اشاره :

 مباحث عرفاني براي جوانان جاذبه فراواني دارد. اين جاذبه ذاتي موجب شده تا عرفان هاي کاذب هم اندک اندک به دنبال جاي پايي در جامعه ديني ما باشند. اين نوشتار درصدد شناخت و نقد نحله هايي از اين عرفان ها برآمده است. به يقين ورود در عرصه اين مباحث تخصصي ، نيازمند مطالعه ، مباحثه و تحقيق بيشتر است و در اين راستا مقاله حاضر براي ايجاد هوشياري ، انگيزه و پي جويي بيشتر مفيد خواهد بود.

مقدمه :

 قابل انکار نيست که عصر مدرنيته تأثيرات شگرفي در بهبود زندگي مادي بشر داشته است. اما اين ارتقاي کيفي در سطح زندگي بشر، او را روز به روز از توجه به ساحت وجودي و سرشت ملکوتي خود غافل تر نموده و در نتيجه تمايلات معنوي و بنيادهاي اخلاقي در جوامع رو به افول رفته است. در چنين موقعيتي که بشر شاهد تاراج ميراث معنوي خود مي باشد ، سعي در پناه بردن به پناهگاهي دارد که روح تشنه معنويت خود را سيراب نمايد و اين تشنگي جز با روي آوردن به چشمه زلال معرفت الهي که از سايه سار قرآن و سنت مي-گذرد، امکان پذير نيست. اين جاست که شيطان از کمين گاه خود بيرون آمده و تشنگان عرفان و معرفت الهي را به گنداب ها و مرداب هاي آلوده فرقه ها و نحله هاي عرفاني منحرف- که داعيه رساندن بشر به عرفان حقيقي و آرامش ابدي را دارند- رهنمون مي سازد. اين گونه است که ما در دنيا و مخصوصاً در جامعه اسلامي خودمان شاهد رشد قارچ گونه افکار مکتب هاي انحرافي و مدعيان عرفان هاي کاذب هستيم. اين روند با پيروزي انقلاب اسلامي ايران و گرايش مسلمانان جهان و به ويژه جوانان کشورمان به معنويت ، شدت بيشتري يافت و اين عرفان هاي دروغين و نحله هاي منحرف، يک تهاجم فرهنگي نرم و پنهان را آغاز کردند. بخشي از اهدافي که آنها دنبال مي کنند، عبارتند از: نفي عقلانيت در جامعه؛ جايگزيني عرفان هاي دروغين به جاي عرفان اسلامي؛ ترويج بي بند و باري و ترک شريعت؛ ترويج شديد فرقه گرايي و ايجاد مکتب ها و نحله هاي متعدد به منظور بر هم زدن امنيت سياسي و اجتماعي و اخلاقي جامعه.

از جمله عرفان هاي کاذب و وارداتي اين موارد را مي توان نام برد: از شرق: ساي بابا ، اُشو ، کريشنا و عرفان رام الله ؛ از غرب: عرفان مسيحيت و عرفان يهود و عرفان هاي آمريکايي هم چون عرفان سرخپوستي و عرفان اِکنکار. اين در حالي است که در داخل کشور نيز، صوفيه و دراويش تحت عناوين مختلف مثل: شاه نعمت اللهي، نقش بنديه و گناباديه به طور هدفمند مشغول ترويج افکار خود، نشر کتاب و جمع آوري طرفداران و ساخت خانقاه هاي متعدد هستند. ما در بخش اول نگاهي کوتاه ولي واقع بينانه به تاريخچه، مباني فکري و برخي اشكالات تعدادي از اين نحله هاي عرفاني نوظهور مي افکنيم و در بخش دوم نحله شيطان پرستي را مورد مطالعه و بررسي قرار داده و مبحث صوفيه را به مجالي ديگر واگذار مي کنيم.

