آيين زرتشت به عنوان کهن ترين دين آسيا، و به جهت اصالت ژرف و تکيه ي آن بر اقتدار شاهنشاهي ايران، تأثيرات کلاني را بر اديان پس از خود، به ويژه اديان سامي ابراهيمي برجاي گذارده است.
آيين زرتشت به عنوان کهن ترين دين آسيا، و به جهت اصالت ژرف و تکيه ي آن بر اقتدار شاهنشاهي ايران، تأثيرات کلاني را بر اديان پس از خود، به ويژه اديان سامي ابراهيمي برجاي گذارده است. نمونه ي چنين تأثيري که ابعاد آن از ديرباز بر پژوهندگان تاريخ اديان آشکار بوده، انديشه ي «معاد و رستاخيز» است. زرتشت به عنوان نوانديشي پيشرو، براي نخستين بار و به گونه منسجم و پيراسته، انديشه ي «رستاخيز» را به جهان اديان عرضه داشت و چنين آموزش داد که در زماني خاص، با چيرگي نهايي و قاطع نيروي نيکي و راستي بر دروغ و بدي، تمام مردگان با تني مادي برخواهند خاست و انسان ها، پس از فرجامين داوري (گذر از رودي آتش ناک) در سعادت و خوشي و شادکامي، در زميني که ملکوت خداوند بر آن مستقر شده، جاودانه خواهند زيست. در چنين مقطعي، گذرايي زمان به پايان رسيده، چارچوب تاريخ فروشکسته و همچون زمان سرآغاز، جهانِ نيک، از هر گونه بدي عاري خواهد شد. اين آموزه ي بديع زرتشت که انديشه اي استوار و بنيادين در آيين وي است، در پي چيرگي سياسي تمدني دودمان هاي ايراني (هخامنشيان، اشکانيان، ساسانيان) بر خاورميانه، تأثيرات عمده اي را بر آيين هاي اقوام سامي منطقه به ويژه يهوديان باقي گذاشته است.
انديشه ي موعود شناسي نيز به عنوان مکمل اصل «رستاخيز و معاد»، در آموزه هاي زرتشت مطرح بوده و همواره حضوري کلان در تعاليم مزدايي داشته است. در آموزه هاي موعود شناختي زرتشتي، از شمار فراواني انسان هاي موعود و منجي سخن مي رود که در آستانه ي رستاخيز، هر کدام از جايي و به گونه اي براي نابودي دروغ و چيرگي راستي و برقراري مزداپرستي، بر مي خيزند و پديدار مي شوند. زرتشت در آموزه هاي «گاهاني» خود، از کسي سخن مي گويد که در آينده خواهد آمد و راه هاي راست سعادت را خواهد آموخت (گاهان: يسن ??/?). او در جاهايي ديگر (گاهان: يسن ??/??؛ ??/?؛ ??/? و ??؛ ??/?) از رهانندگان يا سودرسان ها (Saoshyant)يي سخن مي گويد که در آينده براي استقرار نيکي و راستي در چارچوب آموزه هاي زرتشت، خواهند کوشيد.
هر چند به نظر مي رسد که انديشه ي موعودها در سرودهاي زرتشت هنوز فاقد شخصيت يابي عمده است، اما بي گمان زرتشت آموزه ي نو و بي سابقه اي را در اين مورد عرضه داشته است؛ چرا که انگاره ي موعودها بدين شکل و نحو هيچ نمونه و مانندي در عقايد قوم هندوآريايي و ديگر اقوام هندوراوپايي ندارد و انديشه اي به کلي تازه و بي سابقه است، ضمن آن که قدمت، گستردگي و اصالتي که اين انگاره به طور اختصاصي در آيين زرتشت داشته و در طول تاريخ آن، انديشه و آموزه اي در حال رشد و تکامل بوده، و نيز ارتباط تنگاتنگ و مستقيمي که انگاره ي موعودها با انگاره ي اصيل معاد دارد، همگي نشان دهنده ي اين حقيقت هستند که انديشه ي موعودها براي نخستين بار و به گونه اي بديع آن گونه که نياز به سپري شدن چند سده براي رشد و تکامل داشته و درست در چارچوب انديشه هاي معادشناختي زرتشت، از سوي او طرح و بيان شده است.
