امیرالمۆمنین علی(علیه السلام) در خطبه‌ی متقین نهج البلاغه، به این نكته توصیه می فرمایند كه یكی از ویژگیهای پرهیزگاران، پیوند و ارتباط با ارحام و خویشاوندان است. با توجه به اهمیت این مسأله در اسلام و توصیه های فراوانی كه در دستورهای دینی نسبت به این موضوع رسیده است، برآنیم تا به تشریح ابعاد این مسأله و بیان آثار آن در دنیا و آخرت بپردازیم؛ امید است با دقت درین مسأله و ابعاد فردی و اجتماعی آن و نیز كاركردها و آثار آن، عموم افراد را با اهمیت این سنّت اسلامی كه در جامعه كنونی ما تا حدودی كم رنگ شده و بلكه می توان گفت به فراموشی سپرده شده است آشنا كرد و آنان را به انجام آن ترغیب و نسبت به ترك آن هشدار دهیم.

فوائد صله رحم چیست؟

فایده‌ی اول «تُحَسِّنُ الْخُلُقَ» دید و بازدید سبب می‌شود خلق انسان خوب می‌شود. چون آدم‌های منزوی، مرتب از داخل خودشان را می‌خورند. آدم‌هایی كه معاشرت می‌كنند، اخلاقشان هم اجتماعی می‌شود. آدم‌هایی كه نه می‌روند نه می‌آیند نه كسی را می‌برند، نه با كسی رفت و آمد می‌كنند، اینها مرتب یك ذره یك ذره خودشان هم یك آدم‌های خموش، خمودِ عبوس می شوند.

«تُحَسِّنُ الْخُلُقَ» «وَ تُسَمِّحُ الْكَف» (كافی/ج2/ص151)‏ دید و بازدید سخاوت را رشد می‌دهد.

«وَ تُطَیِّبُ النَّفْس‏» (كافی/ج2/ص151) روح لطیف می‌شود، طیب می‌شود. «وَ تَزِیدُ فِی الرِّزْق‏» (كافی/ج2/ص151) صله‌ی رحم رزق را زیاد می‌كند.

«یُحَوِلُ الحِساب» كسی كه اهل دید و بازدید با فامیل‌ها شد در قیامت حسابش آسان است.

در قیامت چند حساب داریم :

«حِساباً شَدیدا» (طلاق/8) ، «حِساباً یَسیراً» (انشقاق/8) ،«بِغَیْرِ حِساب‏»

حساب شدید، برای آنها است كه برای مردم سخت می‌گیرند. هر كس با مردم سخت بگیرد، خدا هم در قیامت به او سخت می‌گیرد. هر كس با مردم روان باشد، حسابش هم در قیامت روان است.

صله‌ی رحم، «یُحَوِلُ الحِساب» روز قیامت حساب را روان می‌كند. «تَدْفَعُ مِیتَةَ السَّوْءِ» یا «مِیتَةَ السَّوْءِ» (بحارالانوار/ج74/ص174) صله رحم بد مردن را دفع می‌كند. بعضی‌ها بد می‌میرند. زجركش می شوند. حالات احتضارشان، بعضی‌ها هم مرگ، وقتی می‌میرند انگار گل بو می‌كنند. اگر كسی اهل دید و بازدید شد، مردنش آسان است.

حدیث داریم «فی الجنة درجة» بهشت یك مقامی است كه «لا یبلغها إلا ثلاثة» (اعلام‌الدین/ص152) هیچ كس به آن مقام نمی‌رسد مگر سه گروه!

امام عادل، رهبر عادل، «رَحِمٍ وَصُول‏»  فامیلی كه اهل دید و بازدید باشد. «ذُو عِیَالٍ صَبُور» (بحارالانوار/ج71/ص90) آدم عیالمندی که فقیر است، اما صبور! صورت خودش را با سیلی سرخ نگه می‌دارد. به كسی نمی‌گوید. «تُنْمِی الْأَمْوَالَ» صله‌ی رحم مال را رشد می‌دهد، «تُزَكِّی الْأَعْمَالَ» (كافی/ج2/ص157) صله‌ رحم، اعمال را تصفیه می‌كند. «تَدْفَعُ الْبَلَاء» صله‌ی رحم بلا را از جان انسان دور می‌كند. «یُحِبُّ اللَّه‏» كسی كه با فامیل رفت و آمد كند، خدا او را دوست دارد. «لِسَانَ صِدْق‏» نامش به نیكویی برده می‌شود.

