تعریف و علل
دمانس یا زوال عقل اختلالی است که عملکرد اساسی مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد که با نقایص شناختی متعدد، از جمله از دست دهی حافظه مشخص می‌شود. زوال عقل بر اساس علت و علائم بیماری‌ها انواع مختلفی دارد که عبارتند از بیماری آلزایمر، زوال عروق مغزی، پارکینسون و هانتینگتون.
بیماری آلزایمر شایع‌ترین و شدیدترین نوع از انواع مختلف زوال عقل در جهان می‌باشد به طوری که در کشور انگلستان 850.000 سالمند 65 ساله از بیماری آلزایمر رنج می‌برند (یک نفر از بیست نفر)، بنابراین یکی از مشکلات مهم در حوزه سلامت، بیماری آلزایمر می‌باشد که می‌تواند بار اجتماعی – اقتصادی فراوانی را به همراه داشته باشد.
اساساً زنان بیشتر از مردان به آلزایمر مبتلا می‌شوند به طوری که بروز آلزایمر در زنان 65 ساله 1 در 6 نفر و در مردان 1 در 11 نفر می‌باشد، همچنین زوال عقلی در زنان نسبت به مردان با سرعت بیشتری رخ می‌دهد (2 برابر) که وقوع یائسگی زنان در سن 45-55 سالگی این مسئله را توجیه می‌نماید.

علائم بیماری آلزایمر شامل از دست دهی حافظه، گیجی، عدم قدرت تصمیم‌گیری و مشکلات ذهنی می‌باشد
تا به امروز علت دقیق بیماری آلزایمر شناخته نشده است اما دانشمندان سعی بر به تعویق انداختن و یا حتی متوقف نمودن شروع بیماری را دارند.
کاهش سایز مغز در آلزایمر با کاهش تعداد و ارتباطات سلول‌های عصبی همراه می‌باشد، همچنین بیماری آلزایمر با تجمع دو پروتئین آمیلوئید بتا و تائو شناخته می‌شود.

آمیلوئید بتا پروتئینی است که در بین نورون‌ها تجمع می‌یابد در حالی که پروتئین تائو در داخل نورون‌ها جمع می‌شود.
تجمع آمیلوئید های بتا، پلاک‌های امیلوئیدی را تشکیل می‌دهند که بسیار سمی هستند و در کار و ارتباط نورون‌ها تداخل ایجاد می‌کنند.
جلوگیری از بیماری آلزایمر به دلیل عدم شناخت علل دقیق آن میسر نمی‌باشد و درمان بیماری شامل تسکین علائم مربوط به آن می‌باشد، همچنین هیچ دارویی وجود ندارد که شروع و پیشرفت آلزایمر را تغییر دهد و استفاده از این داروها عوارض جانبی بسیاری را نیز به همراه دارد.
مهم‌ترین مانع در مدیریت آلزایمر، مشکل در به تأخیر انداختن مرگ سلول‌های عصبی (نورون) می‌باشد که نشان دهنده شروع بیماری است، بنابراین یکی از روش‌های درمان جایگزین برای آلزایمر، حفظ سلامت سلول‌های عصبی برای طولانی مدت در افراد مسن می‌باشد.

تغذیه در آلزایمر

یکی از عوامل مهم در سلامت و عملکرد مناسب سلول‌های عصبی، ذخیره کافی از مواد مغذی و ضروری برای مغز می‌باشند.
این مواد مغذی شامل آنتی اکسیدان ها، ویتامین‌ها (B، C، E، D، A و K)، پلی فنل ها و ماهی‌ها می‌باشند که دارای ارتباط مثبت با بیماری آلزایمر می‌باشند.
اگر چه مکانیسم دقیق مواد مغذی در آلزایمر مشخص نمی‌باشد اما این مواد با کاهش استرس اکسیداتیو و کاهش تجمع پروتئین آمیلوئید بتا می‌توانند از پیشرفت آلزایمر جلوگیری نمایند.

وزن ایده آل

چاقی و سوءتغذیه، هر دو به عنوان عوامل خطر برای آلزایمر شناخته شده‌اند. در ارتباط با وضعیت چاقی مشخص شده است که چاقی و اضافه وزن در دوران میانسالی می‌تواند باعث افزایش بروز آلزایمر در سالمندی گردد در حالی که ریسک آلزایمر در افراد سالمند چاق کمتر می‌باشد در نتیجه داشتن وزن مناسب در زمان میانسالی می‌تواند اثرات محافظت‌کننده‌ای بر آلزایمر در سالمندی داشته باشد.
همچنین مشخص شده است که کاهش وزن و سوءتغذیه شدید به دلیل تأثیر بر وضعیت تغذیه و کمبود ریزمغذی‌های ضروری برای سلول‌های مغزی، سرعت کاهش عملکرد شناختی را افزایش دهد.

اسیدهای چرب امگا 3

اسیدهای چرب امگا 3 مانند دکوزا هگزانوئیک اسید (DHA) باعث کاهش تولید آمیلوئید بتا و تأخیر در زوال حافظه می‌شوند.
مشخص شده است که ماهی‌های چرب مانند سالمون و خال مخالی که منابع سرشار DHA می‌باشند، به عنوان غذاهای مفید برای مغز شناخته شده‌اند و دارای اثرات مثبت در سلامت و عملکرد شناختی افراد می‌باشند.

