چنان که جسم انسان نيازها و احتياجات گوناگوني هم چون غذا خوردن دارد، روح و روان انسان نيز نيازمندي هايي دارد. تفريح و شادابي غذاي روح آدمي است که موجب فرح و انبساط خاطر و آرامش رواني مي شود.
امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «شادماني و سرور، موجب انبساط روحي مي شود و وجد و نشاط آدمي را بر مي انگيزاند.»[1]
تخصيص بخشي از برنامه هاي زندگي به تفريح و سرگرمي، سبب رشد و پرورش جسم، فکر و شخصيت، رفع خستگي، کسب لذت و آسايش و تأمين سلامت جسمي و روحي مي شود و در مراتب عالي کمک خوبي به خلاقيت علمي، هنري و اعتلاي ارزش هاي اخلاقي و خدمات اجتماعي مي باشد؛ که در غير اين صورت، اشتغال مستمر و بدون وقفه فکري و عملي در فعاليت ها يا مشاغل معين، موجب خستگي جسمي و ذهني، پژمردگي روح، از دست دادن نشاط و سرور زندگي و در مواقعي موجب ابتلا به انواع اختلالات رواني اضطراب و افسردگي مي گردد.[2]
اين همه آثار و فوايد تفريحات زماني حاصل مي شوند که تفريحات و سرگرمي ها سالم و از مسير طبيعي لذت جويي ها انجام پذيرند؛ اما اگر تفريحات و لذت جويي ها ناسالم و از مسيرهاي غير طبيعي و انحرافي باشند، نه تنها انسان به آرامش و لذت مطلوب و واقعي خود دست نمي يابد، بلکه اثرات مخرب و سوئي را به دنبال خواهد داشت. از اين رو، امام رضا ـ عليه السلام ـ توصيه مي فرمايند: «از لذايذ دنيوي نصيبي براي کاميابي خويش قرار دهيد، و تمايلات خود را از راه هاي مشروع بر آورده سازيد. مراقبت کنيد در اين کار به مردانگي و شرافتتان آسيب نرسد، و دچار تندروي و اسراف نگرديد؛ و به وسيله اين سرگرمي هاي لذت بخش بر روند بهتر امور دنيوي ياري جوييد.»[3]

برخي از تفريحات ناسالم عبارتند از:
1ـ گوش دادن به موسيقي مطرب و غير مجاز؛ موسيقي لهوي احساسات بشر را در مسير غير طبيعي و غير عادي توسعه مي دهد و انسان را در يک عالم ناخودآگاهي کامل فرو مي برد و قوّه فکر و خيالبافي غير طبيعي و غير واقعي را در انسان زياد مي کند. ما از خود موسيقي لذت نمي بريم، بلکه آن فقط قوه خيال بافي را در ما تحريک مي کند و ازخيال هاي خود لذت مي بريم. بو علي سينا در اين زمينه مي گويد: «در خصوص مشتهيات نفس (يعني آن چه مورد التذاذ نفس است و روح از آن ها لذت مي برد) بايد استعمال آن ها صرفاً براي رو به راه آوردن مزاج و نگاه داشتن وجود شخص و بقاي نوع باشد.
البته بر تمام عقلا و دانشمندان ثابت شده است که موسيقي از لذت هايي است که واجد هيچ کدام از اين سه شرط نيست. نه مزاج را رو به راه مي آورد، نه شخص را نگاه مي دارد و نه باعث بقاي نوع بشري است.»[4]

2ـ سيگار کشيدن؛ کسب لذت و تقليد و خود نمايي، از عوامل موثر در روي آوري به سيگار، به خصوص در نوجوانان و جوانان مي باشد. الگوگيري، همراهي و رقابت با گروه همسالان در زمان تفريح، بزرگترين دليل شايع براي آغاز کشيدن سيگار است. مساله تأسف بار اين است که نوجوان سيگاري که از طريق سيگار به آرامش کاذب دست مي يابد و با پنهان کردن مشکل خود از خانواده، هر روز بيش از پيش در زمان تفريح و اوقات فراغت به دوستان هم دردش روي مي آورد، بهترين طعمه عاملان پخش مواد مخدر نيز خواهد شد.

