بدون شک پدیده بارداری و زایمان از پدیده‌های شگرف طبیعت و از مظاهر قدرت الهی است که طبیعت آن را در اختیار زنان قرار داده است. بنابراین آگاهی زنان از مسائل مرتبط با بارداری و مسائل تاثیرگذار بر آن از اهمیت بسزایی برخوردار است.

موضوعاتی از قبیل سن مناسب برای بارداری، بهداشت جسمانی و روانی، قبل و حین بارداری، آگاهی از نیازهای جنین (اعم از جسمی و روانی) و ارتباط برقرار کردن با او از مسائلی هستند که در این زمینه قابل بررسی‌اند.

در این سلسله مطالب سعی شده است به موضوعات گفته شده در بالا با زبانی علمی و ساده پرداخته و در کنار آن راهکارهایی که می‌تواند به مادران باردار کمک کننده باشد ارائه شود.

● سن مناسب برای بارداری:

بهترین سن برای بارداری ۲۳ تا ۲۹ سالگی است و سن قابل قبول ۲۰ تا ۳۵ سالگی است. لازم به ذکر است که بارداری در سنین زیر ۲۰ سالگی و بالای ۳۵ سالگی هم برای مادران و هم برای نوزادان می‌تواند خطر آفرین باشد.

اگر سن بالای مادر بدین معنا باشد که مادر از لحاظ احساسی بالغ‌تر است و همچنین خانواده در وضعیت مالی مناسب قرار دارد احتمالاً" حاملگی در آن زمان به سود مادر و کودک خواهد بود.

اما به یاد داشته باشید، بارداری ممکن است در این سن مشکلتر شود و زنان با سن بالا بیشتر در معرض خطراتی چون سقط جنین، سندرم داون (مونگولیسم) و سایر بیماریها و نواقص مادرزادی برای جنین و بروز مشکلاتی چون فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی، تومورهای فیبروئید، رحم منقبض شونده و عمل سزارین برای مادر قرار خواهند داشت. بهتر است با پزشک خود مشورت کنید و احتمال وجود چنین خطراتی را بررسی کنید اما اجازه ندهید این خطرات شما را بترساند. معمولاً" مراقبت‌های خوب قبل از زایمان بروز این خطرات را کم کرده و یا آنها را رفع می‌نماید.

● اگر هنوز باردار نیستید:

اگر هنوز باردار نیستید و اکنون قصد بارداری دارید، اقدامات زیر را انجام دهید:

۱) یک معاینه کامل پزشکی انجام دهید.

چرا قبل از باردار شدن نزد یک متخصص زنان و زایمان می‌روید؟ زیرا می‌تواند یکی از مهمترین معاینات مربوط به دوران بارداری شما باشد. پزشک سلامتی شما را تأیید می‌کند و یا در تشخیص و برطرف کردن هر مشکلی که مانع باروری یا سلامتی دوران بارداری باشد به شما کمک می‌کند. به طور مثال اگر تاکنون به سرخجه مبتلا نشده‌اید باید حداقل سه تا شش ماه قبل از حاملگی واکسن آن را تزریق کنید تا از ابتلای شما به این بیماری که باعث بسیاری از نقصهای مادرزادی می‌شود، جلوگیری کند. اگر قبل از حاملگی میزان قند خون کنترل شود خطر سقط ناشی از دیابتها به طور موثری کاهش می‌یابد.

همچنین در مورد کنار گذاشتن وسایل ضد بارداری، ثبت دوران قاعدگی، زمان مناسب مقاربت برای حاملگی، مراقبت‌های قبل از بارداری مانند خوردن قرصهای ویتامین، به شما توصیه‌های لازم داده می‌شود. اینکار بسیار حیاتی است. توجه داشته باشید اگر اولین ملاقات شما با پزشکتان ۲ ماه یا بیشتر بعد از باردار شدنتان باشد، در این زمان نقشه ژنتیکی کودک شما تقریباً" در حال باز شدن است.

