بدون شك پديده بارداري و زايمان از پديده هاي شگرف طبيعت و از مظاهر قدرت الهي است كه طبيعت آن را در اختيار زنان قرار داده است. بنابراين آگاهي زنان از مسائل مرتبط با بارداري و مسائل تاثيرگذار بر آن از اهميت بسزايي برخوردار است. 

موضوعاتي از قبيل سن مناسب براي بارداري، بهداشت جسماني و رواني، قبل و حين بارداري، آگاهي از نيازهاي جنين (اعم از جسمي و رواني) و ارتباط برقرار كردن با او از مسائلي هستند كه در اين زمينه قابل بررسي اند.
در اين سلسله مطالب سعي شده است به موضوعات گفته شده در بالا با زباني علمي و ساده پرداخته و در كنار آن راهكارهايي كه مي تواند به مادران باردار كمك كننده باشد ارائه شود.

● سن مناسب براي بارداري :
بهترين سن براي بارداري ۲۳ تا ۲۹ سالگي است و سن قابل قبول ۲۰ تا ۳۵ سالگي است . لازم به ذکر است که بارداري در سنين زير ۲۰ سالگي و بالاي ۳۵ سالگي هم براي مادران و هم براي نوزادان مي تواند خطر آفرين باشد .
اگر سن بالاي مادر بدين معنا باشد که مادر از لحاظ احساسي بالغ تر است و همچنين خانواده در وضعيت مالي مناسب قرار دارد احتمالا" حاملگي در آن زمان به سود مادر و کودک خواهد بود .
اما به ياد داشته باشيد ، بارداري ممکن است در اين سن مشکلتر شود و زنان با سن بالا بيشتر در معرض خطراتي چون سقط جنين ، سندرم داون (مونگوليسم) و ساير بيماريها و نواقص مادرزادي براي جنين و بروز مشکلاتي چون فشار خون بالا ، بيماريهاي قلبي ، تومورهاي فيبروئيد ، رحم منقبض شونده و عمل سزارين براي مادر قرار خواهند داشت . بهتر است با پزشک خود مشورت کنيد و احتمال وجود چنين خطراتي را بررسي کنيد اما اجازه ندهيد اين خطرات شما را بترساند .معمولا" مراقبت هاي خوب قبل از زايمان بروز اين خطرات را کم کرده و يا آنها را رفع مي نمايد .

● اگر هنوز باردار نيستيد :
اگر هنوز باردار نيستيد و اکنون قصد بارداري داريد ، اقدامات زير را انجام دهيد :
۱) يک معاينه کامل پزشکي انجام دهيد.
چرا قبل از باردار شدن نزد يک متخصص زنان و زايمان مي رويد؟ زيرا مي تواند يکي از مهمترين معاينات مربوط به دوران بارداري شما باشد. پزشک سلامتي شما را تاييد مي کند و يا در تشخيص و برطرف کردن هر مشکلي که مانع باروري يا سلامتي دوران بارداري باشد به شما کمک مي کند . به طور مثال اگر تاکنون به سرخجه مبتلا نشده ايد بايد حداقل سه تا شش ماه قبل از حاملگي واکسن آن را تزريق کنيد تا از ابتلاي شما به اين بيماري که باعث بسياري از نقصهاي مادرزادي مي شود ، جلوگيري کند . اگر قبل از حاملگي ميزان قند خون کنترل شود خطر سقط ناشي از ديابتها به طور موثري کاهش مي يابد .
همچنين در مورد کنار گذاشتن وسايل ضد بارداري ، ثبت دوران قاعدگي ، زمان مناسب مقاربت براي حاملگي ، مراقبتهاي قبل از بارداري مانند خوردن قرصهاي ويتامين ، به شما توصيه هاي لازم داده مي شود . اينکار بسيار حياتي است . توجه داشته باشيد اگر اولين ملاقات شما با پزشکتان ۲ ماه يا بيشتر بعد از باردار شدنتان باشد ، در اين زمان نقشه ژنتيکي کودک شما تقريبا" در حال باز شدن است .
اگر در خانواده شما ناهنجاريهاي موروثي رايج باشد بعضي از آزمايشات ويژه و مشاوره مي تواند به شما کمک کند . با صراحت هر چه در مورد شيوه زندگي و سابقه پزشکي و خانوادگي خود مي دانيد به پزشک بگوييد . اين معاينه به شما اين فرصت را نيز مي دهد که پزشکتان را ارزيابي کنيد : آيا او دقيق است و اطلاعات مفيدي در هر زمينه دارد ؟ آيا خودتان روش زايمانتان را انتخاب مي کنيد ؟ اگر شک داشتيد با پزشکان و ماماهاي ديگر نيز مشورت کنيد .