در اعصار پس از زرتشت، اشارات کلي گاهان به سوشيانس ها (منجي ها)، تشخص بيش تري يافت و با بياني اسطوره اي گفته شد که در آستانه ي رستاخيز، موعودي به نام Astvat ereta (= تجسم راستي) و با لقب سوشيانس (در اوستا: Saoshyant؛ در پهلوي: Soshans) از آب درياچه ي کيانسه (= هامون) در سيستان بر مي آيد و دروغ را سرکوب و نيکي و راستي را در گيتي استوار مي سازد (زامياد يشت/?? ??). در روزگاران بعد، با ترکيب اين اعتقاد مزدايي با طرح غير ايراني هزاره ها (مبني بر اين که حوادثي خاص در هر دوره اي از تاريخ، متناوباً تکرار خواهد شد) دو موعود ديگر به نام هاي اوشيدر Ushidar (در اوستا: Ukhshyat ereta = پروراننده ي راستي) و اوشيدرماه (در اوستا: Ukhshyat nemah = پروراننده ي نماز) به «سوشيانس» افزوده مي شوند و گفته مي شود که اين سه موعود، هر يک در ابتداي هزاره اي، از نطفه ي زرتشت که در بن درياچه ي کيانسه محفوظ است و هر بار، دوشيزه اي خاص با آب تني کردن در آن، بارور مي شود، زاده شده و در زمان خود، براي شکست دروغ و پيروزي راستي، خواهند کوشيد. در اسطوره هاي متأخر مزدايي، ابعاد انگاره ي موعود شناختي مزدايي گسترده شده و نام موعودها و منجيان فراواني به ميان مي آيد. البته افزوني شمار موعودها در روايات مزدايي اين دوره، سواي اين که برآمده از جايگاه مهم و بنيادين اصول فرجام شناختي و موعود شناختي در اين دين است، حاصل فشارها و تنگناهاي وارد به جامعه ي زرتشتي در اثناي هجوم مقدونيان و سپس تازيان، و اميد و انتظار زرتشتيان به رهايي هر چه زودتر از اين اوضاع دشوار بوده است. اين موعودها در روايات زرتشتي بر دو گروه اند؛ دسته ي نخست شامل پهلوانان و مقدساني هستند که در گذشته ي دور مي زيستند و سپس جاودانه شدند و هر کدام در جايي پنهان اند تا در زمان مقرر، خود را آشکار کنند و با ياري رساندن به سوشيانس، براي پيروزي راستي بکوشند [مانند: پشوتن پسر ويشتاسپ در کنگ دژ؛ اغريرث در سغد؛ فردخشت در دشت پيشانسه؛ اوروتت نر پسر زرتشت در ور جمکرد؛ نرسي برادر جمشيد؛ توس؛ گيو پسر گودرز و … (بن دهش، ص? ???)]؛ و گروه دوم، موعودهايي هستند که پيش از اين وجود نداشته اند بل که هر کدام در زمان مقرر زاده مي شوند؛ مانند اوشيدر، اوشيدرماه، سوشيانس و کي بهرام ورجاوند. بدين ترتيب و در مجموع، غالب متون مزدايي چنين روايت مي کنند که در آستانه ي هزارمين سال پس از زرتشت، نخست کي بهرام از هندوستان (يا افغانستان) و پشوتن پسر ويشتاسپ از کنگ دژ برآمده و پادشاهي و دين زرتشتي را استوار مي سازند تا آن که در آغاز هزاره ، اوشيدر پديدار مي شود و رهبري دين را مي پذيرد و پس از ديدار با اورمزد، به عنوان معجزه، خورشيد را ده شبانه روز در اوج آسمان متوقف مي کند و صلح و آشتي و خرمي را در زمين مي گسترد. پس از پايان يافتن هزاره ي اوشيدر، ديوي به نام ملکوس (Malkus) پديدار مي شود و زمين را دچار باران و توفاني سهم گين مي کند آن گونه که بسياري از مردم و جانوران نابود مي شوند. براي جبران اين تلفات، از ورِ جم کرد (= دژ زير زميني جمشيد؛ نگاه کنيد به: وي ديوداد، فرگرد دوم) مردمان و جانوران بسياري رهسپار سکونت بر زمين مي شوند. در ابتداي هزاره ي بعد، اوشيدرماه بر مي آيد و بيست شبانه روز خورشيد را در اوج آسمان مي ايستاند و نيکي ها و خرمي هاي بسياري را در زمين آشکار مي سازد و گروهي از موجودات اهريمني را نابود مي کند. نزديک به پايان هزاره ي اوشيدرماه، ضحاک از بند خود در کوه دماوند رها مي گردد و بسياري از آفريدگان را تباه مي کند؛ تا آن که گرشاسپ (سام) برانگيخته مي شود و ضحاک را به ضربه ي گرز خود، مي کشد و گيتي را از زيان کاري وي مي رهاند. در آغاز هزاره ي سوم پس از زرتشت، سوشيانس برمي آيد و پس از ديدار با اورمزد، خورشيد را سي شبانه روز در اوج آسمان متوقف مي کند. در زمان او، کي خسرو پديدار مي شود و پادشاهي گيتي و دين گستري را به دست مي گيرد تا آن که رستاخيز مردگان آغاز شود [بن دهش، ص ???، ? ???؛ روايت پهلوي (بهار، ص??? ???)؛ زند وهومن يسن، ص?? ??؛ متون پهلوي، ص???)].
کتاب نامه:
* «بن دهش»: نوشته ي فرنبغ دادگي، ترجمه ي مهرداد بهار، انتشارات توس، ????
* «زند وهومن يسن»: ترجمه ي صادق هدايت، انتشارات جاويدان، ????
* «متون پهلوي»: تأليف جاماسب جي دستور منوچهرجي جاماسب، ترجمه ي سعيد عريان، کتاب خانه ي ملي جمهوري اسلامي ايران، ????
* بهار، مهرداد: «پژوهشي در اساطير ايران»، انتشارات آگه، ????
ياد يار
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید