ارتودنسی (Orthodontics) که یکی از رشته‌های تخصصی دندانپزشکی است، علم تصحیح روابط نامناسب فک و دندان و جفت و ردیف کردن دندان‌های نامنظم است.

این روش به قدری اهمیت دارد که پیشینه استفاده از آن به سال‌های 400 تا 500 قبل از میلاد به دوران بقراط و ارسطو باز می‌گردد و از سال 1700 میلادی، استفاده از این روش با تحولات چشمگیری مواجه بوده است.

با توجه به رواج این روش، از دکتر سید وحید نکته‌دان، دندانپزشک و جراح دهان پرسیده‌ایم، کدام گروه‌های سنی از این روش می‌توانند استفاده کنند و شرایط لازم انجام این کار چیست‌؟

دکتر نکته‌دان، انجام ارتودنسی را با توجه به وضعیت فک و یا نحوه چینش دندان‌ها برای برخی افراد ضروری می‌داند و می‌گوید: 

دندان‌های نامنظم باعث بروز مشکلات لثه، گیرکردن غذا در دندان و مشکلات گوارشی می‌شوند. استفاده از این روش با هدف زیبایی نیز حق هر کسی است و افرادی که حتی مشکلات فک یا دندان ندارند، در صورت تمایل می‌توانند از ارتودنسی استفاده کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد ظاهر بد دندان‌ها و نامنظم بودن آنها بر اعتماد به نفس فرد تاثیر دارد. منظم و زیبا بودن دندان‌ها به بهبود و افزایش موقعیت اجتماعی فرد کمک قابل توجهی می‌کند.

سن ارتودنسی برای دخترها و پسرها

به گفته دکتر نکته‌دان، این روش درمانی برای همه گروه‌های سنی هفت تا 70 ‌ساله کاربرد دارد. بر اساس اعلام انجمن متخصصان ارتودنسی آمریکا، با توجه به این که هفت سالگی سن پیشگیری اولیه است، بنابراین اولین معاینات ارتودنسی در این سن باید شروع شود، چون همه دندان‌های شیری و تعداد کمی از دندان‌ها ی دائمی در دهان وجود دارند و امکان ارزیابی سایز، موقعیت دندان‌ها، فضای مورد نیاز دهان در آینده و ناهنجاری فک وجود دارد.
در صورت وجود ناهنجاری فک، درمان باید در همان هفت سالگی انجام شود، چون بافت‌های استخوانی صورت نرم و در حال رشد هستند و ارتودنسی راحت‌تر وساده‌تر انجام می‌شود، اما اگر مشکل فقط بی‌نظمی دندان باشد، بهتر است درمان تا زمان رویش کامل دندان‌های دائمی و 12 سالگی به تعویق بیفتد.

این دندانپزشک زمان درمان را متناسب با نوع ناهنجاری متفاوت عنوان می‌کند و می‌گوید: سن شروع ارتودنسی پیشرفته بر اساس سن بلوغ، برای دخترها قبل از 13 سالگی و پسرها قبل از 15 سالگی است، چون اسکلت صورت و بدن تا قبل از این سن جهش رشدی دارد. بهترین زمان برای رفع مشکل کوچکی و عقب بودن فک پایین، 9 تا 10 سالگی است، اما اگر مشکل مربوط به عقب بودن فک بالا باشد، بهترین زمان درمان هفت تا هشت سالگی است.

دکتر نکته‌دان با بیان این که ارتودنسی متحرک باید روزانه 22 تا 23 ساعت استفاده شود، تأکید می‌کند: بر اساس ثابت یا متحرک بودن ارتودنسی، سن فرد و میزان ناهنجاری، حداقل و حداکثر زمان مورد نیاز برای ارتودنسی 12 تا 30 ماه است. در درمان‌های اشتباه، گاهی افراد 48 ماه ارتودنسی دارند.

عوارض ارتودنسی

حتی موثرترین و مفیدترین کارها را اگر اشتباه انجام بدهیم، نمی‌توانیم انتظار نتیجه درست را داشته باشیم. این موضوع درباره استفاده از دستگاه‌های ارتودنسی نیز صدق می‌کند.

دکتر نکته‌دان، مشکلات لثه و پوسیدگی دندان را از عوارض استفاده از این روش عنوان می‌کند و می‌گوید: ارتودنسی دو نوع ثابت و متحرک دارد. در دستگاه‌هایی که باعث حرکت دندان‌ها می‌شوند، اگر بهداشت دهان به خوبی انجام نشود، به دلیل گیرکردن غذا دندان‌ها دچار پوسیدگی می‌شوند.

