مقدمه:
اساس برنامه حيات اسلامي آن است، كه ازدواج به صورت دائم صورت پذيرد، و اين چنين نهادي است كه موجب آرامش، آسايش و تعادل روحي و رواني مي شود؛ چرا كه ازدواج تنها براي لذّت جسمي و جنسي نيست، بلكه نوعي امنيت روحي و رواني را با خود به ارمغان مي آورد. هر مرد و زني در درون خود نه تنها خلاء جسمي، بلكه خلاء روحي نيز دارد، كه جز با طرف ديگر پرنمي شود، و لذا است كه خداوند متعال آن را مايه آرامش زوجين معرفي مي نمايد:
«و از آيات و نشانه هاي حكيمانه خداوند اين است، كه براي شما از جنس خودتان همسراني قرار داد، تا در كنار آنان آرامش يابيد.»[1]
ازدواج موقت نيز يكي از سنت هاي گرانبهاي پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است كه در زمان ايشان حلال شده است. دين فطري و انسان ساز اسلام به علت هاي مختلفي چون فراهم نبودن زمينه و شرايط ازدواج دائم يا دوري از همسر به خاطر جنگ يا مسافرت، كه فرد احساس شديد نياز به ارضاء ميل جنسي خود پيدا مي كرد، و مي ترسيد كه به گناه بيافتد، ازدواج موقت را به امر الهي حلال نموده است؛ تا اولاً با گناه و فحشا مقابله بشود و ثانياً از اين راه فرد به يك لذّت مطبوع و مشروع برسد.
ازدواج موقت هر چند در زمان بحراني فشار شديد غريزه جنسي و ترس از آلوده شدن به گناه توصيه مي شود تا در اثر آن دچار گناه و منكرات و يا بيماري هاي رواني همچون اضطراب، بي ثباتي روحي و رواني نشود، اما آن به هيچ وجه فايده هاي روحي و رواني و مستمر ازدواج دائم را ندارد.
علل بي رونقي ازدواج موقت:
متأسفانه شرايط فرهنگي و رسومات رايج در بين مردم، و ايجاد ديد منفي نسبت به آن به علل مختلف همچون:
1. شايع شدن تحريم آن، به علت آن كه اهل سنت آن را حرام مي دانند
2. شبهه افكني برخي افراد كج انديش
3. تصوّرات غلط مردم به اينكه اين نوع ازدواج با معنويت و عفاف و پاكدامني ناسازگار است
4. سوء استفاده برخي فرصت طلبان و ... باعث شده است كه عمل به اين قانون الهي كاهش يافته و اجراي آزادانه و علني آن با مشكلات زيادي مواجه شود. و هر قانوني كه بخشي از عرف و فرهنگ عمومي نشود، ناشناخته و نامأنوس مي ماند. و به مرور به امر ناهنجار و غير قابل قبول تبديل مي شود.
توصيه امامان ـ عليهم السّلام ـ و دانشمندان:
امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ و علما و فقها، مردم را به اين حلال و قانون الهي تشويق و ترغيب مي كردند تا:
اوّلاً اين احكام الهي تباه نشده و دست به فراموشي سپرده نشود. چنانكه امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: «كسي كه متعه(ازدواج موقت) را حلال ندارند، از ما نيست.»[2]
ثانياً براي مسأله حياتي مانند مسأله جنسي، بايد راه حلّي وجود داشته باشد، و چنين نشود كه اين مسأله به يك شكل آزاردهنده تبديل گردد، و در صورت نبود آن مردم خصوصاً جوانان در اثر شدت زياد فشار جنسي به گناه آلوده شوند، و به خاطر همين است كه اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ فرمودند: «اگر عُمَر متعه را نهي نمي كرد،[3] زنا نمي كرد احدي جز افرادي كه سرشتشان منحرف است و شقي هستند.»