اگر در خانواده شما ناهنجاریهای موروثی رایج باشد بعضی از آزمایشات ویژه و مشاوره می‌تواند به شما کمک کند. با صراحت هر چه در مورد شیوه زندگی و سابقه پزشکی و خانوادگی خود می دانید به پزشک بگویید. این معاینه به شما این فرصت را نیز می‌دهد که پزشکتان را ارزیابی کنید: آیا او دقیق است و اطلاعات مفیدی در هر زمینه دارد؟ آیا خودتان روش زایمانتان را انتخاب می‌کنید؟ اگر شک داشتید با پزشکان و ماماهای دیگر نیز مشورت کنید.

۲) مراقب کارهای مربوط به دندانپزشکی، ماموگرافی و نظایر آن باشید.

مثلاً" در دوران بارداری نباید در معرض اشعه X قرار گیرید.

۳) عادات مضر را کنار بگذارید.

احتمالاً" شما می دانید که سیگار کشیدن، نوشیدن مشروبات الکلی و مصرف داروهای غیر مجاز با مادر بودن جور نیست. اگر چه ترک این عادات مشکل است ولی وجود این عادات آن هم وقتی باردار هستید، بسیار بد است. بنابراین از همین حالا شروع کنید تا بدرستی بتوانید آنها را کنار بگذارید.

۴) از مواد خطرناک دوری کنید.

بدیهی است قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران و حشره کشها برای خانم باردار خطرناک است. شاید تعجب کنید چیزهای مثل حمام کردن در وان آب داغ، بعضی از ویتامینها و مدفوع گربه نیز بسیار خطرناکند. مثلاً" مواد گیاهی و غذایی کهید فراوان دارند باعث غیر عادی شدن و ناهنجاری غدهٔ تیروئید جنین می‌شود. داروهای ضد آکنه (جوش صورت) خوراکی خطر سقط جنین و نقصهای مادرزادی را افزایش می‌دهد و بایستی حداقل ۲ ماه قبل از حامله شدن قطع شوند. کارهایی را که به طور معمول انجام می‌دهید و وسایل و موادی را که در خانه استفاده می‌کنید مرور کنید و هر دارویی را که مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهید. توجه داشته باشید بعضی از این مواد روی اسپرم پدر نیز اثر می‌گذاردند.

۵) مواد مغذی مخصوصاً" اسید فولیک ذخیره کنید.

یک رژیم غذایی متعادل به پیشرفت سلامتی عمومی و باروری شما کمک می‌کند. مصرف بسیاری از مواد غذایی مخصوص که حاوی اسید فولیک می‌باشند باید از همین حالا شروع شود. کمبود اسید فولیک باعث نقصهایی مانند نقص در ستون مهره‌ها در کودکانی می‌شود که مادران آنها قبل از بارداری و طی هفته‌های اول حاملگی آن را مصرف نکرده‌اند. خانم‌هایی که قصد باردارشدن دارند باید روزانه ۸۰۰ میکروگرم اسید فولیک مصرف کنند. اگر شما قرصهای ضد بارداری مصرف کرده‌اید، گیاهخوار هستید، یا مشکل خاصی دارید که ذخیره اسید فولیک بدن شما کاهش یافته است، پزشک قرص آن را برایتان تجویز می‌کند. گیاهخواران بایستی رژیم غذایی‌شان را با کمک یک متخصص تغذیه مورد بررسی مجدد قرار دهند.

۶) سعی کنید به وزن مناسب برسید.

تا آنجایی که می‌توانید خود را به وزن مطلوب نزدیک کنید. مادرانی که اضافه وزن دارند مشکلات بیشتری در دوران بارداری (مانند دیابت حاملگی) دارند. چون کودکان آن‌ها چاق‌ترند در نتیجه زایمان مشکلتری هم خواهند داشت. دیگر به اشکالات ظاهری که بعداً" دچار آن می‌شوند اشاره نمی‌کنیم. مادرانی که کمبود وزن دارند با مشکل باروری یا مشکل تغذیه جنین مواجه می‌شوند. علاوه بر آن اگر زمان قبل از بارداری عادت به ورزش منظم داشته‌اید در زمان بارداری احساس بهتری خواهید داشت و از کسی که اندام و وزن متناسب ندارد فشارهای دوران بارداری را بهتر پشت سر خواهید گذاشت. گرفتن رژیم غذایی و شروع تمرینات ورزشی جدید برای کم کردن وزن در دوران بارداری خطرناک است. پس از همین حالا اقدام کنید.

