دوران بارداري براي زوجين يکي از حساس‌ترین مقاطع زندگي آن‌ها محسوب می‌شود چرا که به‌خصوص مادر براي اولين بار تجربه‌ای را طي می‌کند که اگر در طي کردن اين تجربه ناموفق باشد ممکن است آينده آن‌ها تحت تأثیر قرار بگيرد در اين دوران به سبب آنکه اغلب پدران و مادران جوان هستند توصیه‌های مختلفي از سوي دوستان، اقوام و آشنايان به آن‌ها می‌شود که در بر خي از موارد علم پزشکي ثابت کرده است که سلامت مادر و جنين را به خطر می‌اندازد.به سراغ دکتر محبوبه والياني عضو هيئت علمي و مدير گروه مامايي و رئيس هيئت مديره جمعيت مامايي استان اصفهان رفتيم و مورد به سلامت طي کردن دوران بارداري به گفتگو نشستيم.

1- توصیه‌هایي براي آماده شدن مادر براي دوران بارداري (در زمينه تغذيه ، ورزش و ....)

توصیه‌هایي براي آماده شدن مادر براي دوران بارداري شامل برقراري رژيم غذايي مناسب ، مکمل‌های غذايي شامل ،فولات و مولتی‌ویتامین ، توجه به بیماری‌های احتمالي و زمینه‌ای مادر ، واکسیناسیون و بررسی‌های آزمايشگاهي می‌باشد . لازم به ذکر است زناني که قبل از بارداري به‌طور مرتب ورزش می‌کنند بايد  در طي بارداري دفعات آن را کاهش دهند.

رژيم غذايي مادران با توصيه به رعايت" تنوع و تعادل "در برنامه غذايي روزانه لازم است از چهار گروه اصلي غذايي باشد که شامل 1- گروه نان و غلات 2- گروه ميوه و سبزی 3- گروه گوشت ،تخم مرغ ،حبوبات و مغزها 4- گروه شير و لبنيات است .

از گروه نان و غلات 7تا 11 سهم توصيه می‌شود که به‌طور مثال يک سهم در روز شامل يک برش نان سنگک ، تافتون يا بربري به‌اندازه يک کف دست (10*10سانتي متر ) است يا 4 برش نان لواش ، يا يک ليوان غلات پخته .

از گروه ميوه و سبزی در روز 3تا 4سهم (واحد) توصيه می‌شود که براي مثال يک عدد سيب ، يک عدد پرتغال ، يک موز ، نصف ليوان کمپوت ، سه عدد زرد آلو ، يک چهارم طالبي ، 2 قاشق غذاخوري ميوه خشک يا برگه و يا نصف ليوان آب ميوه هر کدام يک واحد محسوب می‌شود . سبزی‌ها شامل هويج ،گوجه فرنگي ، کدو ، سيب زميني 5-4 سهم در روز که معادل يک ليوان سالاد و سبزيجات يا نصف ليوان سبزي پخته می‌باشد.

از گروه گوشت ، تخم مرغ و ... انواع گوشت‌های سفيد و قرمز ، ماهي ، جگر و حبوبات ، مغزها مثل پسته ، گردو و بادام مطرح می‌باشد که مقدار توصيه شده 3 سهم در روز است که 60 گرم گوشت قرمز يا ماهي يا مرغ ، نصف ليوان حبوبات خام يا يک ليوان حبوبات پخته ، يک عدد تخم مرغ يا نصف ليوان از مغزها يک سهم محسوب می‌شود .

از گروه شير و لبنيات شامل ماست ، پنير، شير، بستني ، دوغ و کشک حداقل 4-3 سهم در روز توصيه می‌شود . هر سهم معادل يک ليوان شير ، يک ليوان ماست ، 60 گرم پنير کم چرب (يک قوطي کبريت نيم سهم است)، يک ليوان کشک و يا يک ونيم ليوان بستني می‌باشد.

از گروه غذاهاي متفرقه شامل شیرینی‌ها ، روغن ، کره ، خامه و شکلات و... حداقل ميزان مصرف توصيه می‌شود. 

در زمينه نرمش‌ها و تمرین‌های دوران بارداري بايد گفت اين تمرین‌های کششي ، ساده و ملايم هستند و بايد به‌آرامی انجام شوند و بهتر است براي انجام صحيح و هماهنگ تمرین‌ها و جلوگيري از حرکات اضافي ، تمرین‌ها توسط مربي در کلاس آموزش داده شود. 

2- مراقبت‌های اوليه مادر در دوران بارداري 

مراقبت‌های اوليه مادر در دوران بارداري به‌طور کلي در طي 8 جلسه يا مراجعه مادر به مراکز بهداشتي – درماني برنامه ريزي می‌شود و انجام معاينات فيزيکي در دوران بارداري و توجه به سلامت جسمي مادر ضروري می‌باشد . در اين برنامه مراقبتي در طي جلسه اول شرح حالي از مادر باردار گرفته می‌شود ، معاينات فيزيکي انجام می‌گردد ، BMI مادر کنترل می‌شود (تا بر اساس آن وزن گيري مادر در طي بارداري تنظيم شود و بدین‌وسیله از کم وزني يا وزن زياد مادر جلوگيري شود ) ، معاينات دهان و دندان ضروري است و آزمايشات مورد نياز شامل بررسي هموگلوبين ،هماتوکريت، تست تحمل گلوکز ، کامل ادرار ،کوبيس غیرمستقیم درخواست می‌شود.

