بهترین سرکه، سرکه انگوری خانگی است. سرکه انگوری مرکب القوی و سرد و خشک است. محرک اشتهاست و اگر مواد غذایی غلیظ مانند گوشت گاو یا کله‌پاچه را با آن بپزند یا همراه آن مصرف کنند موجب هضم بهتر آن می‌شود. سرکه برای افراد کم‌خون مفید نیست.

مزاج سرکه (خل)

از انواع میوه‌های شیرین همچون انگور (مویز)، سیب، خرما، عسل، شیره نیشکر و شیره انگور می‌توان سرکه تهیه کرد که دارای دو پایه مزاجی مختلف است. یک پایه مزاجی گرم به دلیل ماده اولیه شیرینی که از آن تهیه شده پدید می‌آید و پایه دیگری سرد است که به دلیل طعم ترش و تیزی آن متفاوت از پایه دیگر به نظر می‌رسد.
سرکه‌ای که از انگور تهیه می‌شود مرکب القوی و در دوم سرد و خشک است. البته برخی از حکما خشکی سرکه انگوری را تا درجه سوم ذکر کرده‌اند.
سرکه انجیری، اناری و نارگیلی، دارای طبیعت گرم و خشک هستند.
نکته قابل توجه آن است که در طب وقتی از سرکه بحث می‌شود منظور سرکه انگوری است و سایر اقسام سرکه را با پسوند آن نام می‌برند.
 

برخی از خواص مهم سرکه

* سرکه سریع النفوذ و رساننده قوای ادویه به اعضا است.
* سرکه لطیف کننده مواد (ملطف) است. اگر مواد غلیظ مانند گوشت گاو یا کله پاچه را با آن بپزند یا همراه آن بنوشند سبب تلطیف و هضم بهتر آن می‌شود.* سرکه محرک اشتها است.
* سرکه جهت کاهش (قطع) صفرا و تفتیح معده و انسداد عروق گوارش و طحال مفید است.
* خوردن انجیر و مویزی که در سرکه خیسانیده باشند برای درمان طحال مفید است.
* سرکه همچنین در ترکیب نوشیدنی مفید و گوارای سکنجبین نیز مورد استفاده است که مصرف آن برای کبد بسیار مفید است.
* شربت سکنجبین فرونشاننده خلط صفرا، برطرف کننده عطش، پاک کننده معده و سیستم گوارش از بلغم است.
* همچنین سکنجبین خنک کننده و بازکننده انسدادهای کبدی است اما باید در مصرف آن احتیاط کنند.

سرکه و پاکسازی بدن

هم اکنون به دلیل شرایط و سطح زندگی خاص، اخلاط غلیظ، تحرک کم، فضولات در بدن انباشته شده و بیماری‌هایی همچون دیابت، نقرس و فشارخون ایجاد می‌شود، به همین دلیل لازم است در هفته همراه غذا چندین بار از آبلیمو و سرکه استفاده شود تا بدن از این طریق پاکسازی شود.

سرکه برای گرم مزاجان و هوای گرم

بهترین نوع سرکه در طب سنتی سرکه انگور قرمز است که به طور طبیعی و نه صنعتی تهیه شده باشد. مصرف روزانه سرکه برای افراد گرم مزاج در اقلیم‌های گرمسیری مفید است چون تیزی و شدت گرمی صفرا و داغی خون و مواد زائد تجمع یافته در بدن را مخصوصاً در فصول گرم از بین می‌برد و در کودکان بی‌اشتها با حرارت بالا و اشخاص گرمازده، باعث باز شدن اشتها شده و به هضم غذاهای سنگین کمک شایانی می‌کند.

فواید بخور و مصرف موضعی سرکه

بخور دادن سر و صورت با بخارات سرکه باعث رقیق شدن ترشحات و باز شدن انسدادهای تشکیل شده در مجاری بینی، گوش و سینوس‌ها شده و منجر به پیشگیری و درمان انواعی از گوش درد، کیپی گوش و بینی، سینوزیت و اختلالات بویایی می‌شود.
علاوه بر این، به شکل موضعی هم می‌توان از مزایای سرکه بهره برد؛ قرار دادن پارچه آغشته به سرکه بر پیشانی به رفع سردردهای ناشی از گرمی کمک می‌کند مخصوصاً اگر همراه با روغن گل باشد.
همچنین دهان‌شویه، مزه‌مزه کردن و غرغره کردن سرکه به‌ویژه اگر با کمی نمک مخلوط شود، باعث استحکام لثه‌ها و منجر به رفع ترشحات و توده‌های سفید رنگ و بدبوی موجود در حفره‌های لوزه‌ها می‌شود.

