهید.

6. با تنبل‌ها نگردید: تنبلی خیلی وقت‌ها مسری است؛ وقتی اطراف شما را یک عده انسان‌های بی‌حس و حال و بی‌حوصله احاطه کرده‌اند قطعاً شما هم تحت تأثیر قرار می‌گیرید. سعی کنید با افراد با روحیه و پر انرژی رفاقت کنید.

7. هدف داشته باشید: اگر در زندگی اهداف بلندمدت و کوتاه‌مدت مشخصی داشته باشید، مسلماً انگیزه شما برای عمل هم بیشتر می‌شود؛ البته افرادی هم هستند که اهداف زیادی در سر دارند، اما به‌جای تلاش برای رسیدن به اهداف، فقط خیال‌پردازی می‌کنند! لطفاً به‌جای این‌که مدام خودتان را بر فراز قله‌های موفقیت و خوشبختی فرض کنید، یک حرکتی هم در راستای صعود به قله انجام دهید!

8. ورزش کنید: ورزش هم روحیه شما را بالا می‌برد، هم انرژی‌تان را زیاد می‌کند و هم شما را از تنبلی و بی‌حوصلگی نجات می‌دهد. به قول یک دکتر آن ور آبی: «دقیقاً همان‌هایی که حس و حال ورزش کردن ندارند، بیشتر از بقیه به ورزش کردن نیاز دارند.»

9. به فکر تغذیه‌تان باشید: شک نکنید که تغذیه مناسب در روحیه انسان تأثیر مثبتی ایجاد می‌کند. خیلی وقت‌ها بی‌حالی شما به‌دلیل کمبود ویتامین‌ها و املاح موردنیاز بدن است، پس بهتر است از همین امروز یک برنامه غذایی کامل و درست‌وحسابی برای خود ایجاد کنید. به‌قدر کافی آب بنوشید، چون خیلی وقت‌ها بدون این‌که خودتان بدانید، به‌دلیل کمبود آب در بدن دچار بی‌حالی می‌شوید. هم‌چنین باید از مصرف زیاد ترشیجات و مواد خوراکی که مزاج آن‌ها سرد است، خودداری کرد، زیرا موجب سستی و بی‌حالی در بدن می‌شود.

صفحه 38-و 39 مجله آشنای شماره 209