نقش صله‌ی رحم در طول عمر انسان

یك روز امام صادق به یك نفر گفت: یا میسر! «یَا مُیَسِّرُ قَدْ حَضَرَ أَجَلُكَ غَیْرَ مَرَّة» بارها عزرائیل آمده است، جان تو را بگیرد. «كُلَّ ذَلِكَ یُۆَخِّرُكَ اللَّهُ بِصِلَتِكَ رَحِمَك‏» هر دفعه عزرائیل آمده است جان تو را بگیرد، تو قبلش یك صله‌ی رحم كردی خدا عمر تو را طولانی داده است. «وَ بِرِّكَ قَرَابَتَك‏» (وسائل‌الشیعه/ج9/ص389) و این به این است كه به فامیل‌هایت می‌رسی.

به فامیل‌هایت می‌رسی نه اینكه پول دولت را برداری بدهی. نه اینكه فامیل‌هایت را استخدام كنی. از پول شخصی! آخر گاهی وقت‌ها آدم به فامیلش می‌رسد. ماشین دولت را می‌دهد می‌گوید: برو! به فامیلش می‌رسد الكی فامیل‌هایش را استخدام می‌كند. به فامیلت می‌رسی یعنی از ملك خودت! از مال حلال!

دوری از تبعیض در صله‌ی رحم و رسیدگی به خویشاوندان

«تَزِیدُ فِی الْأَعْمَارِ» (مستدرك/ج15/ص241) گفتیم عمر را زیاد می‌كند. «وَ إِنْ كَانَ أَهْلُهَا غَیْرَ أَخْیَار» (مستدرك/ج15 /ص241) گرچه فامیل تو آدم خوبی هم نیست. یعنی اگر فامیل بد هم داری، اگر دیدن او رفتی عمر تو طولانی می‌شود. یعنی اینجا گزینشی نیست. یعنی برخورد دوگانه نكن.

حدیث داریم از امام رضا است. فرمود: كسی كه سلام‌هایش فرق می‌كند با پولدار و فقیر، خدا بر او غضب می‌كند: «مَنْ تَوَاضَعَ لِغَنِیٍّ طَلَبا» (بحارالانوار/ج75/ص56) اگر كسی را به خاطر پول‌هایش به او احترام بیشتری کردی بخشی از دین تو از بین می‌رود.

صله‌ی رحم خوب است، عید دیدو بازدید می‌روید. اما فرقی بین پولدار و فقیر نگذارید.

حدیث داریم سه ساله اگر اهل صله‌ی رحم باشد عمرش سی ساله می‌شود.  و آدمی كه سی سال عمر دارد، اگر با فامیل‌هایش قطع رابطه كند، سی سالش سه می‌شود.

حدیث داریم چه افرادی كه گناهكار هستند، اما چون به فامیل‌ها سر می‌زنند وضعشان خوب است. چه آدم‌هایی كه همه نماز شب خوان هم هستند، چون اخمو هستند و با هم قهر هستند، زندگی‌شان نكبت است.

حدیث داریم. حتی افراد گناهكار اهل دید و بازدید باشند وضعشان خوب است. و افراد با تقوا اگر اهل آمد و رفت نباشند، در زندگی‌شان نكبت قرار می‌گیرد.(کتاب کافی)

چگونه صله‌ی رحم كنیم؟

 1- «بالنفس و فیه أخبار كثیرة» آنجایی كه می‌توانی از جانت مایه بگذار.

 2- «ثم بدفع الضرر» جلوی ضرر را بگیر.