شهيد مطهري در كتاب نظام حقوق زن در اسلام به بررسي اين موضوع پرداخته، و شديداً از آن دفاع كرده، فرموده: بستر جامعه براي وجود و امكان ازدواج موقت براي جواناني كه شديداً تحت فشار جنسي هستند و امكانات ازدواج دائم را ندارند، بايد آماده شود.[4]
جمع بندي كتاب هاي روايي:
قبل از جمع بندي روايات وارد شده در مورد ازدواج موقت، بايد بگوييم كه همه كتاب هاي روايي معتبر، همچون الكافي، وسائل الشيعه و غيره ... باب هايي را به اين موضوع اختصاص داده اند. اما مهترين منبعي كه وجود دارد، و روايات وارد شيعه در مورد ازدواج موقت را در يك مجموعه جمع آوري كرده است، كتاب المتعه، شيخ مفيد است كه مرحوم مجلسي همه آنها را در بحارالأنوار، ج 100، آورده است.
1. روايات زيادي وجود دارد كه ازدواج موقت مستحب است و به همه به صورت مطلق امر شده كه متعه بكنند همچون روايتي كه امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: «يستحب للرجل أن يتزوج المتعه ما أحب للرجل منكم أن يخرج من الدنيا حتي يتزوج المتعه و لو مره» مستحب است بر هر كس متعه گرفته باشد و دوست ندارم كه فردي از شما از دنيا برود، مگر اينكه يك مرتبه هم شده متعه و صيغه گرفته باشد.[5]
2. اما در مقابل، رواياتي هم وجود دارد كه افراد مختلفي را كه نياز به آن ندارند در موقعيت هاي مختلف، نهي كرده اند كه به متعه روي بياورند: همچون روايتي كه امام موسي كاظم ـ عليه السّلام ـ به علي بن يقطين مي فرمايد: «تو را با نكاح متعه چه كار و حال آنكه خداوند تو را از آن بي نياز كرده است.»[6]
از جمع بندي اين گونه روايات به دست مي آيد كه:
اولاً: سفارشات زياد به ازدواج موقت به خاطر اين بود كه اين قانون و سنت الهي پايمال نشود و همچنين اين حلال الهي براي افراد خاصي است كه تحت فشار زياد نيروي جنسي هستند.
ثانياً: اين ازدواج در موارد زيادي مكروه است و نبايد به آن روي آورد، كه مواري از آن عبارتند از:
1. جايي كه تهمت زنا و غيره زده شود.
2. جايي كه باعث اذيت همسران دائم و تضييع حقوق آنان گردد.
3. جايي كه انسان را از مسؤليت و انجام واجبات باز دارد.
4. جايي كه باعث خفت و سبكي انسان گردد.
5. جايي كه فقط براي هوس راني باشد.
6. جايي كه زن زناكار و بدكاره باشد و يا دختر باكره باشد.[7]
شهيد مطهري در اين باره مي فرمايد: «اما آنجا كه عموم افراد را ترغيب و تشويق كرده اند، به خاطر حكمت ثانوي آن يعني «احياء سنت متروكه» بوده است؛ زيرا تنها ترغيب و تشويق نيازمندان براي احياء اين سنت متروكه كافي نبوده است ... و هرگز منظور و مقصود اين نبوده است كه وسيله هوسراني و هواپرستي و حرامسرا سازي براي حيوان صفتان و يا وسيله بيچارگي براي عده اي زنان اغفال شده و فرزندان بي سرپرست فراهم كنند».[8]
مشكلات ازدواج موقت براي جوانان:
شرايط اجتماعي نامناسب، عدم پذيرش اين نوع ازدواج در بين عرف مردم به عنوان يك راه حل واقعي، نبود مقررّاتي مناسب در بين مردم و بي مسؤليتي برخي افراد و عدم پذيرش بعضي آثار آن(تولد فرزند و ...)، و سودجويي هاي برخي از افراد فرصت طلب، مشكلات زيادي را براي اجراي اين سنت الهي به خصوص براي افراد جوان مجرّد ايجاد كرده است، و تا فراهم شدن شرايط بهتر فاصله هاي زيادي وجود دارد. از اين رهگذر توصيه مي شود جوانان به سفارشات ديگر دين مقدس اسلام يعني حفظ عفّت و پاكدامني، تقوي و پرهيزگاري كه اصل هم همين است عمل كنند تا شرايط مناسب ازدواج دائم آنها فراهم شود.
