یکی از موضوعاتی که در اغلب جوامع در اکثر ادیان مورد بررسی قرار گرفته، این است که گستره دین در زندگی به چه میزان است؟ و همواره پاسخ‌های گوناگونی در قبال این پرسش شکل گرفته است.

برخی قائل به جدایی دین از دنیا و نیز دنیا از آخرتند و هدف بعثت انبیا را تنها آخرت و خداپرستی می‌دانند و به نوعی به جدا انگاری «دین از دنیا» یا «سکولاریسم» می‌پردازند. در قبال این نظریه، برخی دین را تا آنجا که به منافع مادی و دنیوی ضربه نزند در زندگی تأثیرگذار می‌دانند و به نوعی از دین استفاده ابزاری کرده و حضور آن را در زندگی بشر مشروط به تأمین و حفظ لذات و عدم محدودیت‌ها می‌دانند. در این میان به جاست به تفکر اسلام در این باره پرداخته شود و این مهم را از دیدگاه قرآن و روایات بررسی نماییم.

در تفکر اسلام ناب محمدی (ص)، دین و دنیا چنان به هم آمیخته و درهم‌تنیده‌اند که از یک دیگر تفکیک نمی‌پذیرند. در منابع اسلامی، پرداختن یک جانبه به دین و توجه تام به عبادت و معنویت و ترک دنیا، به بهانه «زهدگرایی محض و رهبانیت» مطرود بوده و به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است.

در بررسی سیره رسول اکرم و امامان معصوم (ع) می‌توان نمونه‌های فراوانی در نهی این تفکر یافت.

روزی پیامبر (ص) در مورد قیامت و وضع مردم در آن روز بزرگ بیاناتی فرمودند و این سخنان مردم را تکان داد و جمعی اصحاب تصمیم گرفتند، پاره‌ای از لذایذ و راحتی‌ها را بر خود تحریم کرده به جای آن به عبادت بپردازند. از جمله آن افراد یکی از صحابه به نام عثمان ابن مظعون بود که قسم یاد کرد به همسر خود اعتنایی نکند و به هدف عبادت، ترک دنیا کند. وقتی این خبر به رسول خدا رسید و پیامبر (ص) شکوه همسر عثمان بن مظعون را شنیدند، مردم را به مسجد فراخوانده و فرمودند چرا برخی از شما چیزهایی را که خدا حلال نموده، بر خود حرام کرده‌اند؟ من شب می‌خوابم، در روز غذا می‌خورم و از آنچه خداوند حلال کرده بهره‌مندم. بدانید که من هرگز به شما دستور نمی‌دهم مانند کشیشان مسیحی و رهبانان ترک دنیا بگویید. رهبانیت امت من در جهاد است و در این هنگام آیات 87 تا 89 سوره مائده نازل شد که مؤید سخنان رسول خدا بود.

از سوی دیگر در اسلام، توجه تام و تمام به دنیا و هدف غایی و نهایی شدن آن و همچنین دور شدن از خداپرستی و آخرت طلبی، بسیار ناپسند و مذموم تلقی شده و انحراف از مسیر درست و حق به حساب می‌آید. تا آنجا که رهروان این مسیر دچار نگون‌بختی و زیانکاری خواهند گردید.

آنچه از آموزه‌های دینی اسلام برمی‌آید، آن است که، «پرداختن» به سائل معنوی و آخرتی و خداپرستی، جزو مهم‌ترین و اصلی‌ترین اهداف دین و پیامبران الهی می‌باشد ولی رسیدن به این اهداف و تحقق آن در جامعه انسانی، هرگز بدون توجه به مسائل دنیایی و حل مشکلات مادی و جسمانی بشر میسر نیست.»

قرآن کریم با اشاره به توجه توأم به دنیا و آخرت، و تأمین هم‌زمان خواسته‌های دنیوی و اخروی، به مؤمنان چنین دستور می‌دهد:

«و ابتع فیما آتاک الله الدار الاخره و لا تنس نصیبک من الدنیا»

«در آنچه خدا به تو داده، سرای آخرت را طلب کن و [نیز] بهره‌ات را از دنیا فراموش نکن»

در کلام گهربار ائمه معصومین (ع) نیز می‌توان به آمیختگی دین و دنیا و نکوهش پرداختن محض، به یکی از آن دو را به‌وضوح یافت.

حضرت امام حسن مجتبی (ع) به زیبایی، آمیختگی دین و دنیا و بعلاوه دنیا و آخرت را تبیین کرده می‌فرمایند:

«و اعمل لدنیاک کانک تعیش ابداً و اعمل بلاخرتک کانک تموت غرا»

«برای دنیایت چنان کار کن که گویا همیشه در آن زندگی خواهی کرد و برای آخرتت بگونه‌ای رفتار کن که گویا فردا خواهی مرد.»

از آنچه گفته شد برمی‌آید که مطلوب نهایی، حضور دین در کنار دنیاست، و جدایی هر کدام و پرداختن محض به هریک، بشر را به سعادت نهایی نمی‌رساند.

اینک برای نشان دادن نقش کاربردی دین و ایمان دینی در زندگی مادی و معنوی انسان به برخی از آثار دین در زندگی اشاره می‌کنیم.

معنا پیدا کردن زندگی و رهایی از احساس پوچی: بشر امروز با فاصله گرفتن از دین و پرداختن محض به تکنولوژی، دچار بحران‌های روحی و اخلاقی و نهایتاً معضل «بی‌هویتی» گردیده‌است با بررسی کلام دانشمندان جامعه‌شناس و روانکاو می‌توان به‌وضوح، آثار این موضوع را مشاهده کرد. آنجا که اعلام داشته‌اند: «قوانین جاری کشورها، با همه سودمندی در بخش‌های زندگی مادی، هرگز نتوانسته کوچک‌ترین تأثیری در اعماق وجدان بشری بگذارد و نیروهای معنوی او را رشد و تعالی دهد، در نتیجه او را از بیماری‌های جانکاه روحی و روانی برهاند.» لذا پرداختن به دین و توأم نمودن دین و دنیا، بشر را از این معضل روحی نجات می‌بخشد.

امیدوار بودن:اینکه انسان، به دنیای خود با نگاه دینی بنگرد، سبب می‌شود از ابتلائات و آزمایشات خداوند، خرسند گردد و اگر سختی‌ای هم در زندگی تحمل نماید، برایش شیرین شود، به علاوه امید به اینکه نظام آفرینش و دنیا و هستی براساس عدالت، بوده و هر سختی و هر حادثه‌ای بی‌حکمت نیست. بشر را نسبت به آینده همواره امیدوار کرده و باعث می‌شود تا انسان‌ها از تلاش نایستند و امیدوارانه به آینده چشم بدوزند.