۲) مراقب کارهاي مربوط به دندانپزشکي ، ماموگرافي و نظاير آن باشيد.
مثلا" در دوران بارداري نبايد در معرض اشعه X قرار گيريد .

۳) عادات مضر را کنار بگذاريد.
احتمالا" شما مي دانيد که سيگار کشيدن ، نوشيدن مشروبات الکلي و مصرف داروهاي غير مجاز با مادر بودن جور نيست . اگر چه ترک اين عادات مشکل است ولي وجود اين عادات آن هم وقتي باردار هستيد ، بسيار بد است . بنابراين از همين حالا شروع کنيد تا بدرستي بتوانيد آنها را کنار بگذاريد .

۴) از مواد خطرناک دوري کنيد.
بديهي است قرار گرفتن در معرض دود سيگار ديگران و حشره کشها براي خانم باردار خطرناک است. شايد تعجب کنيد چيزهاي مثل حمام کردن در وان آب داغ ، بعضي از ويتامينها و مدفوع گربه نيز بسيار خطرناکند . مثلا" مواد گياهي و غذايي که يد فراوان دارند باعث غير عادي شدن و ناهنجاري غدهٔ تيروئيد جنين مي شود . داروهاي ضد آکنه (جوش صورت) خوراکي خطر سقط جنين و نقص هاي مادرزادي را افزايش مي دهد و بايستي حداقل ۲ ماه قبل از حامله شدن قطع شوند . کارهايي را که به طور معمول انجام مي دهيد و وسايل و موادي را که در خانه استفاده مي کنيد مرور کنيد و هر دارويي را که مصرف مي کنيد به پزشک خود اطلاع دهيد . توجه داشته باشيد بعضي از اين مواد روي اسپرم پدر نيز اثر مي گذاردند .

۵) مواد مغذي مخصوصا" اسيد فوليک ذخيره کنيد.
يک رژيم غذايي متعادل به پيشرفت سلامتي عمومي و باروري شما کمک مي کند . مصرف بسياري از مواد غذايي مخصوص که حاوي اسيد فوليک مي باشند بايد از همين حالا شروع شود . کمبود اسيد فوليک باعث نقصهايي مانند نقص در ستون مهره ها در کودکاني مي شود که مادران آنها قبل از بارداري و طي هفته هاي اول حاملگي آن را مصرف نکرده اند . خانم هايي که قصد باردارشدن دارند بايد روزانه ۸۰۰ ميکروگرم اسيد فوليک مصرف کنند . اگر شما قرصهاي ضد بارداري مصرف کرده ايد ، گياهخوار هستيد ، يا مشکل خاصي داريد که ذخيره اسيد فوليک بدن شما کاهش يافته است ، پزشک قرص آن را برايتان تجويز مي کند . گياه خواران بايستي رژيم غذايي شان را با کمک يک متخصص تغذيه مورد بررسي مجدد قرار دهند .

۶) سعي کنيد به وزن مناسب برسيد.
تا آنجايي که مي توانيد خود را به وزن مطلوب نزديک کنيد . مادراني که اضافه وزن دارند مشکلات بيشتري در دوران بارداري ( مانند ديابت حاملگي) دارند . چون کودکان آنها چاقترند در نتيجه زايمان مشکلتري هم خواهند داشت . ديگر به اشکالات ظاهري که بعدا" دچار آن مي شوند اشاره نمي کنيم . مادراني که کمبود وزن دارند با مشکل باروري يا مشکل تغذيه جنين مواجه مي شوند . علاوه بر آن اگر زمان قبل از بارداري عادت به ورزش منظم داشته ايد در زمان بارداري احساس بهتري خواهيد داشت و از کسي که اندام و وزن متناسب ندارد فشارهاي دوران بارداري را بهتر پشت سر خواهيد گذاشت . گرفتن رژيم غذايي و شروع تمرينات ورزشي جديد براي کم کردن وزن در دوران بارداري خطرناک است . پس از همين حالا اقدام کنيد .