در هر جلسه مراجعه مادر ميزان افزايش وزن مادر ، علائم حياتي مادر (شامل کنترل فشار خون ،نبض و تنفس ).

سلامت جنين (با شنيدن صداي قلب جنين و کنترل حرکات جنين در صورت نياز ) ، سلامت جسمي و روحي مادر کنترل شده و توصیه‌های لازم براي تغذيه مناسب ، فعالیت‌های مناسب و توجه به بهداشت فردي مادر صورت می‌گیرد . در يکي از اين جلسات مراقبتي علائم خطر در بارداري براي مادر توضيح داده می‌شود که با مشاهده اين علائم سریعاً بتواند به مرکز بهداشتي يا بيمارستان مراجعه نمايد . 

تعيين سن بارداري و تطابق رشد جنين با توجه به سن بارداري از جمله مواردي است که در هر جلسه مراقبت مورد توجه قرار می‌گیرد.

3- عواملي که باعث به خطر افتادن سلامت مادر و جنين می‌شود؟

عواملي که باعث به خطر افتادن سلامت مادر و جنين می‌شود بايد به مادر يا همراه او يا همسر وي تذکر داده شود . عواملي که مادران را در معرض خطر قرار می‌دهد شامل 3 گروه کلي است .

گروه اول بیماری‌های زمینه‌ای (مثل بیماری‌های قلبي ،کليوي ، ريوي ، صرع و...) ،گروه دوم سابقه عارضه در بارداري قبلي (مرگ جنين ، ناهنجاري، تأخیر رشد داخل رحمي جنين ، زايمان زودرس ، ، خونريزي و ....)،گروه سوم سوء تغذيه می‌باشد.

مشاهده علائمي که در زير آورده می‌شود بايد مادر را براي ارجاع فوري مجاب نمايد . اين علائم شامل (استفراغ شديد و مداوم ، تب و لرز ، درد شکم ، سوزش ادرار ، درد پهلوها ، اسهال ، کاهش حرکات جنيني ، انقباضات رحمي ، ورم دست‌ها و صورت ، سردرد شديد و تاري ديد ، افزايش ناگهاني وزن ، خونريزي و خروج مايع از مبهل (آبريزش ) اختلال هوشياري و تشنج و عفونت و درد شديد دندان است .

انجام به‌موقع مراقبت‌ها موجب تشخيص زود هنگام عوارض ناشي از بارداري و در نتيجه درمان به‌موقع آن می‌شود . در تمام طول دوره مراقبت‌های بارداري بايد به بهداشت روان مادر باردار نيز توجه شود .

4- توصیه‌هایي در مورد تغذيه – ورزش – کارهاي منزل در زمان بارداري و بعد از آن

توجه به چند نکته را در برمی‌گیرد برنامه مراقبت از مادران در دوران بارداري مرحله‌ای از يک برنامه هماهنگ مراقبتي است که مراحل ديگر آن مراقبت حين زايمان و پس از زايمان است . البته برنامه مراقبت‌های قبل از بارداري نيز بايد مورد توجه قرار گيرد زيرا که اين مراقبت‌ها شیوه‌های سالم زندگي کردن ، افزايش آمادگي براي حاملگي سالم و کاهش خطرات احتمالي دوران بارداري را در بر دارد. رسيدگي به برنامه تغذیه‌ای مادر باردار که قبلاً به آن اشاره شد ، کنترل وزن مادر و توصيه به‌اضافه وزن او با توجه به BMI مادر از جمله نکات مورد نظر در برنامه‌های مراقبتي می‌باشد.

توجه به کاهش فعاليت مادر در دوران بارداري و انجام ورزش‌های سبک ، پياده روي و نرمش‌های کششي به بهبود وضعيت بارداري و در نتيجه زايمان راحت و طبيعي کمک می‌کند . 

زنان باردار بايد از مشاغلي که آنان را در معرض فشار فيزيکي شديد قرار می‌دهد اجتناب نمايند و در طول مدت کار بايد دورهاي کافي استراحت تدارک ديده شود . از جمله به مادراني که کارهاي ثابت نشستني مثل تايپ کردن ، کار با کامپيوتر دارند توصيه می‌شود هر يک ساعت ، چند دقيقه بايستند ، راه بروند و تحرک داشته باشند و دوباره به پشت ميز خود بازگردند. مادران باردار بدون عارضه معمولاً می‌توانند تا شروع زايمان به شغل خود ادامه دهند . به‌طور کلي توصيه می‌شود مادران از ايستادن يا نشستن طولاني مدت (بيش از 3 ساعت ) در يک وضعيت بپرهيزند.

