مفهوم شناسي اوقات فراغت
فراغت در لغت به معناي آسايش، آسودگي، آسوده شدن از کار روزانه و غير آن معنا شده است.
اصولاً اوقات فراغت فرصت هايي است که انسان مسئوليت پذير هيچ گونه تکليف يا کار موظفي را عهده دار نبوده، زمان در اختيار اوست تا با ميل و انگيزه شخصي به امر خاصي بپردازد.[1]
در تعريف اوقات فراغت مفهوم رضايت، انگيزه و عامل انتخاب نقش اساسي دارد. در حقيقت بارزترين ويژگي اوقات فراغت اين است که انسان از روي رضايت باطني و انگيزه شخصي، از ميان مجموعه متنوع و گسترده اي از فعاليت ها به اختيار خويش يکي را بر مي گزيند.[2]

ناگفته نماند که اوقات فراغت به معني بيکاري، وقت آزاد يا وقت مرده نيست، بلکه اوقات فراغت را مي توان فرصت هايي دانست که انسان رها از الزامات و وظايف شغلي، مدرسه اي و اجتماعي، آزادانه و از سر رضايت دروني عهده دار نحوه گذران عمر خويش مي شود.

بنابر آن چه گذشت در مي يابيم که اوقات فراغت بستر مناسبي براي شکل گيري و ظهور رضايت و انتخابگري هر فرد است، امري که لازمه احساس استقلال و خود شکوفايي و تعالي انسان است و اين امر به نوبه خود در پيشرفت و کاکرد هر چه بيشتر اجتماع نيز مؤثر است. اگر برنامه هاي اوقات فراغت با جهت گيري صحيح و سالم انتخاب شود، بسياري از نابساماني هاي روحي و جسمي و اجتماعي درمان يافته و خلاقيت هاي فردي و اجتماعي را به بار خواهد آورد.

1ـ فهم مسئوليت پذيري و نقش فرد در سازندگي و اعتلاي خويش و نيز شناخت نقاط ضعف و محدوديت هاي خود دانست. افراد خلاق، علاوه بر اين که از هوش سرشار، صداقت، صراحت و انعطاف پذيري برخوردار هستند از اوقات فراغت خود حداکثر استفاده را کرده اند و با آزاد انديشي و تفکر مسائل مختلف را ارزيابي مي کنند.

2ـ سلامت رواني فشارها و خستگي هاي جسمي و روحي ناشي از اشتغال مستمر و بدون وقفه به کارهاي الزامي و اجباري به تدريج زمينه نشاط و شادابي و سرزندگي و تعادل حياتي فرد را سلب کرده و چه بسا باعث اختلالات رواني همچون افسردگي، اضطراب و بيماري هاي روان تني مي گردد. در اين ميان تفريحات سالم عامل مهم مقابله با اين اختلالات است.

خداوندا! اگر براي ما فراغتي از کارهاي دنيا مقدّر فرموده اي، پس آن را فرصتي همراه با سلامتي قرار ده که در آن رنجي حاصل نشود و ملامتي به وجود نيايد. تا اين که فرشتگاني که به ثبت گناهان ما مأمورند با صحيفه اي خالي از گناه از پيش ما بروند و فرشتگان مأمور به نيکي ها، خوشحال از اعمالي که از ما نوشته اند، از نزد ما برگردند.[4]

همچنين اگر برنامه ريزي درستي نسبت به اوقات فراغت انجام نگيرد و سرگرمي ها و تفريحات غير سالمي براي فرد تدارک ديده شود، و نسبت به گروه هايي که افراد در آن شرکت مي جويند، مطالعه اي صورت نگيرد در حقيقت زمينه انحراف فرد را فراهم مي آورد.[6]

1ـ برنامه هاي اوقات فراغت بايد هم شادي آفرين، سرگرم کننده و لذت بخش باشد و هم متضمن رشد و کمال انسان.

2ـ اين برنامه ها بايد سعادت فردي و سلامت اجتماعي را به همراه داشته باشد.

3ـ برنامه هاي اوقات فراغت بايد به گونه اي باشد که در جهت تقويت و تلطيف همه ارزش هاي اخلاقي و عقيدتي، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي، هنري و سياسي زندگي انسان مؤثر باشد.