● شروع بارداری:

با علایمی نظیر کسالت، تنوع صبحگاهی، تکرار ادرار، قطع قاعدگی (در اکثر خانمها) شروع می‌شود. برای اطمینان از وقوع بارداری در صورتیکه نمی‌خواهید به مطب پزشک مراجعه نمایید، می‌توانید به داروخانه بروید و یک تست خانگی (baby chek) خریداری نماید که مانند آزمایشگاهها مشخص می‌کند که آیا ادرار شما حاوی HCG یا همان هورمون حاملگی است یا خیر. البته بهتر است برای اطمینان آزمایش خون (سرم) نیز انجام شود، که صحت بیشتری نسبت به آزمایش ادرار دارد. اندازه گیری HCG نیز دارای اهمیت است زیرا بیش از حد زیاد یا کم بودن آن نشان دهندهٔ یک مشکل احتمالی از قبیل سقط جنین یا حاملگی خارج از رحم (لوله فالوپ) است.

● بهداشت روانی دوران بارداری:

اهمیت بهداشت روانی در دوران بارداری به اندازه‌ای است که محققین معتقدند بسیاری از مسائل دوران بزرگسالی از شرایط نامناسب دوران جنینی و کودکی منشأ می‌گیرد. بنابراین توجه خاص به بهداشت مادر در دوران بارداری می‌تواند ابزاری در جهت پیشگیری از مسائل دوران بزرگسالی باشد.

اگرچه حاملگی برای اکثر زنان لذت بخش است و احساس سالم بودن و کامل بودن را بوجود می‌آورد، اما از آنجائیکه در حاملگی تغییرات قابل ملاحظه‌ای از نظر جسمی، روانی و اجتماعی در زن بوجود می‌آید تطابق و سازگاری با این همه تغییرات مشکل است.

بنابراین حاملگی یک مرحله بحرانی در زندگی زن به حساب می‌آید که با استرس همراه می‌گردد و لازم است زنان حامله مورد حمایت، راهنمایی و مشاوره قرار گیرند و به آنها آموزش‌های لازم داده شود (با هدف از بین بردن اضطراب‌ها و نگرانی‌های بی مورد و غیرمنطقی ناشی از حاملگی و زایمان و قابل فهم، آسان و لذت بخش کردن آن).

تحقیقات نشان داده است که از ابتدای بارداری اضطراب و هیجانات زن حامله تأثیر مستقیمی بر روی جنین حواهد داشت عدم اطلاع یا اطلاعات غلط و ناقص زنان در خصوص بارداری و تغییرات آن نیز می‌تواند موجب بروز هیجانات و آشفتگی‌های روانی شده، تغییر خلق (اخلاق)، تغییر اشتها، استفراغ‌های گاه و بی گاه، تغییر علایق و سلیقه‌ها و بالاخره ده‌ها اشکال دیگر از این قبیل که هر یک می‌تواند به تنهایی ایجاد اختلاف و گرفتاری‌های فراوان نماید را ایجاد نماید.

آرامش روانی برای زن باردار به خصوص نزدیک وضع حمل، از اهمیت زیادی برخوردار است در صورتیکه زن باردار شاغل باشد باید تقریباً یک ماه قبل از وضع حمل استراحت داشته باشد این موضوع هم برای زنان و هم برای مردان باید روشن گردد.

عوامل مهمی که می‌تواند زن باردار را نسبت به سرنوشت خود و نوزادش مضطرب و مظنون سازد و لازم است راه کارهایی در خصوص کاهش فشارهای روانی ناشی از آنها اندیشیده شود عبارتند از:

▪ خشنود نبودن شوهر و یا خود مادر نسبت به داشتن طفل جدید، که می‌تواند مربوط به مسائل و مشکلات مالی و یا ناخواسته بودن طفل باشد.

▪ عدم علاقه‌ای که اطرافیان زن باردار نسبت به بارداری او از خود نشان دهند.

▪ داشتن اطلاعات نادرست یا ناقص درباره حاملگی.

