فتق( Hernia) عبارت است از بيرون زدن يکي از اعضاي داخلي بدن از راهي کنقطه ضعيف يا يک سوراخ در عضلات اطراف آن. به زبان ساده به بيرون زدگيهاي غير طبيعي جدار شکم فتق ميگويند.

فتق هنگامي  رخ مي دهد که لايه هاي عضلاني جدار شکم ضعيف شده باشند. همانند بيرون زدگي تيوپ داخلي يک لاستيک پاره شده، در فتق نيز روده وگاهي برخي از  احشاء داخلي شکم از طريق ناحيه ضعيف جدار شکم بيرون مي زنند و باعث شکل گيري يک برآمدگي مي شوند.

ورود احشاء شکم به داخل محل فتق مي تواند باعث گير افتادگي قسمتي از روده يا ساير اعضاء داخل شکم در داخل اين بيرون زدگي شود که بسيار خطرناک است و نياز به عمل اورژانسي دارد.چون زمان وقوع اين عارضه قابل پيش بيني نيست،براي پرهيز از آن بايد فتق را در اولين فرصت ممکن عمل کرد.

دو دليل واضح براي درمان فتق، يکي دردي است که با ايستادنهاي طولاني يا بلند کردن اشياء سنگين يا با زور زدن ايجاد مي شود و ديگري آن است که به واسطه وجود تورم در محل مربوطه، باعث نارضايتي بيمار از نظر زيبايي مي گردد . اما دليل اصلي جهت ترميم فتق اين است که ممکن است روده يا عضوي ديگر، داخل  فتق به دام بيفتد و قادر به خارج شدن از آن نباشد  که لذا باعث انسداد روده و به دنبال آن، گانگرن يا سياه شدگي و پاره شدن روده مي شود و با جراحي از وقوع اين پديده مرگبار جلوگيري مي شود.

شايعترين نوع فتق، فتق جدار شکم در قسمت تحتاني راست يا چپ است که به آن فتق اينگوئينال يا فتق مغبني گويند و در بين مردم به پارگي پرده شکم يا به اختصار پارگي پرده شهرت دارد. اين بيماري در مردان بسيار شايعتر است.ساير انواع فتق، شامل فتق در محل جراحي قبلي، فتق نافي و غيره است. در اين مقاله به توضيح در مورد شايعترين نوع فتق که همان فتق مغبني است، پرداخته ميشود.

وقتي فتق اتفاق مي افتد که قسمتي از يک ارگان ( معمولاً روده ) از طريق يک نقطه ضعيف، ديواره عضلاني (که احشاء را در سر جاي خود نگه داشته) ، پاره کرده و به فضاي ديگري که در حالت عادي نبايد حضور داشته باشد، وارد شود.

فتق انواع مختلفي دارد که تقسيم بندي آن براساس محلي است که فتق اتفاق مي افتد.

۱-  فتق کشاله ران : در اين فتق ما برجستگي در ناحيه کشاله ران و يا درون کيسه بيضه را داريم و اين نوع از فتق در مردان بسيار شايعتر از زنان است.

۲-  فتق راني : برجستگي در قسمت بالاي ران ايجاد شده و در زنان بيشتر از مردان ديده
مي شود.

۳-  فتق نافي : برجستگي در اطراف ناف ايجاد مي شود و در صورتي اتفاق مي افتد که عضلات اطراف ناف نتوانند کاملاً آن ناحيه را بپوشانند.

۴-   فتق برشي : در محل عمل جراحي قبلي روي جدار شکم ايجاد شده و بعلت جدا شدن عضلات از همديگر در محل عمل جراحي پيشين بوجود مي آيد.

علائم و نشانه هاي بيماري

-   احساس ناراحتي در ناحيه کشاله ران و يا درد در آنجا که با بلند کردن جسم و يا خم شدن به جلو اين ناراحتي تشديد مي شود.
-   وجود توده برجسته در کشاله ران و يا کيسه بيضه که با لمس دردناک مي شود.
-  وجود برجستگي بدون درد در بچه ها

پزشک به محض برخورد يا اين برجستگي معاينات خود را براي اثبات تشخيص فتق آغاز
مي کند. اگر توده فوق در اثر سرفه، خم شدن و يا بلند کردن جسم سنگيني و يا زور زدن بزرگتر شود احتمالاً بيمار دچار فتق مي باشد. در کودکان و يا نوزادان بايد اندازه توده را هنگام گريه کردن و يا سرفه چک کرد که اگر بزرگتر شود، تشخيص فتق مي باشد.

دلايل بيماري
در بسياري از مواقع هيچگونه دليل روشني براي فتق پيدا نمي شود، اگر چه گاهي اوقات اين بيماري با بلند کردن وزنه هاي سنگين رابطه دارد.