این افراد نباید سرکه مصرف کنند!

زیاده روی در مصرف سرکه برای موارد زیر زیان آور است:
* اعصاب و اعضایی که بافت عصبی فراوان دارند مانند معده و رحم
* افرادی که درد پشت دارند.
* در بعضی افراد باعث بروز زخم‌های گوارش (سحج) در معده و روده‌ها می‌شود.
* بدن را لاغر می‌کند.
* نیروی جنسی را ضعیف و حتی قطع می‌کند
* زیاده روی در مصرف آن برای مبتلایان به سوءمزاج سوداوی، سرفه، افرادی که به ضعف بدن و ضعف اعصاب دچارند، افراد لاغر و مبتلایان به نزله، افراد کم خون، پیران و افراد سبزه رو زیان دارد.* طبع سرد سرکه غالب است و این مایع به دلیل نفوذ زیادی که دارد، به‌راحتی در اعضایی مثل اعصاب مرکزی و ریه نفوذ کرده و مصرف بی رویه آن مخصوصاً توسط افراد با مزاج سرد و مبتلایان به افسردگی، اختلال حافظه، بی‌حسی اندام‌ها، آسم و سرفه‌های مزمن می‌تواند عارضه ایجاد کند و اگر در مصرف آن زیاده روی شود، می‌تواند منجر به ضعف بینایی، نحیف شدن بدن، اختلال در نعوظ و کاهش مایعات جنسی شود.* مصرف سرکه در دوران قاعدگی در مزاج‌های گرم و تر مشکلی ایجاد نمی‌کند چون به تعدیل مزاج و دفع بهتر و بیشتر مواد زائد بدن کمک می‌کند. ولی در مقابل افراد با مزاج سرد و خشک در اثر مصرف سرکه در دوران قاعدگی دچار علائم ناخوشایندی همچون دردهای شدید قاعدگی، اسپاسم عضلات پا و حلق و گلو، غم و اندوه و ضعف شدید بدن به خصوص در فصول پاییز و بیشتر در اقلیم‌های سرد و خشک کوهستانی می‌شوند.
* افرادی که دچار بیماری‌های اعصاب و افسردگی هستند نیز نباید از سرکه استفاده کنند.
* یکی از چیزهایی که در طب سنتی برای لاغری ذکر شده، سرکه سیب است. اما باید توجه کرد که برای همه افراد توصیه نمی‌شود. در واقع سرکه سیب طبع سردی دارد و افرادی که چاقی آن‌ها در اثر گرمی است، با سرکه سیب لاغر می‌شوند، البته با ورزش و رژیم غذایی سالم و درست. در افرادی که بلغمی مزاج هستند با مصرف سرکه سیب سردی بر آن‌ها غلبه می‌کند و سوخت و ساز بدن کم می‌شود در نتیجه چاقی در این‌گونه افراد بیشتر می‌شود.
* مصرف زیاد سرکه باعث ضعف دید، زردی رنگ چهره و بیماری‌های اعصاب می‌شود.

دستور تهیه خل الخمر یا سرکه طبی

ابتدا باید عصاره انگور را با هر وسیله‌ای اعم از دستگاه یا پرس گرفت. به ازای هر ۱۰ کیلوگرم از آب انگور لازم است مقدار ۱ کیلوگرم سرکه تند افزوده و مجموع را در ظرف سفالین بریزید. این ظرف می‌تواند کوزه یا خم باشد.
به هر حال باید سر ظرف را با گل بگیرند و چهل روز در آفتاب قرار دهند

پی نوشت:

فارس - نعمت‌الله مسعودی، متخصص طب سنتی
محمد عبادیانی، داروهای آبدست طبیب در مکتب طب ایرانی، ص: ۶۵
سلامت آنلاین - سید مهدی میرغضنفری، متخصص فیزیولوژی
ایسنا - دکتر سید کاظم کاظمینی، متخصص طب ایرانی
ایمنا – حیدری، متخصص طب سنتی