سبزیجات

محققان متوجه شده‌اند که سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و کلم بروکلی سرعت از دست دهی حافظه و قدرت تفکر را کاهش می‌دهند برای مثال مشخص شده است که اگر فردی به طور تقریبی 1.3 واحد در روز سبزیجات برگ سبز بخورد، نسبت به کسی که 0.1 واحد مصرف می‌نماید، از دست دهی حافظه در وی کمتر رخ می‌دهد به طوری که حافظه او مانند یک فرد 11 سال جوان‌تر عمل می‌نماید.

ویتامین C

استرس اکسیداتیو منجر به اکسیداسیون مولکول‌های زیستی و تخریب سلول‌های عصبی می‌گردد در نتیجه مواد غذایی با خاصیت آنتی‌اکسیدانی می‌توانند از وقوع این اتفاقات جلوگیری نمایند، به طور مثال ویتامین C به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی و جلوگیری از تشکیل اولیگومرهای آمیلوئید بتا دارای اثرات مفیدی در بیماری آلزایمر می‌باشد.

ویتامین A و بتاکاروتن

ویتامین A و بتاکاروتن نیز ریزمغذی‌های کلیدی در پیشگیری از آلزایمر می‌باشند به طوری که مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین A و بتاکاروتن منجر به کاهش تولید اولیگومر های آمیلوئید بتا می‌گردد.
همچنین مشخص شده است که سطوح پلاسمایی ویتامین A و بتاکاروتن در افراد مبتلا به آلزایمر کم می‌باشد در نتیجه کمبود ویتامین A می‌تواند یک عامل خطر برای بروز آلزایمر باشد.

ویتامین E

ویتامین E یک آنتی اکسیدان محلول در چربی می‌باشد که دارای اثرات محافظت‌کننده نورونی می‌باشد.
توکوفرول ها و توکوتری انول ها انواع مختلف ویتامین E می‌باشند که می‌توانند رادیکال‌های آزاد ناشی از آمیلوئید های بتا را کاهش دهند.

پلی فنول ها

پلی فنول ها آنتی اکسیدان های طبیعی می‌باشند که دارای اثرات مفیدی در آلزایمر می‌باشند.
این ترکیبات اثرات بیولوژیکی وسیعی دارند که عبارتند از جلوگیری از انتقال فلزات، غیر فعال سازی رادیکال‌های آزاد، جلوگیری از واکنش‌های التهابی، تنظیم آنزیم‌های مختلف، پیام رسانی داخل سلولی و بیان ژن. مطالعات پیشنهاد کرده‌اند که پلی فنل‌ها نیز می‌توانند از تشکیل آمیلوئید بتا و از پیشرفت زوال عقل جلوگیری نمایند.

ویتامین‌های گروه B

محققان پیشنهاد کرده‌اند که سطح بالای هموسیستئین با آلزایمر در ارتباط می‌باشد.
فولات، ویتامین B6 و B12 با کاهش سطح هموسیستئین در بدن، نقش پیشگیری کننده در آلزایمر دارا می‌باشند، همچنین ویتامین B6 می‌تواند استرس اکسیداتیو را کاهش دهد.

ویتامین D

در تحقیقات مشخص شده است که افراد مبتلا به بیماری‌های شناختی دارای سطوح کمتری از ویتامین D نسبت به افراد سالم بوده‌اند، همچنین مشخص شده است که زنانی که دچار کمبود ویتامین D می‌باشند در سالمندی احتمال بروز بیماری آلزایمر در آنها بیشتر می‌باشد.
ویتامین D در کاهش آمیلوئید بتا اثر ناچیزی دارد و بیشتر از طریق اثرات آنتی‌اکسیدانی، عروقی، ضدالتهابی و متابولیکی نقش خود را در آلزایمر ایفا می‌نماید.

ویتامین K

ویتامین K که به مقدار فراوان در اسفناج، کلم بروکلی و مارچوبه یافت می‌شود یکی از مواد مغذی مؤثر در کاهش زوال عقلی می‌باشد، به طور مثال در یک مطالعه افرادی که 1-2 واحد ر روز غذاهای سرشار از ویتامین K خورده بودند در تست‌های مربوط به حافظه نسبت به کسانی که ویتامین K مصرف نکرده بودند، عملکرد بهتری داشتند، در حقیقت امتیاز حافظه آنها به یک فرد 11 سال جوان‌تر شباهت داشت.

اگر چه آلزایمر یک بیماری مربوط به مغز می‌باشد اما سلامت قلب نیز می‌تواند بر بروز آن اثرگذار باشد به طوری که داشتن فشارخون و کلسترول بالا می‌تواند خطر از دست دهی عملکرد شناختی را افزایش دهد و باعث ابتلا به آلزایمر در سنین کم‌تر (میانسالی) گردد.
مشخص شده است افراد سیگاری، مبتلا به دیابت و فشارخون بالا در معرض سکته قلبی و مغزی می‌باشند همچنین احتمال بروز آلزایمر در 25 سال آینده برای این افراد بسیار بالا می‌باشد.
در کنار مصرف سبزیجات، نکشیدن سیگار، فعالیت ورزشی، کنترل فشارخون و کلسترول، عدم مصرف مشروبات الکلی نیز می‌توانند اثرات مفیدی در سلامت مغز داشته باشند.