کتاب يهوديان و سرمايه داري مدرن jews and modern capitalism کتابي خواندني و در عين حال گمنام است.
نام انتخابي مترجم «يهوديان و حيات اقتصادي مدرن» است و توسط نشر ساقي در ايران معرفي شده است. نويسنده کتاب ورنر سومبارت دوست ماکس وبر (جامعه شناس مشهور و نويسنده کتاب «اخلاق سرمايه داري و روح پروتستانتيسم») است. دو دوست آلماني هر دو درباره راز سرمايه داري تحقيق کرده اند تحقيقي که پروتستانها و پيوريتانها را به عنوان حل معما تحليل کرد جهاني شد و تحقيقي که پاي يهوديان را به ميان کشيد گمنام ماند. راز سرمايه داري مدرن چيست؟ سومبارت مي گويد: پيوريتانيسم جداً همان يهوديت است! (ص 260).
نوع تجارت يهوديان در کار مردم قديم و سنتي خلل ايجاد مي کرد. شکواييه هاي مسيحيان از شيوه هاي بازرگاني يهودي و حتي دروغگويي وفريب آنها فراوان است (ص128). زير قيمت فروختن بدترين و غير شرافتمندانه ترين کار در تجارت تلقي مي شد (ص137). اما اروپا شاهد نرخ شکني هاي يهودي ها بود (ص155).
خاطرات گلوکل فن هاملن (ص144به بعد) کتابي مشهور و خواندني است از يک زن يهودي که ما را به دنياي يهوديان مي برد. يهوديان بر خلاف مسيحيان آشکارا به اهميت پول اعتراف مي کردند (ص149-145). در تلمود هم از ثروت به عنوان لطف الهي ستايش شده است (ص226). ضمن اينکه جايگاه يهوديان در مقام مسئول تدارکات و تأمين کنندگان نياز مالي حکومت ها (ص 57 به بعد) و استعداد توان يهوديان در وام دادن (322) بسيار شناخته شده است.
به نظر من مهم ترين نکته کتاب اينست که يهوديان فضاي تجارت را انتزاعي کرده اند و پول و اسناد اعتباري و بورس نشانه هاي مهم انتزاعي شدن تجارتند که توسط يهوديان در دنياي مدرن مطرح شدند. بازار سهام بازار مناسبي براي تثبيت اسناد اعتباري بود که با اين بازار معاملات تجاري وِيژگيهاي شخصي خود را از دست داد و معيار معامله ارزش کل و انتزاعي سهام و قيمت روز شد(ص 92). شايد جمله «با پول همه کار مي توان کرد» در صورتي درست است که بدانيم پول همه چيز را انتزاعي مي کند يعني آن را از ماهيت اصلي جدا مي کند و در نتيجه مي تواند با محصول جديد کاري کند که قبلاً امکان پذير نبود! حالا جنبه تکنيکي کار خود به جنبه اي فرعي از صنعت بدل شده است (ص 122) و سرمايه گذاران عقل تجاري دارند وآن قدرها مهم نيست که در چه شاخه اي فعاليت مي کنند(ص123). در کتاب خاطرات زن يهودي آمده است که: هر يهودي آدم همه فن حريفي است (ص148). يهوديان به مرزبندي ها توجه چنداني نمي کردند و به قواعد رايج عرفي تجارت وقعي نمي گذاشتند (ص149). اين يهوديان بودند که اصل جاي گزيني کالا را مطرح کردند (ص160). پول وانتزاعي بودن سرمايه با روحيه يهوديان تناسب دارد (ص286). يهوديان کار ذهني را برکار جسمي ترجيح مي دهند (ص271). اين يعني يهوديان از جنبه ي شخصي زندگي درک درستي ندارند وروابط شخصي را باپيوندهاي غيرشخصي وانتزاعي هدفمند جايگزين کردند (ص275و274). و در واقع يهوديها دنيا را نه با چشم جان که باچشم ذهن مشاهده مي کردند (ص276). کسي حق ندارد از طبيعت به صرف لذت، لذت ببرد بلکه در باره آن بايد به فکر نشست وعظمت خداوند را در نظر آورد(ص238). به طور خلاصه بايد ازهر آنچه که نشانه ي انسان طبيعي ودر نتيجه ناپرهيز کاري است پرهيز کرد (ص239). جالب است که ازدواج نه بر اساس شهوت بلکه بايد بر اساس تبعيت از دستورات انجام شود(ص243). سرمايه داري خصلتي دارد که تفاوتهاي کيفي را با تکيه بر تفاوتهاي کمي صرفاً به نمايش بگذارد (ص285). در جهان سرمايه داري هيچ چيز طبيعي وجود خارجي ندارد ويهودي مي تواند به آساني بر روابط فاقد خصلت انساني مسلط شود (ص287).
اعتقادات يهود در سرمايه داري آنها بسيار مؤثر است. يهود ديني دنيايي است به اين معني که تعصب به جهان ديگر همواره در تضاد با يهوديت بوده است (ص235). هيچ قومي به اندازه ي يهود براي مردم با سواد ارزش قائل نيست (ص270). يهود بيش از هر ديني با روشنفکري تناسب دارد و يهوديان بيش از همه مردم مدرن هستند. ثروتمند ترين يهوديان خبره ترين کارشناسان تلمود هم بودند (ص206). هيچ امتي به اندازه ي يهود اهل کتاب نبودند (ص207). يهود با خرد گرايي يا روشنفکري احتمالاً تنها ديني است که اسرار و عرفان را قبول ندارد (ص217). در کتب يهود احترام وسکوت ،مطا لعه،آگاهي از علت وجودي مراسم مذهبي مهم دانسته شده است (ص218).