3- «بجلب النفع‏» (بحارالانوار/ج71/ص109) یك نفعی به او برسان.

رفتی یكجایی مثلاً میوه ارزان است، زنگ بزن خواهر! من رفتم فلان‌جا میوه ارزان است. تو هم الآن برو ... نگو: به من چه! می رود گران می‌خرد می‌فهمد. خوب به او بگو.

استحقاق راه یابی به بهشت

رسول خدا(صلی الله علیها وآله) می فرماید: «شش عمل است كه هركس یكی از آنها را انجام دهد در روز قیامت به نفع او احتجاج خواهند كرد تا او را وارد بهشت كنند و به خداوند عرضه می دارند: خدایا این بنده ای است كه در دنیا عمل مرا به جای آورده است. آن شش عمل عبارتند از: نماز، زكات، حج، روزه، ادای امانت و صله‌ی رحم.»(مستدرك الوسایل؛ ج1؛ ص 73)

آثار قطع رحم

قطع رحم یكی از برجسته ترین اموری است كه آثار و پیامدهای محسوس و خطرناكی در زندگی انسان دارد و هشدارهائی كه در روایات در این باره از ائمه نقل شده است بخوبی گویای خطرناك بودن آن است و شاید این همه تأكید بر تداوم ارتباطات خانوادگی و اجتماعی و پرهیز از قطع ارتباطات، برای دور نگهداشتن انسانها از آثار مخرب و ویرانگر و سعادت زدای آن باشد. در این جا به اجمال، به برخی از پیامدهای قطع رحم اشاره می كنیم:

1- كاهش عمر: رسول خدا(صلی الله علیها وآله) فرموده است: «انسانی كه صله‌ی رحم می كند و خداوند به سبب آن، عمر سه ساله او را به سی و سه سال افزایش می دهد؛ در مقابل، انسانی كه قطع رحم می كند خداوند عمر سی ساله او را به سه سال یا كمتر از آن كاهش می دهد.» (وسایل الشیعه؛ ج21؛ ص537)

2- ابتلا به فقر: امیرالمۆمنین علی(علیه السلام) فرمود: «قطیعه الرحم تورث الفقر؛ قطع رحم با خویشاوندان تنگدستی می آورد.» (وسایل؛ ج15؛ ص247)

3- نابودی دستاوردها: «... لیس مع قطیعه الرحم نماء با قطع رحم هیچ دستاوردی حاصل نخواهد شد.» (مستدرك؛ ج15؛ ص 186)

4- انقطاع نسل: امام باقر(علیه السلام) می فرماید: در كتاب امام علی(علیه السلام) آمده است: «سه خصلت است كه دارندگان آن نمی میرند؛ مگر آنكه كیفر آنها را در همین دنیا می بینند: ستم، قطع رحم و قسم دروغی كه با آن با فرمان خدا مخالفت می كنند ... به درستی كه قسم دروغ و قطع رحم سرزمین ها را از اهل آن خالی می گرداند و رحم زنان را عقیم می سازد و عقیم شدن رحم، انقطاع نسل را در پی خواهد داشت.» (كافی؛ ج2؛ ص247)

5- عدم نزول رحمت: در این باره رسول خدا فرموده است: «لاتنزل الرحمه علی قومٍ فیهم قاطع رحم  رحمت بر قومی كه در میان ایشان قاطع رحم وجود داشته باشد؛ نازل نمی شود.»(كافی؛ ج2؛ ص184)

6- محرومیت از بهشت: رسول خدا(صلی الله علیها وآله) را می فرمایند: «ثلاثة لایدخلون الجنه، مدمن خمر، مدمن سحر و قاطع رحم... سه گروهند كه هرگز داخل بهشت نمی شوند: معتاد به شراب، معتاد به سحر و جادو و قاطع رحم» (وسایل الشیعه؛ ج15؛ ص346)

فرآوری:

زهرا اجلال

منابع :

سایت حوزه

بیانات حجت الاسلام قرائتی

کتاب کافی

کتاب وسائل الشیعه