هنگامي که چند قرن بر ورود آرياييان به ايران گذشت اين قوم اندک اندک به شهر نشيني روي آوردند و اين مساءله در جهان بيني ايشان تاءثير گذاشت .
در آن روزگار انسان اصلاح گري بر خاست و آرياييان را که خواستار ترک خرافات قديم بودند، به آيين تازه اي دعوت کرد و آيين مغان را برانداخت . اين پيامبر مصلح که خود را فرستاده خداي خوبي و روشنايي معرفي مي کرد، زردشت نام داشت . وي مدعي بود آيين خود را از آهورمزدا دريافت کرده تا جهان را از تيرگيها پاک کند و آن را به سوي نيکي و روشنايي رهنمون شود.
زردشتيان به نامهايي چون گبر و مجوسي و پارسي خوانده مي شوند. کلمه ((گبر)) در زبان سرياني به معناي کافر از از جانب ديگران به آنان اطلاق گرديده و واژه ((المجوس )) در دستور زبان عربي ، اسم جنس ‍جمعي و مفرد آن مجوسي است . ((المجوس )) در قرآن کريم (حج :17) در کنار پيروان اديان ديگر يافت مي شود. اکثر علماي اسلام زردشتيان را اهل کتاب دانسته اند. احاديثي نيز در اين باب موجود است . آيين زردشت حدود يک قرن قبل از ميلاد تحول يافت و آن صورت تحول يافته را آيين مزديسني مي نامند. مزديسنا در لغت به معناي ستايش مزداست .
1- سرگذشت زردشت

دانشمندان در مورد وجود تاريخي پيامبر ايران باستان شک دارند، اما بيشتر آنان وجود وي را نفي نمي کنند. زردشت ، زرتشت ، زرادشت ، زراتشت ، زردهشت و کلماتي از اين قبيل از واژه ((زرثوشتر))(Zarathushtra) در گاتها (بخشي از کتاب آسماني زردشت ) مي آيد که طبق نظريه صحيحتر معادل زرد اشتر يعني دارنده شتر زرد است .
نام پدرش پوروشسب يعني دارنده اسب پير، نام مادرش دغدو يعني دوشنده گاو ماده و نام خاندان وي سپيتمه يعني سپيد نژاد بود.
طبري مورخ مشهور اسلام و پيروان او زردشت را از فلسطين مي دانند و مي گويند وي از آنجا به ايران آمده است ، اما قول صحيح و معروف آن است که وي ايراني و اهل آذربايجان بوده است و محل برانگيختگي او را کوهي نزديک درياچه اروميه مي دانند.(1)
درباره زمان زردشت نيز اختلاف است و زمان وي حتي به 6000 سال قبل از ميلاد نيز برده شده است . اما بر اساس نظريه مشهور، وي در سال 660 قبل از ميلاد به دنيا آمد و در 630 قبل از ميلاد (در سن 30 سالگي ) به پيامبري مبعوث شد. وي در سال 583 ق .م . در سنن 77 سالگي در آتشکده اي در بلخ (افغانستان ) توسط لشکر قومي مهاجم به شهادت رسيد.
گر چه بعثت زردشت در شاهنامه فردوسي آمده است ، اما متاءسفانه آن حادثه در قسمت افسانه اي آن کتاب مذکور است ، به طوري که درباره گشتاسب (پادشاهي که زردشت او را دعوت مي کند و به آيين خود در مي آورد) اختلاف است . برخي او را با ويشتاسب پدر داريوش هخامنشي برابر دانسته اند. از سوي ديگر از نظر تاريخي مسلم است که ويشتاسب نه يک پادشاه ، بلکه استانداري بوده است .
2- تعاليم زردشت

در آيين زردشت سه اصل عملي گفتار نيک ، پندار نيک ، کردار نيک وجود دارد که مانند آن را در اديان مختلف مي يابيم . از جمله در اسلام آمده است : ((الايمان قول باللسان و اقرار بالجنان و عمل بالارکان .))
احترام به آتش به عنوان يکي از مظاهر خداي روشنايي و افروخته نگه داشتن آن و انجام مراسمي خاص در اطراف آن در معابدي به نام آتشکده مشخصترين ويژگي اين آيين است . همچنين آباداني ، کشاورزي دامداري و شهرنشيني مورد ستايش قرار گرفته است . احترام به حيوانات ، مخصوصا سگ و گاو، همچنين خوشرفتاري با مردم نيز جايگاهي به حيوانات ، مخصوصا سگ و گاو، همچنين خوشرفتاري با مردم نيز جايگاهي ويژه دارد. برخي از آداب و رسوم سرزمين ما از قبيل مراسم چهارشنبه سوري و سوگند خوردن به روشنايي چراغ و چيزهاي ديگر با تعاليم زردشتي ارتباط دارد.
همچنين برخي زنديقان قرون نخست اسلام گرايشهاي زردشتي داشتند.
3- اوستا

کتاب آسماني زردشتيان اوستا نام دارد که به معناي اساس و بنيان و متن است . اين کتاب به خط و زبان اوستايي نوشته شده است که به ايران باستان تعلق دارد و با زبان پهلوي و سانسکريت همريشه است . به عقيده بسياري از محققان ، خط اوستايي در دوره ساسانيان (226 - 641 م .) پديد آمد و اوستا که قبلا در سينه ها بود، به آن خط کتابت شد و به قولي اين کار پس از ظهور اسلام صورت گرفته است .
زردشتيان و پژوهشگران بر اين مساءله اتفاق دارند که اوستا در اصل بسيار بزرگتر بوده است که به عقيده برخي روي 12000 پوست گاو نوشته بود. اوستاي کنوني داراي 83000 کلمه است و احتمالا اصل آن داراي 345700 کلمه (يعني چهار برابر) بوده است . اوستاي اصلي به 21 نسک (کتاب يا بخش ) تقسيم مي شد و اوستاي کنوني نيز 21 نسک است .
اوستا 5 بخش دارد:
1. يسنا (يعني جشن و پرستش )؛ قسمتي از اين بخش گاتها ناميده مي شود (به معناي سرود). اين بخش که مشتمل بر ادعيه و معارف ديني و معروفترين قسمت اوستاست ، به خود زردشت نسبت داده مي شود، در حالي که ساير قسمتهاي اوستا را به پيشوايان دين زردشت نسبت مي دهند؛
2. ويسپرد (يعني همه سروران ) مشتمل بر نيايش ؛
3.ونديداد (يعني قانون ضد ديو) درباره حلال و حرام و نجس و پاک ؛
4. يشتها (يعني نيايش سرود و تسبيح )؛
5. خرده اوستا (يعني اوستاي کوچک ) درباره اعياد و مراسم مذهبي و تعيين سرودهاي آنها زردشتيان ، علاوه بر اوستا، تفسيري به نام زنداوستا و کتب مقدس ديگري به زبان پهلوي دارند.
4- داستان خلقت و دو گانه پرستي

کسي نمي داند گرايش زردشتيان به خدايان دو گانه (خداي نيکي و خداي بدي يا خداي روشنايي و خداي تاريکي ) در چه عصري آغاز شده است . در قسمت گاتها (از يسناي اوستا) که به خود زردشت نسبت داده مي شود، اهريمن در برابر خرد مقدس صف آرايي مي کند و نه در برابر آهورمزدا که خداي واحد و فوق پروردگاران روشنايي و تاريکي است . همچنين گروهي از زردشتيان به نام زروانيان در عصر ساساني پديد آمدند که معتقد به خداي يکتا به نام زروان بودند و او را از خداي روشنايي و تاريکي برتر مي شمردند. اين فرقه پيروان بسياري در ايران آن روز داشته است .(2)
5- خدايان

با مطالعه در آيين زردشت معلوم مي شود که وي در ميان ايرانيان به اصلاح ديني قيام کرده و خرافات مذهب باستاني آرياييان را مورد حمله قرار مي داده است . از جمله آنکه وي از آهور مزدا تبليغ مي کرده و خدايان قوم خود را که دئوه (يعني ديو) خوانده مي شده اند، باطل مي دانسته و آنها را خداي دروغ دوستان مي ناميده است .
در آيين زردشت ، آهور مزدا 6 دستيار دارد که به منزله فرشتگان اديان ابراهيمي هستند. آن دستياران را امشاسپندان يعني جاويدان مقدس ‍مي نامند. آنها رهبري دارند به نام سپنتامئنيو يعني خرد مقدس و نامهاي خودشان از اين قرار است :
1. وهومن (Vohuman)؛
2. اشه وهيشته (vahishta-Asha)؛
3. خشتره وائيريه (vairya-Xshathra)؛
4. سپنته ارمئيتي (armaiti-Spenta)؛
5. هئورتات (Haurvartat)؛
6. امرتات (Ameretat).
پس از آنها يزتها قرار دارند که 30 عدد از آنها معروفند. اينها تشکيلات خرد مقدس هستند. در مقابل ، اهريمن هم تشکيلاتي دارد.(3)
طبق آيين زردشت دوره کهن کنوني جهان 12000 سال است . خداي نيکي مدت 3000 سال بر جهان حکمراني مي کرد و در اين مدت خداي بدي در تاريکي به سر مي برد. پس از اين مدت خداي بدي از تاريکي بيرون آمد و با خداي نيکي روبرو شد. خداي نيکي به وي 9000سال مهلت داد که با او مقابله کند. وي اطمينان داشت که سرانجام خود او به پيروزي خواهد رسيد. در اين زمان هر دو به آفريدن نيک و بد آغاز کردند و بدين گونه با يکديگر به مبارزه برخاستند. پس از 3000 سال زردشت آفريده شد و از اين زمان به بعد توازن قوا به نفع خداي نيکي گراييد و به سير صعودي خود ادامه داد.
6- آخر الزمان

در هزاره گرايي زردشتي (Millennialism Zoroastrean)انتظار ظهور سه منجي از نسل زردشت مطرح است . اين منجيان يکي پس از ديگري جهان را پر از عدل و داد خواهند کرد.
1. هوشيدر، 1000 سال پيش زردشت ؛
2. هوشيدرماه ، 2000 سال پس از زردشت ؛
3. سوشيانس (يا سوشيانت )، 3000 سال پس از زردشت که با ظهور او جهان پايان مي يابد.
7- بقاي روح

زردشتيان به جاودانگي روح عقيده دارند. آنان مي گويند روان پس ‍از ترک جسم تا روز رستاخيز در عالم برزخ مي ماند. همچنين آنان به صراط، ميزان اعمال ، بهشت و دوزخ معتقدند. بهشت آيين زردشت چيزي مانند بهشت اسلام است ، ولي به خاطر مقدس بودن آتش ، دوزخ زردشتي جايي بسيار سرد و کثيف است که انواع جانوران در آن ، گناهکاران را آزار مي دهند.
8- وضع کنوني

بيش از هزار سال است که زردشتيان ايران به بمبئي هندوستان کوچيده اند و اکنون حدود صد و پنجاه هزار نفر از آنان در آن سامان زندگي خوبي دارند و پارسي ناميده مي شوند حدود پنجاه هزار نفر از ايشان نيز در يزد، کرمان و تهران سکونت دارند.
افراد برجسته اي در گذشته از اين اقليت کوچک برخاسته اند، مانند ارباب کيخسرو شاهرخ نماينده زردشتيان در مجلس شوراي ملي در عصر شهيد مدرس (ره ). وي که که صندوقدار مجلس بود به درستکاري و بي آلايش ‍شهرت داشت . شهيد مدرس (ره ) يک بار در مجلس گفته بود: ((در اين مجلس فقط يک مسلمان وجود دارد و آن هم ارباب کيخسرو است !.))(4)
زردشتيان قومي تحصيل کرده و با فرهنگ هستند و همواره رفتارشان با ديگران خوب بوده است .
پي نوشت :
1- آب درياچه مذکور در کتابهاي مذهبي زردشتيان مقدي شمرده شده است .
2- اصولا اعتقاد به دو مبداء در جهان باستان رايج بوده و گونه اي از آن را مکتب غنوصي مي خوانده اند. اين لفظ از يوناني مي آيد و در عصر ما ناستيک (Gnostic)تلفظ مي شود.
3- داستان تشکيلات خداي خير و خداي شر به حديث جنود عقل و جهل در کتاب الکافي ، نوشته مرحوم کليني شباهت دارد.
4- امام خميني ، صحيفه نور، ج 13، ص 209

نويسنده: حسين توفيقي