▪ نگرانی از میزان پذیرش جنسیت نوزاد توسط اطرافیان.

▪ نگرانی از اینکه آیا می‌تواند وظایف مادری از جمله شیردادن به نوزاد را به خوبی انجام دهد.

▪ نگرانی از سقط جنین در دوره‌های مختلف بارداری بخصوص اگر خود او یا اطرافیان نزدیک سابقه سقط داشته باشند.

در هر حال آنچه در تأمین بهداشت روانی مادر در دوران بارداری نقش مهم و اساسی دارد و متخصصین معاصر نیز به آن معترفند این است که انطباق روانی زن با بارداری به اندازه رعایت بهداشت فیزیولوژیک، او را در تعیین عاقبت و نتیجه خوب و مثبت بارداری یاری می‌دهد.

● مسائلی که در تطابق با حاملگی مهم هستند عبارتند از:

▪ پذیرش حاملگی:

پذیرش حاملگی هم توسط خود مادر و هم اطرافیان مادر خصوصاً شوهر او مهم است. عدم حمایت از حاملگی توسط اطرافیان مورد علاقه زن موجب تطابق دیررس با حاملگی می‌گردد. در مواردی که زن مایل به بارداری نباشد یا زمان آن مناسب نباشد احساس دوگانه‌ای نسبت به بارداری و جنین بوجود می‌آید و مادر نمی‌تواند با جنین ارتباط برقرار کند این خطر بزرگی برای جنین و مادر است و از لحاظ روانشناختی باید از آن پیشگیری کرد. در چنین مواردی لازم است که زن واقعیت را بپذیرد و بتواند با جنین ارتباط برقرار کند.

▪ تثبیت رابطه مادر با جنین:

رابطه مادر با جنین در ابتدا به صورت یکی شدن با جنین است یعنی آن را قسمتی از وجود خود دانستن که باعث می‌شود زن خود را با جنین هماهنگ کرده و با او رابطه برقرار کند. در مرحله بعد که از سه ماهه دوم شروع می‌شود مادر به جنین به عنوان یک موجود مجزا هویت می‌بخشد که این همراه است با افزایش اندازه رحم و احساس حرکت جنین. در هفته‌های آخر ناراحتی‌های جسمانی و احساس خسته شدن از حاملگی نشانه‌ای از علاقه به جدا شدن فیزیکی مادر از جنین است.

▪ تطابق با تغییرات جسمانی:

زن حامله باید بتواند تغییرات جسمی خود را که چند بعدی است پذیرفته و تا حدودی کنترل کند مثل تغییرات در اندازه، حرکت و کارکرد بدن و تغییرات در چهره و صورت و همچنین خود را با آنها سازگار کند. در مورد علائم جسمانی مانند تهوع و استفراغ باید گفت که گرچه تهوع ممکن است در نتیجه برخی تغییرات ارگانیک در بدن ایجاد شود ولی عوامل عاطفی نیز در بروز آن موثرند زنانی که در دوران حاملگی خود بیش از اندازه استفراغ و تهوع دارند اغلب به شدت درگیر مشکلات اجتماعی و روانی هستند. اگر قدرت تطابق و حمایت‌های اجتماعی زن محدود و مختصر باشد تهوع و استفراغ به عنوان یک رفتار تطابقی ناسازگار برای تخفیف استرس‌های محیطی یا جلب توجه بروز می‌کند.

▪ تطابق با تغییرات هیجانی و روانی:

به طور کلی از نظر روانی تغییرات خلق و خو در این دوران شایع می‌باشد. نوسانات خلقی شدید و سریع ممکن است به علت تغییرات هورمونی یا انعکاسی از میزان ترس و اضطراب افزایش یافته زن باردار باشد. افسردگی‌های گذرا و کوتاه مدت، حالت‌های گریه و زاری، عصبانیت و بی حوصلگی به طور شایع دیده می‌شود. آگاه کردن زنان و شوهران از نوساناتت خلق و هیجان که در ابتدای بارداری شروع می‌شود موجب پذیرش این حالت به عنوان قسمتی از بارداری می‌گردد.

خانه روانشناسان امروز

نویسندگان: زهرا زین الدینی / فاطمه طالبی