بخش اول: عرفان اُشو، ساي بابا و اِکنکار

 فصل اول- عرفان اُشو

 1-معرفي:

اُشو در سال 1931 ميلادي در روستاي کوچوادا در استان مادياپرادش هند به دنيا آمد و به گفته خودش در 21 سالگي در پي حادثه اي به اشراق رسيد. او در سال 1953 از دانشگاه سائوگر در رشته فلسفه دانش آموخته شد و در سال 1974 در پوناي هند مرکزي براي آموزش مراقبه تأسيس کرد. او براي معالجه به آمريکا رفت ولي به دليل استقبال از تعاليمش در آن جا ماندگار شد. او مردي هرزه و فاسدالاخلاق بود و انحرافات جنسي در او به حدي رسيد که حتي پيروانش معتقدند که فساد او به قدري بالا گرفت که ارزش هاي جامعه آمريکا را زير سؤال برده بود. به همين خاطر سران آمريکا به واسطه احساس خطري که از فساد اخلاقي و جنسي او مي کردند او را از آمريکا اخراج کردند و اين امر مورد تأييد وزارت خارجه هند نيز مي باشد. چنان که از سخنان او برمي آيد و همگان بر آن اتفاق دارند، او شخصيتي بسيار متکبر و مغرور بود، به گونه اي که حتي پيروان او مي گويند که ادعاهايش گوش فلک را کر مي کرد و روح انسان از شنيدن آن همه خودستايي آزرده مي شد. اين خودستايي به وضوح در کلمات و سخنراني هاي او مشهود است.

2-افكار و عقايد:

او پيرو مکتب تنتره بود. تنتره يکي از نحله هاي متأثر از فرهنگ هندويي است. اين مکتب عرفاني و رازآلود است. در اين مکتب انسان بايد از تمام لذات مادي بهره بگيرد و در آن از ترک لذات دنيا و ماديات خبري نيست. لذا بهره گيري از لذايذ جنسي نيز در آن برجسته است و در اين مکتب مسايل سکسي و جنسي به صورت غلوّ آميزي تقدس مي يابد و همين امر باعث سوء استفاده عده اي از بيماردلان و شيادان از تعاليم اين مکتب مي شود که اُشو نيز يکي از اين شيادان است. او به قدري در فحشا غوطه ور بود که جامعه فاسد آمريکا نيز تاب تحمل فساد او را نياورد. تعاليم اشو در دو بخش مباني و اصول قابل پي گيري است:

الف) مباني :

بخشي از مباني او يوگاست و بخش ديگر ايده هاي مکتب تانتريگ و بخش ديگر تعاليم او از بودا متأثر است. هم چنين تأثيراتي از کبير، شاعر و عارف ايراني الاصلي که در هند مي زيست ، پذيرفته است. تناسخ روح و وحدت کيهاني از مباني اعتقادي مکتب اوست.

ب) اصول :

از اصول مورد تأکيد او عشق است. عشق عصاره پيام اوست. او عشق را زيبا، لذت بخش اما بي هدف و بي مقصود مي داند ولي رسيدن به عشق را از طريق قطب مخالف امکان پذير مي داند. مانند عشق مرد به زن يا زن به مرد. اين اصل که ريشه در مکتب تنتره دارد از مهم ترين ابزارها براي ترويج فحشا و زنا در بين پيروان مکاتب تازه تأسيس تنتره اي است، به طوري که مجالس زناي دسته-جمعي در اين مکتب با نام فحشاي مقدس صورت مي گيرد. از اصول ديگر او سم دانستن نفس براي انسان و رشد اوست. نفي ذهن از اصول ديگر مکتب اوست. اين اصل از انديشه تخطئه ي عقل سرچشمه مي گيرد که در مکاتب عرفاني دروغين رواج شديدي دارد، زيرا اگر عقل به کار گرفته شود ديگر فرصت و زمينه مناسب براي رشد و ترويج اين افکار باطل باقي نمي ماند. توجه به درون و مراقبه و اعتقاد به کالبدهاي هفت گانه از ديگر اصول مکتب به اصطلاح عرفاني اوست.