مسافرت براي مادران باردار منعي ندارد . در طول سفرهاي زميني توصيه می‌شود حداقل هر دو ساعت یک‌بار راه بروند و بستن کمربند ايمني را فراموش ننمايند . مسافرت با هواپيما (با فشار مناسب) خطر ویژه‌ای به همراه ندارد و به‌طور کلي براي مسافرت در هفته‌های آخر بارداري مشورت با پزشک يا ماما توصيه می‌شود.

در زمينه استراحت مادران متذکر می‌شویم که بهترين وضعيت براي استراحت ، خوابيدن به پهلو است که اين امر سبب خون رساني و اکسيژن رساني بهتر به جنين می‌شود.

در طي بارداري در زمان استحمام بايد به مادر توصيه شود که دقت کافي داشته باشد و با استفاده از دمپایی‌هایی که باعث سر خوردن همراه نيست از احتمال لغزيدن ، زمين خوردن و به هم خوردن تعادل بکاهد . در زمان اشتغال به فعالیت‌های منزل ،مادر بايد متوجه باشد که بر روي سراميک يا فرش‌های متحرک روي سراميک نلغزد و زمين نخورد.

پوشش مادر با توجه به بزرگي شکم و سینه‌ها بايد به‌گونه‌ای انتخاب شود که لباس راحت بوده و چسبان نباشد و از پوشيدن جوراب‌های تنگ و شلوارهای تنگ جدا خودداري نمايد.

5- مراجعه به پزشک و چکاپ به چه صورت و در چه مدت انجام می‌گیرد؟

در سؤال قبلي توضيح داده شد و به غير از ماه آخر که مادر باردار هر هفته به پزشک يا ماما مراجعه می‌نماید در تمام طول بارداري طبق برنامه‌ای که در زير به آن اشاره می‌شود از او مراقبت به عمل می‌آید.

جلسه مراقبت اول بين هفته‌های 10-6 ، مراقبت دوم هفته‌های 20-16 ، مراقبت سوم هفته‌های 30-26 ، مراقبت چهارم و پنجم هفته‌های 34-31 و از اين هفته به بعد هر هفته تا زمان زايمان يک مراقبت صورت می‌گیرد .

به‌طور کلي تحقيقات نشان می‌دهد که خطر مرگ مادر (مرتبط با دوران بارداري ) در دريافت کنندگان مراقبت‌های بارداري پنج برابر کاهش می‌یابد . همچنین مراقبت در اين دوران احتمال زايمان زودرس ،مرگ نوزاد ، کاهش وزن جنين و برخي عوارض مامايي را کاهش می‌دهد.

6- توصیه‌های کلي در مورد 9 ماه زمان بارداري

- توجه به واکسیناسیون با تزريق واکسن توام همانند زمان غير بارداري لازم است . در صورت تزريق 5 نوبت واکسن توام ، می‌بایست هر ده سال يک بار به‌عنوان يادآور تزريق شود .

- مصرف مکمل‌های غذايي شامل آهن ، اسیدفولیک و مولتی‌ویتامین توصيه می‌شود و در مورد آهن با توجه به حالت تهوع و يا استفراغ مادر از ماه چهارم بارداري توصيه می‌شود.

- مصرف مولتی‌ویتامین در زنان باردار چند قلو ، زنان با رژيم گياهخواري ، مصرف کنندگان تنباکو و مبتلايان به سوء تغذيه روزانه يک قرص توصيه می‌شود.

- اسیدفولیک را به ميزان 600 ميکروگرم مصرف روزانه توصيه می‌کنیم و اگر سابقه ناهنجاري لوله عصبي ذکر می‌شود از يک ماه قبل از بارداري تا حداقل پايان 3 ماهه اول روزانه 400 ميلي گرم توصيه می‌نماییم .

- انجام سونوگرافي دو بار در طي بارداري بين هفته‌های 22-15 و 35-31 توصيه می‌شود و بيش از آن ضرورتي ندارد.

- اضافه وزن مادران باردار در صورتي که وزن بسيار کمي داشته و زير وزن طبيعي هستند 18-12.5 کيلوگرم،  براي خانم‌های با وزن طبيعي 16-11.5 کيلوگرم و براي خانم‌های با وزن بالا و چاق  11.5-7   کيلو گرم توصيه می‌شود که محاسبه ميزان افزايش وزن در طي بارداري به‌وسیله شاخص توده بدني يا BMI به دست می‌آید.

- توجه به بهداشت دهان و دندان در دوره بارداري مورد تأکید قرار می‌گیرد و رعايت اصول بهداشتي و معاينه دهان و دندان در اين دوران لازم است . درمان‌های دندانپزشکي منعي در دوران بارداري ندارد  ولي بيشتر توصيه می‌شود در سه ماهه دوم بارداري يعني هفته 28-14 انجام شود . درمان عفونت‌های دهان و دندان خطر بروز زايمان زودرس و عوارض متعاقب آن را کاهش می‌دهد.