احكام وصيت‏
1. وصيت آن است كه انسان سفارش كند بعد از مرگش برای او كارهايی انجام دهند، يا بگويد بعد از مرگش چيزی از مال او مِلك كسی باشد، يا برای اولاد خود و كسانی كه اختيار آنان با اوست، قَيِّم و سرپرست معيّن كند. و كسی را كه به او وصيت می‏كنند وصی می‏گويند.642

2. وقتی انسان نشانه‏های مرگ را در خود ديد، بايد فوراً امانتهای مردم را به صاحبانش برگرداند و اگر به مردم بدهكار است و موقع دادن آن بدهی رسيده بايد بدهد، و اگر خودش نمی‏تواند بدهد يا موقع دادن بدهی او نرسيده، بايد وصيت كند و بر وصيت شاهد بگيرد، ولی اگر بدهی او معلوم باشد و اطمينان دارد كه ورثه می‏پردازند، وصيت كردن لازم نيست.643

3. كسی كه نشانه‏های مرگ را در خود می‏بيند، اگر خمس و زكات و مَظالم بدهكار است بايد فوراً بدهد، و اگر نمی‏تواند چنانچه از خودش مال دارد يا احتمال می‏دهد كسی آنها را ادا نمايد، بايد وصيت كند؛ و همچنين است اگر حج بر او واجب باشد.644

4. كسی كه نشانه‏های مرگ را در خود می‏بيند، اگر نماز و روزه قضا دارد، بايد وصيت كند كه از مال خودش برای آنها اجير بگيرند، بلكه اگر مال نداشته باشد ولی احتمال بدهد كسی بدون آنكه چيزی بگيرد آنها را انجام می‏دهد، باز هم واجب است وصيت نمايد، و اگر قضای نماز و روزه او به تفصيلی كه در صفحه 186 و 187[ رساله توضيح المسائل‏] گفته شده، بر پسر بزرگترش واجب باشد، بايد به او اطلاع دهد يا وصيت كند كه برای او به جا آورند.645

5. كسی كه نشانه‏های مرگ را در خود می‏بيند، اگر مالی پيش كسی دارد يا در جايی پنهان كرده است كه ورثه نمی‏دانند، چنانچه به واسطه ندانستن، حقشان از بين برود، بايد به آنان اطلاع دهد و لازم نيست برای بچه‏های صغير خود، قيّم و سرپرست معين كند. ولی در صورتی كه بدون قيّم مالشان از بين می‏رود يا خودشان ضايع می‏شوند، بايد برای آنان قيّم امينی معيّن نمايد.646

6. وصی بايد مسلمان و بالغ و عاقل و مورد اطمينان باشد.647

دو. احكام مُحتَضَر
1. مسلمانی را كه مُحتَضَر است، يعنی در حال جان دادن می‏باشد، مرد باشد يا زن، بزرگ باشد يا كوچك، بايد به پشت بخوابانند به طوری كه كف پاهايش به طرف قبله باشد، و اگر خواباندن او كاملاً به اين طور ممكن نيست بنابر احتياط واجب تا اندازه‏ای كه ممكن است بايد به اين دستور عمل كنند، و چنانچه خواباندن او به هيچ قسم ممكن نباشد، به قصد احتياط او را رو به قبله بنشانند، و اگر آن هم نشود، باز به قصد احتياط او را به پهلوی راست يا به پهلوی چپ، رو به قبله بخوابانند648

2. احتياط واجب آن است كه تا وقتی او را از محل احتضار حركت نداده‏اند رو به قبله باشد، و بعد از حركت دادن اين احتياط واجب نيست.649

3. رو به قبله كردن محتضر بر هر مسلمان واجب است و اجازه گرفتن از ولیّ او لازم نيست.650

سه. احكام غسل مَسّ ميّت‏
1. اگر كسی بدن انسان مرده‏ای را كه سرد شده و غسلش نداده‏اند مَسّ كند، يعنی جايی از بدن خود را به آن برساند بايد غسل مسّ ميت نمايد، چه در خواب مسّ كند چه در بيداری، با اختيار مسّ كند يا بی‏اختيار، حتی اگر ناخن و استخوان او به ناخن و استخوان ميت برسد بايد غسل كند، ولی اگر حيوان مرده‏ای را مسّ كند غسل بر او واجب نيست.651

2. برای مسّ بچه مرده، حتی بچه سقط شده‏ای كه چهار ماه او تمام شده غسل مسّ ميت واجب است، بلكه بهتر است برای مسّ بچه سقط شده‏ای كه از چهار ماه كمتر دارد غسل كرد. بنابراين اگر بچه چهار ماهه‏ای مرده به دنيا بيايد، مادر او بايد غسل مسّ ميت كند، بلكه اگر از چهار ماه كمتر هم داشته باشد، بهتر است مادر او غسل نمايد.652