● شروع بارداري :
با علايمي نظير کسالت ، تنوع صبحگاهي ، تکرار ادرار ، قطع قاعدگي ( در اکثر خانمها ) شروع مي شود . براي اطمينان از وقوع بارداري در صورتيکه نمي خواهيد به مطب پزشک مراجعه نماييد ، مي توانيد به داروخانه برويد و يک تست خانگي ( baby chek ) خريداري نمايد که مانند آزمايشگاهها مشخص مي کند که آيا ادرار شما حاوي HCG يا همان هورمون حاملگي است يا خير . البته بهتر است براي اطمينان آزمايش خون ( سرم ) نيز انجام شود ، که صحت بيشتري نسبت به آزمايش ادرار دارد . اندازه گيري HCG نيز داراي اهميت است زيرا بيش از حد زياد يا کم بودن آن نشان دهندهٔ يک مشکل احتمالي از قبيل سقط جنين يا حاملگي خارج از رحم ( لوله فالوپ ) است .

● بهداشت رواني دوران بارداري:
اهميت بهداشت رواني در دوران بارداري به اندازه اي است كه محققين معتقدند بسياري از مسائل دوران بزرگسالي از شرايط نامناسب دوران جنيني و كودكي منشا مي گيرد. بنابراين توجه خاص به بهداشت مادر در دوران بارداري مي تواند ابزاري در جهت پيشگيري از مسائل دوران بزرگسالي باشد.
اگرچه حاملگي براي اكثر زنان لذت بخش است و احساس سالم بودن و كامل بودن را بوجود مي آورد، اما از آنجائيكه در حاملگي تغييرات قابل ملاحظه اي از نظر جسمي، رواني و اجتماعي در زن بوجود مي آيد تطابق و سازگاري با اين همه تغييرات مشكل است.
بنابراين حاملگي يك مرحله بحراني در زندگي زن به حساب مي آيد كه با استرس همراه مي گردد و لازم است زنان حامله مورد حمايت، راهنمايي و مشاوره قرار گيرند و به آنها آموزش هاي لازم داده شود (با هدف از بين بردن اضطراب ها و نگراني هاي بي مورد و غيرمنطقي ناشي از حاملگي و زايمان و قابل فهم، آسان و لذت بخش كردن آن).
تحقيقات نشان داده است كه از ابتداي بارداري اضطراب و هيجانات زن حامله تاثير مستقيمي بر روي جنين حواهد داشت عدم اطلاع يا اطلاعات غلط و ناقص زنان در خصوص بارداري و تغييرات آن نيز مي تواند موجب بروز هيجانات و آشفتگي هاي رواني شده، تغيير خلق (اخلاق)، تغيير اشتها، استفراغ هاي گاه و بي گاه، تغيير علايق و سليقه ها و بالاخره ده ها اشكال ديگر از اين قبيل كه هر يك مي تواند به تنهايي ايجاد اختلاف و گرفتاري هاي فراوان نمايد را ايجاد نمايد.
آرامش رواني براي زن باردار به خصوص نزديك وضع حمل، از اهميت زيادي برخوردار است در صورتيكه زن باردار شاغل باشد بايد تقريبا يك ماه قبل از وضع حمل استراحت داشته باشد اين موضوع هم براي زنان و هم براي مردان بايد روشن گردد.
عوامل مهمي كه مي تواند زن باردار را نسبت به سرنوشت خود و نوزادش مضطرب و مظنون سازد و لازم است راه كارهايي در خصوص كاهش فشارهاي رواني ناشي از آنها انديشيده شود عبارتند از :

▪ خشنود نبودن شوهر و يا خود مادر نسبت به داشتن طفل جديد، كه مي تواند مربوط به مسائل و مشكلات مالي و يا ناخواسته بودن طفل باشد.

▪ عدم علاقه اي كه اطرافيان زن باردار نسبت به بارداري او از خود نشان دهند.