4ـ اين برنامه ها بايد از نوعي تعادل برخوردار باشد و افراط و تفريط در آن مشاهده نشود، براي مثال نبايد وقت زيادي را به تماشاي تلويزيون اختصاص داد.

5ـ برنامه هاي اوقات فراغت نبايد خلاف شرع و موازين اخلاقي باشند. اين معياري است که اگر رعايت شود جلوي بسياري از انحرافات و کژروي ها گرفته مي شود.

1ـ ورزش، در اسلام به ورزش خصوصاً ورزش هايي که علاوه بر تقويت بنيه فردي، به تقويت بنيه اجتماعي يک ملت بينجامد، تأکيد شده است. ورزش هايي همچون تير اندازي، اسب دواني، شکار و شنا مورد توصيه دين است. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايند به فرزندانتان شنا و تيراندازي ياد دهيد.[7] در حديثي ديگر آمده است که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ برنامه اسب دواني را در مدينه و در مسافت بين حصبا و مسجد النبي و زيق اجرا نمودند و براي برنده اوّل ودوم و سوم يک درخت خرما جايزه قرار دادند.[8]

پيامبر گرامي اسلام هم سفر را عاملي مهم در تأمين تندرستي مي شمارند و مي فرمايند: سفر کنيد تا صحت و سلامت داشته باشيد.

3ـ برنامه هاي مفيد تلويزيوني و رايانه اي، البته والدين بايد بر اين گونه برنامه ها نظارت داشته باشند.

4ـ بازي با همسالان، البته با نظارت و محدوديت زماني و با همسالان با تربيت درست و مناسب.

5ـ کارهاي دستي، فني و هنري، اين فعاليت ها از قبيل کيت هاي الکترونيکي، صحافي، سبد بافي، قالب سازي، سفالگري و نقاشي علاوه بر تقويت مهارت هاي حسي و حرکتي و نيز پرورش قواي تخيلي فرد، زمينه ورود او را به صحنه اجتماع فراهم آورد.

6ـ مطالعه کتاب و نشريات مهم، در اين ميان وجود کتابخانه ها عامل مؤثري در جذب جوانان به مطالعه و کتاب است. آمار کتابخانه ها و کتابخوان ها در هر جامعه با ميزان فرهنگ و رشد و توسعه آن جامعه رابطه مستقيم دارد. بدين منظور علاوه بر کاهش قيمت کتاب و جذابيت چاپ و جلد آن و نيز عنوان هاي کتاب، ارايه کتاب ها منطبق با نيازهاي افراد، و تأسيس، تجهيز و بهينه سازي فضاي کتابخانه ها نيز تا حد زيادي مي تواند مؤثر باشد.

شرکت در فعاليت هاي اجتماعي ديني از قبيل کمک به مستمندان، ملاقات بيماران و افراد سالخورده و از کار افتاده، گردآوري کمک براي افراد نيازمند و غير آن مي تواند فرصت خوبي براي بهره گيري از وقت و نيز رشد فکري و اجتماعي باشد. اگر انسان بدون انگيزه هاي مادي و سودجويانه و تنها براي رضاي خداوند و تأمين خير و رفاه ديگران کار کند بسيار ارشمند است.

به همين سبب لازم است که والدين، مربيان و رسانه ها، معيارهاي صحيح دوست يابي و آداب معاشرت پسنديده و درست را به افراد آموزش دهند. ضمناً بايد به گونه اي رفتار کرد که فرزندان حضور بزرگتر ها را پيوسته احساس کنند و آن ها را به طور کلي آزاد و رها نگذاشت.

اوقات فراغت فرصتي است، براي جبران خلأهاي ارتباطي بين اولياء و فرزندان، فرصتي براي گفت و گو کردن با آنان، به ويژه گفت و گو بين پدر و فرزندان، پدري که اغلب بهانه ها و دلايل گوناگوني او را وا مي دارد تا زمان زيادي را خارج از خانه سپري کند و بچه ها به تدريج با او بيگانه شوند. پدري که آرام آرام تکاليف را برعهده همسرش مي گذارد و حتي براي تقاضاي فرزندانش نيز مادر را واسطه نقل و انتقال خواست و جواب آن قرار مي دهد. اوقات فراغت زمان خوبي است براي با بچه ها گفتن و از بچه شنيدن.