3. بچه‏ای كه بعد از مردن مادر به دنيا می‏آيد، وقتی بالغ شد واجب است غسل مسّ ميت كند.653

4. غسل مسّ ميت را بايد مثل غسل جنابت انجام دهند، ولی كسی كه غسل مسّ ميت كرده، اگر بخواهد نماز بخواند، بايد وضو هم بگيرد.654

5. برای كسی كه بعد از مسّ ميت غسل نكرده است، توقف در مسجد و جماع و خواندن سوره‏هايی كه سجده واجب دارد مانعی ندارد، ولی برای نماز و مانند آن بايد غسل كند و وضو بگيرد.655

چهار. احكام غسل و كفن و نماز و دفن ميّت‏
1. غسل و كفن و نماز و دفن مسلمان دوازده امامی بر هر مكلّفی واجب است. و اگر بعضی انجام دهند، از ديگران ساقط می‏شود. و چنانچه هيچ كس انجام ندهد، همه معصيت كرده‏اند. و بنابر احتياط واجب حكم مسلمانی هم كه دوازده امامی نيست همين طور است.656

2. برای غسل و كفن و نماز و دفن ميت بايد از ولیّ او اجازه بگيرند.657

3. بچه سقط شده را اگر چهار ماه يا بيشتر دارد، بايد غسل بدهند. و اگر چهار ماه ندارد، بايد در پارچه‏ای بپيچند و بدون غسل دفن كنند.658

4. كسی كه می‏خواهد نماز ميت بخواند، لازم نيست با وضو يا غسل يا تيمم باشد و بدن و لباسش پاك باشد. و اگر لباس او غصبی هم باشد، اشكال ندارد؛ اگر چه احتياط مستحب آن است كه تمام چيزهايی را كه در نمازهای ديگر لازم است رعايت كند.659

5. اگر ميت وصيت كرده باشد كه شخص معيّنی بر او نماز بخواند، احتياط واجب آن است كه آن شخص از ولیّ ميت اجازه بگيرد و بر ولیّ هم، بنابر احتياط واجب، واجب است كه اجازه بدهد.660

يادسپاری‏
O پس از رفتن كسانی كه تشييع جنازه كرده‏اند مستحب است ولیّ ميت يا كسی كه از طرف ولیّ اجازه دارد، دعاهايی را كه دستور داده شده به ميت تلقين كند.661

O بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سرسلامتی دهند، ولی اگر مدتی گذشته است كه به واسطه سرسلامتی دادن، مصيبت يادشان می‏آيد، ترك آن بهتر است و نيز مستحب است تا سه روز برای اهل خانه ميت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است.662

O مستحب است انسان در مرگ خويشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر كند و هر وقت ميت را ياد می‏كند اًِّنّا لِلّهِ وَ اًِّنّا اِلَيهِ راجِعُونَ بگويد، و برای ميت قرآن بخواند و سر قبرپدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محكم بسازد كه زود خراب نشود.663

پنج. احكام سوگواری‏
1. گريه بر شخص مرده جايز است، بلكه گاهی در هنگام شدت اندوه مستحب می‏شود، ولی نبايد چيزی بگويد كه خشم پروردگار را در پی داشته باشد. همچنين مرثيه خوانی برای ميت با نظم (شعر) و نثر (غير شعر) جايز است به شرط آنكه چيزهای باطلی مانند دروغ و ساير كارهای حرام در بر نداشته باشد، بلكه بنابر احتياط واجب بايد مشتمل بر «واويلا و وای وای كردن» نيز نباشد و همچنين بنابر احتياط واجب به صورت خود زدن، خراش وارد كردن، چيدن و كندن مو، و فرياد زدن بيش از حد اعتدال جايز نيست ... .664

2. جايز نيست انسان در مرگ كسی صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند.665

3. پاره كردن يقه در مرگ غير پدر و برادر جايز نيست.666

4. اگر مرد در مرگ زن يا فرزند يقه يا لباس خود را پاره كند، يا اگر زن در عزای ميت صورت خود را بخراشد به طوری كه خون بيايد يا موی خود را بكَند، بايد يك بنده آزاد كند يا ده فقير را طعام دهد و يا آنها را بپوشاند. و اگر نتواند، بايد سه روز روزه بگيرد؛ بلكه اگر خون هم نيايد؛ بنابر احتياط واجب به اين دستور عمل نمايد.667