▪ داشتن اطلاعات نادرست يا ناقص درباره حاملگي.

▪ نگراني از ميزان پذيرش جنسيت نوزاد توسط اطرافيان.

▪ نگراني از اينكه آيا مي تواند وظايف مادري از جمله شيردادن به نوزاد را به خوبي انجام دهد.

▪ نگراني از سقط جنين در دوره هاي مختلف بارداري بخصوص اگر خود او يا اطرافيان نزديك سابقه سقط داشته باشند.

در هر حال آنچه در تامين بهداشت رواني مادر در دوران بارداري نقش مهم و اساسي دارد و متخصصين معاصر نيز به آن معترفند اين است كه انطباق رواني زن با بارداري به اندازه رعايت بهداشت فيزيولوژيك، او را در تعيين عاقبت و نتيجه خوب و مثبت بارداري ياري مي دهد.

● مسائلي كه در تطابق با حاملگي مهم هستند عبارتند از:

▪ پذيرش حاملگي :
پذيرش حاملگي هم توسط خود مادر و هم اطرافيان مادر خصوصا شوهر او مهم است. عدم حمايت از حاملگي توسط اطرافيان مورد علاقه زن موجب تطابق ديررس با حاملگي مي گردد. در مواردي كه زن مايل به بارداري نباشد يا زمان آن مناسب نباشد احساس دوگانه اي نسبت به بارداري و جنين بوجود مي آيد و مادر نمي تواند با جنين ارتباط برقرار كند اين خطر بزرگي براي جنين و مادر است و از لحاظ روانشناختي بايد از آن پيشگيري كرد. در چنين مواردي لازم است كه زن واقعيت را بپذيرد و بتواند با جنين ارتباط برقرار كند.

▪ تثبيت رابطه مادر با جنين:
رابطه مادر با جنين در ابتدا به صورت يكي شدن با جنين است يعني آن را قسمتي از وجود خود دانستن كه باعث مي شود زن خود را با جنين هماهنگ كرده و با او رابطه برقرار كند. در مرحله بعد كه از سه ماهه دوم شروع مي شود مادر به جنين به عنوان يك موجود مجزا هويت مي بخشد كه اين همراه است با افزايش اندازه رحم و احساس حركت جنين. در هفته هاي آخر ناراحتي هاي جسماني و احساس خسته شدن از حاملگي نشانه اي از علاقه به جدا شدن فيزيكي مادر از جنين است.

▪ تطابق با تغييرات جسماني:
زن حامله بايد بتواند تغييرات جسمي خود را كه چند بعدي است پذيرفته و تا حدودي كنترل كند مثل تغييرات در اندازه، حركت و كاركرد بدن و تغييرات در چهره و صورت و همچنين خود را با آنها سازگار كند. در مورد علائم جسماني مانند تهوع و استفراغ بايد گفت كه گرچه تهوع ممكن است در نتيجه برخي تغييرات ارگانيك در بدن ايجاد شود ولي عوامل عاطفي نيز در بروز آن موثرند زناني كه در دوران حاملگي خود بيش از اندازه استفراغ و تهوع دارند اغلب به شدت درگير مشكلات اجتماعي و رواني هستند. اگر قدرت تطابق و حمايت هاي اجتماعي زن محدود و مختصر باشد تهوع و استفراغ به عنوان يك رفتار تطابقي ناسازگار براي تخفيف استرس هاي محيطي يا جلب توجه بروز مي كند.

▪ تطابق با تغييرات هيجاني و رواني:
به طور كلي از نظر رواني تغييرات خلق و خو در اين دوران شايع مي باشد. نوسانات خلقي شديد و سريع ممكن است به علت تغييرات هورموني يا انعكاسي از ميزان ترس و اضطراب افزايش يافته زن باردار باشد. افسردگي هاي گذرا و كوتاه مدت، حالت هاي گريه و زاري، عصبانيت و بي حوصلگي به طور شايع ديده مي شود. آگاه كردن زنان و شوهران از نوساناتت خلق و هيجان كه در ابتداي بارداري شروع مي شود موجب پذيرش اين حالت به عنوان قسمتي از بارداري مي گردد.

نويسندگان :زهرا زين الديني / فاطمه طالبي