يهود دين حساب و کتاب است و روابط قاعده مند حقوقي بين خداوند و قوم اسراييل بسيار قابل توجه است : يهود چيزي نيست جز قرارداد وعده وپاداش بين يهودي وخدا ودر نتيجه توزين مستمر ضرر ومنفعت ونظام پيچيده حساب وکتاب و لزوم داشتن دفتر اعمال براي هر فرد (ص219). اساساً پرهيزگاري وقانون مندي به هم مرتبط شده اند (234). هيچ واژه اي به اندازه ي tachlis (هدف) به گوش يهوديان آشنا نيست (ص278). يهود پر است از دستور و قانون. براي هر کار ضروري فرماني وجود دارد(ص237).
البته در نزد يهوديان تعصب وقانونمندي به گونه اي است که با توسعه سرمايه داري تضادي ندارد. در دين يهود نظام اعتقادات جزمي جايي ندارد و سرشت دين يهود داراي ويژگي بارز فقدان نظم است (ص213). به علت روشن فکري سطحي در ميان يهوديان مي توان تعصب را دست در دست ترديد به همه ي اصول دين مشاهده کرد (ص280). و قدرت انطباق يهوديان (ص281) ويژگي اي است که آنها را در تجارت با همه جهان موفق کرده است.
يهوديان در تاريخ منزوي بودند و غير يهودي را هم نمي پذيرفتند. لزوم رازداري وخودبرتربيني عامل غريبي وبيگانگي يهود بود(ص249و248). آنها معتقدند از يک غريبه مي توانيد ربا بگيريد ولي از يک اسراييلي نه (ص259). معا مله با غريبه ها بري از هرگونه مسئوليت اخلاقي بود (ص255). در مورد معاملات با غير يهوديها سيستم قيمت عادلانه وجود نداشت وبراساس نياز روز ونرخ بازار قيمت تعيين مي شد (ص257).
نويسنده تعبير جالبي از يهودي دارد: دربيابان محدوديت هاي فعاليت اقتصادي وجود ندارد وبيابان نشين (يهودي سرگردان) رامي توان موجد سرمايه داري ناميد، در شبان ها انديشه ي سود وبهره مثل «چندين برابر شدن گله ظرف چند سال» ريشه مي گيرد. (ص349).
در تجارت قديم کندي ورخوت وجود داشت (ص139). اما يهوديان به سرعت سرمايه جمع مي کردند و بسياري اصول که امروز ديگر عادي هستند را آنها به جهان معرفي کردند. شعار و هدف يهوديان اين بود: بايد مشتري را به طرف خود کشاند، يهوديان مبدع نظام جلب مشتري بوده اند و لابد پدران تبليغات امروزي هستند(ص153).
بازرگانان يهودي به سود کمتر قانع بودند ومي توانستند اجناس خود را ارزان تر بفروشند (ص162). قناعت به سود اندک وگردش مستمر سرمايه انديشه تازه در تجارت شد در اينجا منفعت را سنت وعرف تعيين نمي کرد بلکه هر بازرگان به شخصه تعريف مي کرد (ص164). يهوديان ابداع کننده تجارت زباله، نظام فروش قسطي (ص166)، تزيين کالاها (ص154)، تهيه وتدارک غذا هستند. در قديم بازرگانان دربرج و بارو بودندوازخطرات مصون مي ماندند يا سرزمين هاي دور را تصرف مي کردند وغنيمت مي گرفتند اما امروزه با محاسبه وچک چانه وبا ابداع شيوه هاي جديد،کشف عرصه هاي جديد،فتح مشکلات با ريسک و پذيرش شيوه هاي جديد و سازمان دهي نيروها وشرايط کار انجام مي شود. (ص185-173).
نويسنده در جاي هم چهار عامل موفقيت يهوديان را هم جمع بندي کرده است: 1. پراکندگي وآوارگي وحضور در مراکز مختلف اقتصادي و جلب اعتماد مردمان مختلف جهان وانتقال اطلاعات بين برادران ديني: همچون قطرات سرمايه هاي سيال 2. غريبه بودن وتمرکز بيشتر بر رفتار 3. شهروند درجه دو بودن 4. ثروت (ص199-187). و در جايي ديگر چهار ستون ويژگيهاي يهوديان را نام مي برد: روشنفکري، غايت باوري، انرژي وتحرک (ص279). و در جايي به توازي ميان سرشت نا آرام بازار سهام و يهوديان (ص252) اشاره مي کند.
يک ادعاي مهم نويسنده اين است که آمريکا با پول و حقايق علمي يهوديان کشف شد و مي گويد حتي ادعا مي کنند کريستف کلمب هم يهودي بوده است. او ضمن برسي نقش مهم يهوديان در رشد آمريکا (ص41تا45) مي گويد اولين اروپايي که بر خاک آمريکا پا گذاشت يهودي بود و کشف آمريکا مقارن با بي خانماني يهوديان در اسپانياست (ص 33 تا 36)
به نظر ورنر سومبارت يهوديها کاملاً مدرن هستند(ص167) و اين واقعيتي است که در رابطه يهوديان و سرمايه داري مدرن کاملاً آشکار است.
به نقل از: وبلاگ هزار و يک حرف
نويسنده : رضا کريمى