اسلام به عنوان مکتبی انسان ساز بیشترین عنایت را به تکریم، تنزیه و تعالی خانواده دارد و این نهاد مقدس را کانون تربیت، مهد مؤدت و رحمت می‌شمرد. لذا سعادت و شقاوت جامعه انسانی را منوط به صلاح و فساد این بنا می‌داند و هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای مادی، عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به سکون و آرامش بر می‌شمارد.

انسان‌ها در خانواده به هویت و رشد شخصیتی دست می‌یابند و در خانواده‌های سالم و رشید به تکامل معنوی و اخلاقی نائل می‌شوند. لذا خانواده عامل کمال بخشی، سکونت، آرامش و بالندگی به اعضا خویش است که در تحولات اساسی جوامع نقش عمده‌ای ایفا می‌کنند.

با توجه به اهمیت خانواده در زندگی اجتماعی جوامع پیشرفته و اهمیتی که در نظام اجتماعی اسلام دارد، بررسی آن از نظر علمی امری ضروری است. مدیر خانواده عنوانی برای میلیون‌ها زن و بعضی از مردان در سرتاسر دنیاست.

مدیریت خانواده یک فعالیت و کار تمام وقت است اما در کشور ما هنوز این فعالیت به صورت علمی تبیین نشده و حوزه آن ناشناخته است. لذا خانواده‌ها، به علت عدم اطلاع از حوزه عملیات و مسئولیت‌های خود، برنامه مدون و علمی برای زندگی ندارند، از این رو در صدد هستیم به بررسی علمی ابعاد مدیریت خانواده بپردازیم تا زن و شوهر به عنوان استوانه‌های خانواده با بهره گیری از آن، زندگی آسوده و مرفه‌تری داشته باشند و فرزندان بهتری به جامعه تحویل دهند تا مسیر پیشرفت را فراهم نمایند.

مدیریت خانواده یک فعالیت و کار تمام وقت است اما در کشور ما هنوز این فعالیت به صورت علمی تبیین نشده و حوزه آن ناشناخته است. لذا خانواده‌ها، به علت عدم اطلاع از حوزه عملیات و مسئولیت‌های خود، برنامه مدون و علمی برای زندگی ندارند.

مدیریت خانواده از تشکیل خانواده زوج اول شروع می‌شود و بعداً به فرزندان نیز تسری می‌یابد. نظام مدیریت خانواده ممکن است به صورت پدرسالاری، مادرسالاری یا فرزندسالاری باشد یا در خانواده تمامی اعضاء در نظام تصمیم گیری نقش داشته باشند.

اصول مدیریت در خانواده

- برنامه ریزی زندگی براساس اهدافی که شرع، علم، اخلاق و عقل حکم می‌کند.

- برنامه‌ها باید جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در بر گیرند.

- اجرای اصل فعالیت هر عضو خانواده به اندازه توان و استفاده از هر عضو به اندازه نیاز.

- احترام به بزرگترها و توجه به کوچکترها.

- ایجاد محیط و شرایط مناسب به منظور دستیابی به یک همکاری چند جانبه بین افراد خانواده.

- توزیع عادلانه وظایف بین افراد و آموزش فرزندان برای انجام بهتر کارها به جای انجام آن صرفاً توسط پدر یا مادر.

- توزیع عادلانه منابع مالی خانواده بین اعضاء خانواده به ویژه پدر یا مادر به طوری که زنان خانه دار نیز از درآمد سهم مساوی دارند.

در زندگی شخصی و خانوادگی خود برنامه سیستمی داشته باشید یعنی وقت و امکانات را برای کارکردن، تفریح، مطالعه، عبادت و استراحت تقسیم کنید.

شیوه مدیریت خانواده

در قرون متوالی، شیوه‌های متعددی برای اداره خانواده‌ها شکل گرفته ولی بهترین شیوه اداره خانواده «مدیریت مشارکتی» است که در آن همه اعضاء خانواده در وضع قوانین و اداره خانواده مشارکت دارند و با انگیزه قوی آن را اجرا می‌نمایند. کودکان و نوجوانان نیز در حکم انسان صاحب عقل و بینش در سرنوشت خود مؤثرند.

20 درصد درآمد خانواده را به صورت سرمایه گذاری پس انداز، 14 درصد آن را صرف هزینه خوراکی و 66 درصد آن را صرف هزینه غیر خوراکی مثل مسکن، آموزش، پوشاک و رفاه عمومی نمایید.

ویژگی‌های مدیریت خانواده کارآمد و مناسب

تمامی اعضای خانواده از الگوهای مشخص زندگی استفاده می‌کنند که جنبه علمی و شرعی دارند.

تمامی اعضای خانواده در مسیر توسعه قرار دارند و امکانات بین فرزندان عادلانه توزیع می‌شود.

یاد گیری و یاد دهی بین اعضای خانواده رایج است و به افکار جدید اهمیت داده می‌شود.

الگوی مشخص زندگی یک خانواده

-20 درصد درآمد خانواده را به صورت سرمایه گذاری پس انداز، 14 درصد آن را صرف هزینه خوراکی و 66 درصد آن را صرف هزینه غیر خوراکی مثل مسکن، آموزش، پوشاک و رفاه عمومی نمایید.

- بهترین ساعات خواب در شب بین ساعت 10 تا 6 صبح است.

- حداقل 20 دقیقه از وقت خود را روزانه صرف مطالعه یا آموزش نمایید.

- روزانه حداقل 6 ساعت و حداکثر 10 ساعت کار مفید انجام دهید.

- سالیانه حداقل یک بار برای انجام تفریحات سالم به مرخصی 10 روزه بروید.

- در هر شرایط زندگی، از تجزیه و تحلیل موقعیت خانواده خود غافل نباشید.

- در زندگی شخصی و خانوادگی خود برنامه سیستمی داشته باشید یعنی وقت و امکانات را برای کارکردن، تفریح، مطالعه، عبادت و استراحت تقسیم کنید.

دکتر عباس حاتمی