5. احتياط واجب آن است كه در گريه بر ميت صدا را خيلی بلند نكنند.668

شش. احكام مرگ و مفقود شدن شوهر
1. زنی كه شوهرش مرده اگر آبستن نباشد، بايد تا چهار ماه و ده روز عده نگه دارد، يعنی از شوهركردن خودداری نمايد اگر چه يائسه يا صيغه باشد يا شوهرش با او نزديكی نكرده باشد. و اگر آبستن باشد، بايد تا موقع زاييدن عده نگه دارد، ولی اگر پيش از گذشتن چهار ماه و ده روز بچه‏اش به دنيا آيد، بايد تا چهار ماه و ده روز از مرگ شوهرش صبر كند و اين عده را عده وفات می‏گويند.669

2. ابتدای عده وفات از موقعی است كه زن از مرگ شوهر مطّلع شود.670

3. زنی كه در عده وفات می‏باشد، حرام است لباس اَلوان‏671 بپوشد و سرمه بكشد. و همچنين كارهای ديگری كه زينت حساب شود بر او حرام می‏باشد.672

4. زنی كه شوهر او مرده و هنوز عده‏اش تمام نشده، حرام است خود را خوشبو كند.673

5. زنی كه شوهرش گم شده، اگر بخواهد به ديگری شوهر كند بايد نزد مجتهد عادل برود و به دستور او عمل نمايد.674

استفتا
ازدواج زن پس از مرگ يا شهادت همسر
اگر زن جوانی بعد از فوت يا شهادت همسرش ازدواج نكند، آيا مرتكب گناه شده است؟

باسمه تعالی؛ گناه نيست، ولی بهتر است ازدواج نمايد.675

هفت. احكام قضای نماز و روزه پدر
1. اگر پدر نماز و روزه خود را به جا نياورده باشد، چنانچه از روی نافرمانی ترك نكرده و می‏توانسته قضا كند، بر پسر بزرگتر واجب است كه بعد از مرگش به جا آورد يا برای او اجير بگيرد. بلكه اگر از روی نافرمانی هم ترك كرده باشد، واجب است به همين طور عمل كند. و نيز روزه‏ای را كه در سفر نگرفته اگر چه نمی‏توانسته قضا كند، واجب است كه پسر بزرگتر قضا نمايد يا برای او اجير بگيرد.676

2. بعد از مرگ پدر، پسر بزرگتر بايد قضای نماز و روزه او را به تفصيلی كه‏[ در مسأله پيش ]گفته شد به جا آورد، ولی قضای روزه مادر بر پسر واجب نيست.677

3. اگر پسر بزرگتر شك دارد كه پدر نماز و روزه قضا داشته يا نه؟ چيزی بر او واجب نيست.678

4. اگر پسر بزرگتر بداند كه پدرش نماز قضا داشته و شك كند كه به جا آورده يا نه، بنابر احتياط واجب بايد قضا نمايد.679

5. اگر ميت وصيت كرده باشد كه برای نماز و روزه او اجير بگيرند، بعد از آنكه اجير، نماز و روزه او را به طور صحيح به جا آورد، بر پسر بزرگتر چيزی واجب نيست.680

يادسپاری‏
برای آگاهی از احكام «ارث» به مسائل 2728 تا 2785 رساله توضيح المسائل مراجعه كنيد.


--------------------------------------------------------------------------------

پاورقي :
.644 توضيح المسائل، م 2701.
.645 توضيح المسائل، م 2702.
.646 توضيح المسائل، م 2703.
.647 توضيح المسائل، م 2704.
.648 توضيح المسائل، م 533.
.649 توضيح المسائل، م 534.
.650 توضيح المسائل، م 535.
.651 توضيح المسائل، م 521.
.652 توضيح المسائل، م 524.
.653 توضيح المسائل، م 525.
.654 توضيح المسائل، م 530.
.655 توضيح المسائل، م 532.
.656 توضيح المسائل، م 542.
.657 توضيح المسائل، م 546.
.658 توضيح المسائل، م 558.
.659 توضيح المسائل، م 596.
.660 توضيح المسائل، م 605.
.661 توضيح المسائل، م 631.
.662 توضيح المسائل، م 632.
.663 توضيح المسائل، م 633.
.664 تحرير الوسيلْ، ج 1، ص 93، م 2.
.665 توضيح المسائل، م 634.
.666 توضيح المسائل، م 635.
.667 توضيح المسائل، م 636.
.668 توضيح المسائل، م 637.
.669 توضيح المسائل، م 2517.
.670 توضيح المسائل، م 2520.
.671 رنگارنگ.
.672 توضيح المسائل، م 2518.
.673 توضيح المسائل، م 589.
.674 توضيح المسائل، م 2540.
.675 استفتا.
.676 توضيح المسائل، م 1390.
.677 توضيح المسائل، م 1712.
.678 توضيح المسائل، م 1391.
.679 توضيح المسائل، م 1392.
.680 توضيح المسائل، م 1394.