اوست که به زمين کشش و گسترش بخشيد و در آن کوه ها و جوي ها قرارداد و از همه ميوه ها جفت آفريد . شب و روز يکديگر را مي پوشانند. در اين امور براي گروه انديشمند آيات و نشانه هايي است.

در اين آيه، نمونه هاي بارزي از تدبير جهان آفرينش گفته شده است و علت يادآورد آنها، اين است که در آيه پيش گفته شد که تدبير و اداره نظام خلقت به خدا تعلق دارد و اوست که مجموعه جهان هستي را با مشيت و حکمت خود اداره مينمايد. قرآن براي روشن نمودن گفتار پيش نمونه هاي چشمگيري از تدبير ، بيان مي کند تا افراد انديشمند درباره آنها فکر کنند و به طور واضح دريابند که واقعاً او « مدبر الامور » است . اين نمونه ها عبارتند از :

1. اوست که زمين را توسعه و گسترش داد.

2. اوست که در پهنه زمين ، کوه ها و نهر ها را آفريد .

3. اوست که از همه نوع ميوه ها ، جفت خلف کرد .

4. اوست که شب و روز را به دنبال هم قرار مي دهد .

اين آيات چهارگانه نه تنها گواه بر وجود تدبير در جهان هستي است، بلکه حاکي از وحدانيت و يگانگي مدبر جهان نيز هست و براي توضيح بيشتر، هر يک از اين امور را به طور جداگانه مورد بحث قرار مي دهم .

1.توسعه و گسترش زمين :

امروز اختلافات اوقات در نقاط مختلف زمين و اين که شب و روز و صبح و ظهر نقاط خاوري با مناطق باختري کاملا اختلاف دارد، روشن ترين دليل برکروي بودن زمين است و اگر زمين مسطح بود، بايد اختلاف وجود نداشت .

در قرآن و روايات ما اشارات لطيف و زيبايي به اين مطلب شده است؛ آنجا که ميفرمايد:

« فَلا اُقسِمُ بِرَبِّ المَشارِقِ و اَلمَغارِبِ ... » به خداي مشرق ها و مغرب ها سوگند ياد مي کنيم .

زيرا بر فرض مسطح بودن زمين ، يک مشرق و يک مغرب بيشتر وجود ندارد و بر فرض کرويت آن ، هر نقطه اي براي نقاط شرقي تر ، مغرب و براي نقاط غربي تر ، مشرق است .

در روايات اشارات زيادي به کروي بودن زمين شده است . چنانچه مي فرمايد :

« انَّما عَلَيکَ مَشرِقک و مَغرِبکَ »

تو بايد مشرق و مغرب خود باشي .

سطح داشتن زمين، مانع از کرويت آن نيست زيرا هر کره اي براي خود سطح دارد و از اين رو در هندسه کره را يکي از اقسام سطح به شمار مي اورند.

2.راز آفرينش کوه ها و نهرها :

« وَ جَعَلَ فِيها رَواسي وَ اَنهاراً »

در آن ( زمين ) کوه ها و جوي ها را آفريد .

قرآن مجيد در سوره هاي متعددي درباره آفرينش کوه ها سخن گفته و راز خلقت و اسرار وجود آنها را با تعبيرات گوناگوني روشن ساخته است. از ميان رازها، بيشتر روي استقرار و آرامشي که در پرتو کوه ها نصيب ساکنان زمين شده است تکيه کرده و وجود آنها را مانع از پديد آمدن حرکات نا موزون و اضطراب و نوسان معرفي مي نمايد و در سوره هاي متعددي مي فرمايد:

« وَ اَلقَي فِي الاَرضِ رَوَاسي اَن تَميدَ بِکُم »

در زمين کوه هايي افکند تا حرکات آن ، شما را مضطرب نسازد .

گاهي اين حقيقت را به عبارت ديگر بيان کرده و مي فرمايد :

« وَ الجِبالَ اَوتاداً ... »

کوه ها را ميخ هاي زمين آفريديم .

قرآن راز کوه ها را ضمن دو آيه در سرچشمه نهرها و تصفيه آب بيان نموده است . که محال پرداختن بدان در اين مجموعه نيست .