3-نقدها و اشكالات :

پاره اي از اشکالات واضح عرفان اُشو عبارتند از: 1- ادعاي عرفان از سوي مردي هرزه و فاسد الاخلاق به گونه اي كه جامعه فاسد آمريكا نيز چنين شخصي را برنتافت؛ 2- شخصيت منفي و حقير رهبر اين عرفان، در حالي كه رهبران مدعي عرفان، عموماً تظاهر به صفات مثبت را فراموش نمي نمايند؛ 3- ترويج شديد فساد و فحشا و سكس در اين عرفان و زير سؤال بردن مباني اخلاقي، اجتماعي و انساني؛ 4- نفي و تخطئه عقل و ذهن به منظور راكد نگه داشتن فكر و ذهن در جهت پيشبرد اهداف؛ 5- ترويج بي ديني و نفي ايمان به خدا و قيامت و اشاعه لاابالي گري فكري و عقيدتي، همان گونه كه در رفتار و گفتار آنان كاملاً هويداست.

در پايان، به ذکر تعدادي از سخنان اُشو مي پردازيم:

او در مورد خدا مي گويد: مردم به نزد من مي آيند و مي گويند ما آرزوي جست و جوي خدا را داريم. من به آن ها مي گويم در اين باره با من صحبت نکنيد. اين مقوله را به بحث نکشيد، هر گونه صحبتي درباره جست و جوي خدا بي فايده است. هيچ معنا و مفهومي در آن چه مي گويند نيست.[1]

در مورد سکس مي گويد: سکس بزرگ ترين هنر مديتيشن است. اين پيشکش تنتره به دنياست و عشق از آميزش جنسي زاييده مي-شود.[2]

او در مورد بت پرستي مي گويد: خداوند در همه جا هست؛ پس چگونه مي تواند در بت ها نباشد. پس او در يک بت سنگي نيز هست. اگر او در يک قطعه سنگ معمولي وجود دارد، پس چرا در يک سنگ کنده کاري شده نباشد؟

فصل دوم- عرفان ساي بابا

1-معرفي :

در هند دو نفر با نام ساي بابا داريم. يکي «ساي بابا شيردي» که در سال 1835 در حيدرآباد هند در خانواده اي برهمن به دنيا آمد و در 1918 از دنيا رفت. او درويشي بود که تعاليمش را از کتاب هاي مقدس هندوها و اسلام مي گرفت و هوادار چنداني در هند ندارد، گرچه کارهاي خارق العاده اي چون شفاي بيماران و دانستن زبان حيوانات را به او نسبت مي دهند.

نفر دوم، « سوامي سانيا ساي بابا» است که نماد يکي از فرقه هاي فعال و جذاب در داخل ايران است و از عرفان هندي و مخصوصاً بودا به شدت متأثر است. او در سال 1926 در جنوب هند به دنيا آمد. براي او معجزات فراواني ذکر کرده اند که از جمله خلق و ايجاد اشيايي مثل انگشتر، قرار گرفتن ميان زمين و هوا به طوري که يک متر از زمين بلند شده و در هوا معلق مي ماند و ... .

بيشتر کارهاي او که لقب معجزه گرفته تردستي، شعبده بازي و جادوگري است. اخيراً يکي از شبکه هاي رسانه اي خارجي مچ او را گرفت و موجب رسوايي او شد. آن ها با دوربين هاي پيشرفته ولي مخفي به نزد او رفته و لحظه ظهور چند تا از به اصطلاح معجزات او را شکار کرده و در حرکت آهسته دوربين مشخص کردند که او با تردستي بعضي اشيا را از درون آستين يا جيب خود با سرعت شگرف بيرون مي آورد و به دروغ مدعي مي شود که آن ها را في البداهه خلق نموده است و روشن است که ادعاي ايجاد و خلق يعني ادعاي خدايي!!!

2-افكار و عقايد :

برخي از اعتقادات او مختصراً اين گونه است؛ تناسخ، اعتقاد به ويشنو از خدايان هندو، عشق به خدا، توجه به عالم درون، برابري مذاهب که يک انديشه پلوراليستي است[3] و ... . امروزه تعاليم ساي بابا (و نيز اشو) پهنه وسيعي از نشر کتب و فضاي اينترنت را به خود اختصاص داده و در کشور ما نيز مخصوصاً در تهران، تبليغات وسيعي در مورد او صورت مي گيرد، به گونه اي که سوداي ديدار با او را در ذهن بسياري از جوانان کم اطلاع ولي پرشور مي پروراند. تا جايي که در محل زندگي ساي بابا در هند، شما روزانه صدها نفر جوان ايراني را مي بينيد که براي ديدار او به هند رفته اند. از آن جا که در طريقه و سلوک او فساد و فحشا به کرّات ديده شده و عليه او شکايات فراواني نيز شده است، ولي دولت هند هيچ اقدامي در خصوص او نمي کند، مي توان به خوبي دريافت که دولت هند به او به عنوان يک جاذبه گردشگري جذاب نگاه مي-کند و بهره فراوان نيز مي برد.