3ـ استعمال مواد مخدر و قرص هاي اکس؛ برخي از نوجوانان و جوانان که براي تفريح و خوشگذراني، وقت خود را با دوستان ناباب سپري مي کنند، از طريق آن ها ترغيب به استفاده از قرص هاي اکستاسي مي شوند تا نشاط و شادابي به دست بياورند؛ غافل از اين که اين حالات کاملاً کاذب است و اثرات سوء اين مواد جسم و روان آنان را به شدت تهديد مي کند.

4ـ شرکت در مهماني ها و پارتي ها و جشن هاي آلوده به فساد و گناه و شب نشيني با دوستان ناباب.

5ـ تماشاي برنامه ها و فيلم هاي خشن و مستهجن از طريق ويديو، ماهواره و تلويزيون.

6ـ وقت گذراني در سايت هاي مختلف اينترنتي و چت کردن؛ هر چند استفاده سازنده از اينترنت و چت، سفيد مي باشد ؛ اما استفاده افراطي قشر آسيب پذير جامعه (جوانان) از آن، خطرات و آسيب ها و تهديدهاي اخلاقي زيادي را به دنبال دارد.

7ـ استفاده از بازي هاي رايانه اي بيش از حد معمول، به خصوص بازي هاي خشن و غير اخلاقي.

8ـ قمار و برد و باخت.

توصيه هاي لازم
الف) در حقيقت آگاهي نداشتن خانواده ها و نبود امکانات تفريحي مناسب باعث مي شود که بسياري از کودکان و نوجوانان نيازهاي خود را از مجاري خلاف و غير مجاز تأمين و برآورده نمايند و رواج تفريحات ناسالم و انحرافي، يکي از راه هاي ورود به عرصه بزهکاري و انحرافات اجتماعي محسوب مي شود. پس والدين بايد مواظب فرزندان خود باشند و امکانات تفريحي سالم را فراهم نمايند.

ب) مسئولان دولتي بايد محيط اجتماعي را و والدين محيط خانوادگي را از ابزارهاي تفريحي ناسالم پاک کنند و اوقات فراغت فرزندانشان، به خصوص جوانان با تفريحات سالم پر کنند. اگر اوقات فراغت جوانان پر نشود، جوانان به هر طريقي به سمت گروه هاي همسالان کجرو هدايت مي شوند و در نتيجه به سوي تفريحات ناسالم کشيده مي شوند.

ج) شناخت گنگ و مبهم يا نادرست نوجوانان و جوانان، نسبت به انواع تفريحات و نبود امکانات تفريحي مناسب، موجب ايجاد انحرافات و کج روي هايي در ميان اين قشر آسيب پذير مي شود؛ که بايد با تربيتي صحيح آن ها را از ضررهاي انواع تفريحات ناسالم آگاهي داده و با تفريحات سالم و مثبت آشنا کنيم و زمينه تفريحات سالم را بيش از پيش فراهم سازيم.

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . محمدي ري شهري، ميزان الحکمه، ج4، ص 436؛ آمدي، غرر الحکم، ص 319.
[2] . ر.ک: غلامعلي افروز، هنگامه هاي فراغت، زمينه ساز بهداشت رواني و بستر خلاقيت ها، پيوند، ش 143 ـ 141، ص 125.
[3] . بحار الانوار، ج75، ص 336؛ فقه الرضا ـ عليه السلام ـ، ص 337.
[4] . جوهري زاده، سيد محمد رضا، موسيقي از نظر دين و دانش، تهران، موسسه مطبوعاتي اسلامي، بي تا، ص 53 ـ 52.
مسعود نورعليزاده - مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه