اشاعره نامي است براي پيروان ابوالحسن اشعري[1](260 ـ 324)، او از نواده‌گان ابو موسي اشعري است كه در آغاز غيبت صغري در بصره به دنيا آمد، پدرش اسماعيل بن اسحاق مكني به «ابي بشر» از طرفداران اهل حديث بود. اشعري در كودكي با عقايد اهل حديث خو گرفت،[2] او پس از آنكه از استادش ابوعلي جبّايي جدا شد، و محدثان را در بيشتر آراي آنها در زمينة اصول عقايد ياري داد و در سال 300 هجري قمري اصول اين مذهب را پايه گذاري كرد.[3]
ادامه مطلباشاعره نامي است كه بر پيروان مكتب كلامي ابوالحسن علي بن اسماعيل اشعري اطلاق مي‌شود[1](260 ـ 324) و در معناي عام به سنت‌گرايان يا اهل سنت و جماعت گفته مي‌شود.[2] كه در اين نوشتار مباني اعتقادي‌شان در چند بخش نقد و بررسي مي‌شود.
ادامه مطلبتفاوتهاي زيادي بين عقايد معتزله و اشاعره وجود دارد. به علّت نظم بحث ابتدا بر طبق اصول پنج‌گانه معتزله، فرق دو مكتب را بررسي و در آخر به ديگر اختلاف‌ها، فهرست‌وار اشاره مي نمائيم.
ادامه مطلب«شيخيه» ادعاهايى را مطرح کردهاند که پيش از آنها، گروههاى ديگر از زمان ائمه عليهمالسلام به بعد آن را مطرح کرده بودند و مورد تکفير قرار گرفتند. چنين ديدگاه غلوآميزى، علاوه بر آن که خود گناه بزرگى است، زمينه پيدايش افکار ديگرى (مثل ادعاى الوهيت، تجلى ذات حق، و حلول حق تعالى در افراد و…) شده است.
ادامه مطلبمعتزله طبعا طرفدار غایت داشتن و غرض داشتن صنع الهی (فعل الهی) شدند و حکیم بودن خداوند را که در قرآن کریم مکرر به آن تصریح شده است به همین گونه تفسیر کردند که او در کارهای خویش، غرض و هدف دارد و از روی کمال دانائی کارها را برای اغراض و اهداف مشخص و معین با انتخاب اصلح و ارجح انجام می دهد.
ادامه مطلبحسن و قبح افعال از نظر اشاعره : اشاعره، همچنانکه عدل را به عنوان یک صفت قبلی و ذاتی منکر شدند، حسن و قبح ذاتی قبلی عقلی را نیز مورد انکار قرار دادند. اشاعره اولا حسن و قبح ها را اموری نسبی و تابع شرائط خاص محیطها و زمانها و تحت تأثیر یک سلسله تقلیدها و تلقینها دانستند، و ثانیا عقل را در ادراک حسن و قبح ها تابع راهنمائی شرع دانستند.
ادامه مطلباشاعره در تفکرات خود به این نتیجه رسیده اند که صفت عدل، منتزع است از فعل خداوند از آن جهت که فعل خداوند است. از نظر این گروه هر فعلی در ذات خود نه عدل است و نه ظلم و هر فعلی از آن جهت عدل است که فعل خدا است، و بعلاوه، هیچ فاعلی غیر از خدا، به هیچ نحو، نه بالاستقلال و نه بغیر استقلال، وجود ندارد
ادامه مطلبیکی از امهات (مسائل اساسی) مسائل کلامی این است که آیا افعال ذات باری (خداوند)، معلل به اغراض و غایات هست یا نه؟ چنانکه می دانیم و بدیهی است، انسانها در کارهائی که انجام می دهند هدف و غرضی را در نظر می گیرند. انسان در هر کار خود یک " برای " دارد: چرا درس می خوانی؟ " برای " اینکه دانا و توانا بشوم.
ادامه مطلبمعتزله خود را اهل العدل و التوحید می نامیدند و مقصودشان توحید صفاتی بود اما در توحید افعالی، کمیت معتزله لنگ بود و اشاعره در توحید افعالی، خود را " اهل التوحید " می نامیدند. حقیقت این است که معتزله در عین اینکه در توحید صفاتی، ایرادات بجایی به اشاعره داشتند کمیت خودشان هم در توحید صفاتی لنگ بود
ادامه مطلبعدل الهی در اندیشه صاحب بن عباد : صاحب بن عباد یکی از برخوردارترین و متنعم ترین مردم جهان بود که در حمایت شدید از اصل عدل برآمد، وی وزیر برخورداری است و از این نظر کمتر نظیر دارد. او اولا برخلاف اکثر وزرا که سری سالم به گور نمی برند و عاقبت مغضوب بالاتر از خود می گردند
ادامه مطلباگر یک مقایسه - ولو بطور مختصر - میان منطق نهج البلاغه با منطق سایر مکتبهای فکری به عمل نیاید ارزش واقعی بحثهای توحیدی نهج البلاغه روشن نمی شود. درباره ذات و صفات حق قبل از نهج البلاغه و بعد از آن، در شرق و غرب، در قدیم و جدید از طرف فلاسفه، عرفا، متکلمین، بحثهای فراوان به عمل آمده است ولی با سبکها و روشهای دیگر.
ادامه مطلببحث جبر و اختیار، خود به خود بحث عدل را به میان آورد زیرا رابطه مستقیمی است میان اختیار و عدل از یک طرف، و جبر و نفی عدل از طرف دیگر، یعنی تنها در صورت اختیار است که تکلیف و پاداش و کیفر عادلانه، مفهوم و معنی پیدا می کند. اگر انسان، آزادی و اختیار نداشته باشد و در مقابل اراده الهی و یا عوامل طبیعی، دست بسته و مجبور باشد
ادامه مطلباشاعره به جای خداوند، در واقع ظالمان بشری را تنزیه نموده و تبرئه کرده اند زیرا ابتدایی ترین و روشن ترین نتیجه ای که از این طرز تفکر گرفته می شود این است که آنچه فلان ستمگر می کند، خودش نمی کند؛ بلکه خداوند می کند و چون خدا انجام می دهد ظلم نیست، عین عدل است؛ چرا که بنابر این مسلک، عدل مفهومی جز این ندارد
ادامه مطلبایشان می گویند که اگر ما قائل بشویم که عالم قانون دارد و قانون عالم هم قانون قطعی است باید قدرت و اراده خداوند را محدود بدانیم. هرگز چنین چیزی نیست. ما اول مثالی در انسان ذکر می کنیم تا در خدا هم روشن بشود. یک وقت هست که شما یک کار را نمی کنید به موجب اینکه قدرت و اراده شما محدود است یعنی جلوی شما گرفته شده است.
ادامه مطلبآیا لازمه توحید افعالی این است که نظام سببی و مسببی جهان را انکار کنیم و هر اثری را مستقیما و بلاواسطه از خدا بدانیم و برای اسباب هیچ نقشی قائل نباشیم؟ مثلا معتقد باشیم که آتش نقشی در سوزانیدن و آب در سیراب کردن و باران در رویانیدن و دوا در بهبود بخشیدن ندارد.
ادامه مطلب