3-اشكالات و نقدها :

1- ادعاي خدايي كردن، همان گونه كه در بحث شعبده بازي و تردستي او نقل شده است؛ 2- ترويج فساد و فحشا و خلاف عفت و اخلاق؛ 3- افكار و عقايد خرافي و باطل.

فصل سوم- عرفان اِکِنکار

1- معرفي :

عرفان اکنکار يکي از مکاتب عرفاني کاملاً جديد است و در ايالات متحده آمريکا پديد آمده است. اين مکتب در ايران فعال مي-باشد و در شهر تهران اقدام به برگزاري دوره هايي براي آموزش تعاليم خود نموده اند. البته در سايه غفلت مسؤولان فرهنگي کشور موفق به جمع آوري طرفداراني نيز شده اند و جوانان و خانواده هاي زيادي را اغفال نموده اند، به طوري که در اثر شکايات متعدد از سرکرده و بعضي افراد مرتبط با اين گروه، تعدادي از سرکردگان اين نحله توسط مقامات انتظامي و قضايي تحت پيگرد قرار گرفته اند. پديدآورنده اين عرفان «پال توئيچل» متولد کنتاکي آمريکاست که در خلال جنگ جهاني دوم در نيروي دريايي آمريکا خدمت مي کرد که در اثر ارتباط با بعضي اساتيد معنويت و عرفان باستان، از انديشه هاي معنويت گرا متأثر شد. وي اين انديشه را متعلق به فرقه باستاني «اِک» مي داند که با اين دانش موفق به سفر روح از طريق خارج کردن روح از بدن مي شدند. لذا اسم اين مکتب نيز از همين دانش گرفته شده است. دانش وارد و خارج شدن روح از بدن «اِکِنکار» ناميده مي شود. پال توئيچل پس از رسيدن به اين دانش در سال 1965 کارگاه هاي آموزشي متعددي براي آموزش سفر روح در کاليفرنيا داير کرد.[4]

2-افكار و عقايد:

استفاده از روح به عنوان کالبد طبيعي انسان براي سفر به دنياي ماوراء و ترک کالبد فيزيکي براي رسيدن به هدف نهايي يعني رسيدن به بهشت حقيقي از مبنايي ترين عقايد اين فرقه است، لذا اکنکار را حکمت باستاني براي سفر روح در عصر حاضر معرفي کرده اند. اکنکار به خدا اعتقادي ندارد و فقط از بهشت سخناني مي گويد. قيامت نيز در اين تفکر جايي ندارد و آن را اختراع کليسا براي کنترل توده مردم مي داند. در اين عرفان نور و صوت نيز از محورهاي اساسي است که در ترک بدن توسط روح و بازگشت به آن نقش مؤثري دارد.

3-اشكالات و نقدها:

1- عدم اعتقاد به مبدأ و معاد؛ 2- از ايرادات مهم بر اين مکتب- که جوابي هم براي آن نداده اند- اين است که اين مکتب عرفاني که بر اساس سفر روح بنا نهاده شده ، از سفر روح هيچ هدفي ندارد و صرف سفر روح را هدف نهايي مي داند؛ در حالي که خروج روح از بدن نمي تواند هدف باشد بلکه يکي از مراحل و منازلي است که سالک در آغاز راه به آن دست مي يابد تا به غايت نهايي که وصول به خداست برسد و حال اين که اين هدف متعالي در عرفان اکنکار گمشده اي است که کسي هم به دنبال آن نيست.

ما به همين مقدار در مورد معرفي نحله هاي مدعي عرفان بسنده مي کنيم و تحقيق بيشتر را به خواننده مي سپاريم.