مشكل ديگري كه وجود دارد اين است كه امكان دارد كساني كه به ازدواج موقت روي مي آورند، بخواهند فقط ميل جنسي را از اين طريق ارضا كنند و ديگر در آينده به ازدواج دائم كه ركن اساسي است و فوايد زيادي دارد، روي نياورند.
و لااقل تجارب نشان داده، كه ميل جنسي با كامجويي ها، هر چند به شيوه صحيح و شرعي باشد، شعله ورتر مي شود، و شايد تنوع طلبي و فزوني خواهي انسان باعث شود، كه با يكي دوبار صيغه موقت، انسان به آن معتاد شود و دنبال هوسراني و شهوتراني رود كه مورد نهي اسلام است و اين ميل، يكي از اميال نيرومندي است كه افكار و افعال افراد جوان را كه دنبال تحصيل، تهذيب و كار و كوشش هستيد، تحت تأثير زيادي گذاشته و مانع رشد و پيشرفت آنها مي شود. لذا توصيه مي شود، اگر فشار جنسي خيلي زياد نيست و تا حدّي نيست كه به گناه آلوده شويد، از پرداختن به ازدواج موقت خودداري شود.
مشکلات ازدواج موقت براي زنان جوان:
شرايط اجتماعي نامناسب، نبود مقرراتي مناسب در بين مردم و بي مسئوليتي برخي افراد و عدم پذيرش بعضي آثار آن (بارداري و ...) و سودجويي هاي برخي از افراد، مشکلات زيادي را به خصوص براي زنان و دختران جوان ايجاد کرده است. لذا برخي از علما روي آوري اين گونه افراد را به ازدواج موقت مناسب ندانسته و توصيه مي کنند که، آنها در پي احساسات يا نيازهاي زودگذر نروند، زيرا برقرار کردن يک رابطه زودگذر، بدون مصلحت انديشي، بر آينده آنان و روحيه و وضع اجتماعي آنان اثر منفي مي گذارد. بنابر اين، زن بايد به ازدواج موقت به گونه اي کاملا واقع بينانه توجه کرده و به دنبال آن برود. ولي اگر فشار و نيازهاي جنسي به اندازه اي باشد که تحمل آن دشوار است، و مي ترسد که به گناه بيافتد، آن موقع با کمال احتياط و مراقبت هاي ويژه، به ازدواج موقت تن در دهد.[9]
ازدواج موقت دختر باکره؛ آري يا نه؟
در اين ميان، دختران باکره، در برابر اين مشکلات آسيب پذيرترين قشر جامعه هستند. و اين کار آبرو و آينده آنها را در برابر يک ازدواج پايدار و دائم تهديد مي کند. لذا آنها بيش از هر چيزي بايد، درباره اين سختي ها بينديشند و تلاش کنند، و در برابر هر گونه عکس العمل جنبي زودگذر مقاومت نمايند. علامه سيد محمد حسين فضل الله مي گويد: «ما به ويژه به دختران باکره توصيه نمي کنيم که به تجربه ازدواج موقت دست بزنند، حتي اگر به آن نياز داشته باشند. زيرا در آينده به دليل عادت به آن، يا برخي حالات پيش بيني نشده، يا حساسيتهاي اجتماعي که براي آبروي آنان زيانبار است، آثار منفي فراواني بر روحيه آنان خواهد گذاشت و ديدگاه جامعه را نسبت به آن ها و فرصت هاي ازدواج را براي آن ها دستخوش تغيير مي سازد. زيرا جوانان معمولا ميل ندارند با دختري ازدواج کنند که قبلا با جوان ديگري تجربه جنسي، هر چند غير کامل داشته است. ما شاهد بوده ايم که ازدواج هايي بر اثر پي بردن شوهر به ارتباط همسرش با فرد ديگر پيش از او، بر هم خورده است.»