وی تأکید می‌کند: ارتودنسی به صورت مستقیم باعث پوسیدگی و مشکلات لثه نمی‌شود، بلکه کم توجهی بیمار به بهداشت دهان و دندان مشکل‌ساز می‌شود.

این دندانپزشک با بیان این که ارتودنسی روی بافت‌های نرم اطراف دندان‌ها اعم از لب، گونه و زبان تاثیر می‌گذارد، می‌گوید: همان‌گونه که این بافت‌ها روی موقعیت دندان تاثیر می‌گذارند، دندان‌ها نیز در فرم آنها اثرگذار هستند، به گونه‌ای که لب‌ها می‌توانند دندان‌ها را به داخل هل بدهند.

هر چقدر پوشش لب‌ها روی دندان‌ها بیشتر باشد و بافت عضلانی لب‌ها قوی‌تر یا لب‌ها کلفت‌تر باشند، دندان‌ها کمتر دیده می‌شوند و امکان حرکت رو به جلوی دندان یا دیده‌شدنشان کمتر می‌شود. در فردی که وضعیت دندان و لب‌ها استاندارد است، وقتی فرد می‌خندد، حداکثر دو تا سه میلی‌متر از لثه‌ها باید دیده شود.

کسی که دندان‌ها یا فکش جلوتر است، طول بیشتری از دندان‌هایش دیده می‌شود یا برعکس وقتی دندان‌ها عقب باشند، این فرض را به وجود می‌آورد که گویا فرد دندان ندارد که با ارتودنسی و اصلاح فرم فک، وضعیت لب‌ها طبیعی می‌شود.

ضرورت ارتودنسی قبل از عمل بینی

با توجه به رابطه دندان با بافت‌های نرم، دکتر نکته دان در پاسخ این پرسش که انجام ارتودنسی برای افرادی که بینی خود را جراحی کرده‌اند، مشکلی ایجاد نمی‌کند، می‌گوید: ضروری است ارتودنسی قبل از جراحی بینی انجام شود، چرا که ارتودنسی باعث تغییر موقعیت دندان‌ها و قسمت قدامی فک بالا می‌شود. 
چون قسمت قدامی فک بالا، ریشه بینی را تشکیل می‌دهد اگر دندان‌های مریض عقب یا جلو شود، قاعده بینی به هم می‌ریزد.

وی ادامه می‌دهد: این کار روی گونه‌ها تاثیر چندانی ندارد، ولی اگر دندان‌های خلفی مریض کشیده شود یا تغییر موقعیت دندان‌ها خیلی شدید باشد، لپ مریض پرتر یا خالی تر دیده می‌شود.

نحوه تشخیص نیاز فرد به ارتودنسی

ارتودنسی صرفا به خاطر کج بودن یک دندان کوچک یا تفکر فرد درباره زشتی آن نباید انجام شود. ضرورت انجام این کار را متخصصان ارتودنسی تشخیص می‌دهند. ارتودنسی نه بر اساس ظاهر دندان، بلکه با معاینه دقیق و کامل فک و دندان از طریق قالب‌گیری دندان‌ها، ارزیابی سایز آنها از روی قالب و انجام رادیوگرافی امکانپذیر است.

ضرورت پایداری درمان

دوران بعد از درمان، یکی از مشکلاتی است که دندانپزشکان در رابطه با ارتودنسی مواجه هستند. اگر فرد توصیه‌های پزشک را رعایت نکند، ممکن است بعد از گذشت مدت مثلا سه سال، فرم دهان یا فک به حالت قبل از درمان بازگردد. در این صورت صفر تا صد مراحل درمان باید مجددا انجام شود. به همین دلیل عمل کردن به توصیه های پزشک برای مراقبت بعد از درمان به منظور پایداری وضعیت دندان‌ها بسیار ضروری است.

مراقبت در دوران ارتودنسی

غذاها و میوه‌های سفت مانند بلال، ذرت بو داده، ته‌دیگ، چیپس، آجیل، سیب، هویج و گلابی می‌توانند باعث آسیب به دستگاه‌ ارتودنسی شوند. آنها را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کنید و سپس بخورید. بعد از مصرف شیرینی و شکلات، دندان‌هایتان را تمیز کنید. هنگام ورزش نیز در صورت لزوم از محافظ مخصوص دهان استفاده کنید.