گاهي فتق در نوزادان و يا کودکان ديده مي شود. در اين موارد بافت پوشاننده احشاء داخلي قبل از تولد بطور کامل بسته نشده است. تخمين زده مي شود که حدود ۵ درصد کودکان مبتلا به فتق کشاله ران مي شوند ( پسرها بيشتر از دخترها ) که البته بعضي از آنها تا سن بلوغ علامتي نخواهند داشت.

در شرايط زير احتمال ايجاد فتق در افراد بالاتر خواهد بود.

-  وجود فتق در خانواده و اقوام نزديک فرد
-   ابتلا به بيماري فيبروز کيستيک
-  ابتلا به بيضه نزول نکرده
-   افراد چاق
-  افرادي که پروستات بزرگي دارند و بايد براي ادرار کردن هميشه زور بزنند.
-  ابتلا به سرفه مزمن
-  افرادي که بطور مزمن مبتلا به يبوست بوده و براي تخليه مدفوع خود بايد فشار زيادي به خود بياورند.

چه موقع بايد بدنبال اقدامات پزشکي رفت؟

بغير از فتق نافي که در اکثر موارد تا سن ۴ سالگي بهبود مي يابد، در مورد ساير موارد فتق، در اولين فرصت پس از تشخيص بهتر است بيمار عمل جراحي شود. زيرا خصوصاً در ماه هاي اول پس از تشخيص احتمالي ايجاد عوارض بالا مي باشد.

در موارد زير بايد بي درنگ به پزشک مراجعه کرد.

-   فردي که به فتق مبتلا است و محتواي فتق با فشار آرام به محوطه شکمي باز نمي گردد.
-   فردي که به فتق مبتلاست دچار تهوع، استفراغ و يا تب شود.
-   محل فتق، قرمز ارغواني ، تيره و يا کلاً دچار تغيير رنگ شود.

 علائم و نشانه هاي بيماري
مهمترين عارضه فتق ، گير کردن محتواي آن بوده، که معمولاً روده است و فشار بر اعضاي گير افتاده موجب قطع خونرساني به آنها شده  که نهايتاً باعث نابودي عضو مي شود که اين مورد يکي از اورژانسهاي جراحي است و مي تواند جان مريضي را به خطر بياندازد.

  درمان
تقريباً تمام موارد فتق احتياج به جراحي دارد که بهتر است اين عمل قبل از ايجاد عوراض انجام شود. در اين جراحي ممکن است از بيهوشي عمومي يا موضعي استفاده شود. در ابتدا از طريق يک شکاف روده را به سر جاي خود در محوطه شکمي برمي گردانند و سپس عضلات و بافتهاي پوشاننده را به هم نزديک کرده و با بخيه ترميم مي کنند. در اکثر موارد يک بافت مصنوعي پلاستيکي (Mesh) براي افزايش قدرت منطقه اي که ضعيف بوده و در حال ترميم است بکار مي رود.

پس از جراحي،منطقه عمل با يک پانسمان پوشانده مي شود که پس از ۲-۱ روز برداشته
خواهد شد.

از عوارض اين جراحي مي توان به عفونت و ايجاد آبسه اشاره کرد و براي رفع درد پس از عمل گاهي از مسکن استفاده مي شود.

نتيجه عمل هم معمولاً خوب است و درصد عود پائين مي باشد. (۳-۱ درصد )

پيشگيري

البته خيلي از موارد فتق دليل روشني ندارد ولي رعايت نکات زير مفيد بنظر مي رسد :

-   استفاده از تکنيک مناسب براي بلند کردن وزنه يا اجسام سنگين

-  کاهش وزن در افراد چاق

-  جلوگيري از ايجاد يبوست با خوردن سبزي ها و ميوه ها، نوشيدن مقادير زيادي مايعات، ورزش منظم، بمحض احساس دفع به دستشوئي رفتن و خودداري از احتباس مدفوع.

آيا مي توان به جاي جراحي از فتق بند استفاده کرد ؟
درمان غير جراحي فتق مغبني، استفاده از فتق بند است که روي ناحيه درگير، فشار وارد مي آورد و به جا انداختن آن، کمک مي نمايد اما در کل استفاده از آن ايده خوبي نمي باشد. فتق بند در واقع هيچ کاري جهت از بين بردن و رفع فتق انجام نميدهد و فقط علائم آن را کاهش مي دهد.

بنابراين با وجود استفاده از آن فتق همچنان بزرگ مي شود، همچنين موجب ايجاد زخم در موضع فتق مي شود. تداوم در بزرگ شدن فتق و ايجاد چسبندگي در بافتهاي زيرين، از عوارض فتق بند هستند که ترميم جراحي فتق را دشوار مي سازند و عود مجدد آن را محتمل تر مي کنند. بنابراين استفاده از فتق بند فقط بايد به عنوان يک وسيله به مدت کوتاهي قبل از انجام عمل جراحي محدود شود.