مشکل ديگر:
رابطه جنسي طبيعي بين زن و شوهر از عوامل مهم استحکام و دوام زندگي زناشوئي و مايه ايجاد روابط احساسي و عاطفي بين آن ها است و دختر جواني که فعلا به نوعي اين نياز جنسي را ارضاء مي کند، امکان دارد که بعدها که ازدواج دائم کرد، دچار اختلال رواني ـ جنسي شده و نتواند به خوبي همسرش را ارضاء و اشباع کند.[10] و اين را همه مي دانند که اولين آغوش، دلپذير ترين نوع رابطه هاست و چشم هر مرد و زني هميشه به دنبال آن است.
توجه:
هرچند ازدواج موقت حلال است، اما به دليل مشکلات بسيار زياد آن حتي الامکان دختران جوان نبايد دنبال آن نباشند، و به توصيه اکيد اسلام، يعني عفت جنسي و حفظ پاکدامني و کنترل ميل جنسي، (از طريق تقوا،روزه گرفتن و ...)باشند و مهمتر از همه، هرچه زودتر به ازدواج دائم اقدام کنند، تا اين که به سعادت و کاميابي و خوشبختي واقعي نايل آيند و تنها در صورت مصون بودن از مشکلات فوق و براي حفظ ايمان به آن اقدام کنند.
نکته هاي مهم:
1. اگر چه ازدواج موقت امري است شرعي اما نمي توانيم به جهات عرفي آن بي اهميت باشيم. گاهي عدم توجه به مسائل عرفي سبب تهمت مي شود و گاهي براي افراد، به جهت عدم پذيرش اجتماعي، مشکلات و ناسازگاري ها و حتي جدال هايي پيش مي آيد.
2. در اين زمينه بايد مراقب بود، چون بيماري هاي جنسي در اين جا زمينه رشد و بروز زيادي دارند. بنابر اين به هر کس نمي توان اعتماد کرد.
3. عقد موقت براي هر فردي توصيه نمي شود، برخي افراد که ظرفيت رواني محدودي دارد، در ناسازگاري هاي زناشويي به جاي تمرکز بر حل مشکل و ناسازگاري سريع، سراغ صيغه مي روند تا آنجا احساس خوشي بيشتري داشته باشند و اين امر مي تواند اساس خانواده به شدت ويران کند.
منابع كمكي:
1. حجّتي، احمد، در مسير زندگي با ازدواج موقت يا دائم، ج اول، قم، مؤلف، 1370.
2. قائمي، علي، تشكيل خانواده در اسلام، تهران، اميري، ج هشتم، 1372.
3. عسگري، مرتضي، ازدواج موقت در اسلام، ترجمه محمد جواد كرمي، تهران، نشر مجمع علمي اسلامي، 1377.
4. صحتي، احمد، در مسير زندگي با ازدواج دائم يا موقت، قم،1370.
5. تحليلي بر روان شناسي زن در ازدواج موقت، طلعت رافعي،نشر دائره.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . روم/21.
[2] . وسائل الشيعه، ج 21، ص 7.
[3] . اشاره به خليفه دوم دارد.
[4] . رجوع شود به: مطهري؛ مرتضي، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1379، ج 28، ص 45 تا 69.
[5] . المتعه ،ص 8، بحارالأنوار، ج 100، ص 305، (سي دي نور 2).
[6] . المتعه، ص 14، كافي، ج 5، ص 452، بحار الأنوار، ج100، ص 311.
[7] . مفيد، متعه يا ازدواج موقت، ترجمه و تفسير سيد حسين نجفي يزدي، قم، ناظرين، 1382، ص 54.
[8] . نظام حقوق زن در اسلام، همان، ص 68.
[9]. فضل الله، سيد محمد حسين، دنياي زن، ترجمه واحد ترجمه دفتر ژژوهشي و نشر سهروردي، تهران، دفتر ژژوهش و نشر سهروردي، 1383، ص 387.
[10]. عسگري فر، حسين، نقش بهداشت روان در ازدواج، تهران. گفتگو، 1380، ص 161.