چرا جامعه دینی برای در آمدن از حیرت در تصمیم گیری به جای استفاده از عقل خویش و یا مشورت گرفتن از افراد مطلع، در همان گام اول به سراغ استخاره می روند؟

برخی از متدینین برای انجام بسیاری از امور روزمره خود استخاره می گیرند و این عادت موجب شده تا آن ها کمتر از عقل و تفکر و یا مشورت با افراد مطلع بهره بگیرند. و به محض قرار گرفتن در موقعیت تحیر با یک تلفن زدن به روحانی یا دفتر مراجع می خواهند رفع تحیر کنند.

معنای استخاره در احادیث
برای استخاره دو معناست. یکی معنای حقیقی استخاره است که در اخبار و روایات ما بیشتر از آن نام برده شده و به معنی طلب خیر نمودن از خداست. این نوع استخاره در واقع یکی از رشته ها و شاخه های دعاست و همان استخاره مطلق است که اختصاص به مورد شک و تردید ندارد، بلکه در واقع استمداد و طلب خیر از خدای متعال در جمیع کارها و تمام افعال زندگی است. لذاست که امام صادق(علیه السلام) فرمود که خداوند فرمود: «از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد.»(1) بنابراین؛ طبق روایات فراوان، این نوع استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نیست بلکه در همه مراحل یک کار، خوب و پسندیده و راه گشاست.
معنای دوم استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد.

اول عقل و مشورت بعد استخاره
ما در انجام کارهاى خود بویژه کارهایى که از اهمیت ویژه ‏اى برخوردارند مانند ازدواج، بهترین راه استفاده از نیروى عقل و اندیشه است که خداوند در ما به ودیعه گذارده، باید استفاده کنیم. براى اینکه در بکارگیرى نیروى عقل و اندیشه دچار لغزش نشویم باید با موازین شرعى و معیارهاى دینى آشنا باشیم و در صورت آشنا نبودن، مسئله را با کارشناسان دینى در میان بگذاریم و نظر شارع را از آنها پیرامون مسئله‏ اى که با آن درگیر هستیم سؤال کنیم. علاوه بر به کارگیرى نیروى عقل و اندیشه و در نظر گرفتن معیارها و ارزش‏هاى دینى باید در اطراف آن موضوع قدرى مطالعه نیز داشته باشیم. مثلاً در امر ازدواج که از تصمیم گیری های مهم زندگی است، مطالعه‏ ى بعضى از کتابهایى که در مورد انتخاب همسر و معیارهاى صحیح ازدواج، رهنمودهایى را جمع‏ آورى کرده‏ اند.

بعد از طى مراحى که بیان شد نوبت مى‏ رسد به استفاده کردن از عقل و اندیشه و تجارب و اطلاعات افراد مجرب و کارشناس به عبارت دیگر باید با افراد کارشناس مشورت کنیم. اگر ما در انجام کارهاى خود مراحلى که بیان شد طى کنیم معمولاً در بیشتر مسائل به یک نتیجه‏ ى اطمینان‏ آور مى‏ رسیم و مى‏ توانیم با توکل به خداوند و استمداد از او کار خود را شروع کنیم و نیازى به استخاره کردن و تفأل زدن نیست. زیرا ما هم از عقل و هم از معیارهاى دینى و هم از نظر کارشناسى افراد مطلع و مجرّب استفاده کرده‏ ایم و همه‏ ى آنها اتفاق نظر داشته‏ اند که انجام این کار به صلاح شما هست پس انجام بده یا به صلاح شما نیست، پس انجام نده. گاهى اوقات ممکن است ما علیرغم اینکه همه‏ ى راههاى ممکن را رفته‏ ایم باز هم دچار تردید هستیم و اطمینان لازم را براى انجام آن کار یا ترک آن بدست نیاورده‏ ایم در اینجا استخاره مى‏ کنیم یعنى از خداوند طلب خیر مى‏ کنیم در واقع نقش استخاره در اینجا اینست که از نظر روانى یک حالتى را در ما ایجاد مى‏ کند که کار را با یک جدیت و اطمینان بیشترى انجام مى‏ دهیم یا اینکه اگر انجام آن به صلاح ما نیست با اطمینان بیشتر آن را رد مى‏ کنیم و دیگر دچار وسوسه‏ هاى فکرى که ‏اى کاش این کار را انجام نداده بودم یا انجام داده بودم نمى‏ شویم.

نتیجه
از آنچه گذشت در می یابیم که استخاره به معنای مرسوم آن بیگانه از نص شرعی نیست اما نباید به عنوان اولین اقدام در تصمیم گیری به کار گرفته شود. اگر استخاره جایگزین عقلانیت و تفکر شود کم کم جامعه از حرکت باز می ماند و ثابت می شود.
پس بهتر است ابتدا از عقل خود که آن هم نعمت خدادادی است استفاده کنیم و اگر نشد به راهکارهای دیگر فکر کنیم.

پی نوشت:
1- وسائل‏ الشیعة، ج8 ، ص 78.