جهاد در راه خدا، ترازوئى براى سنجش ایمان است، به درستى كه در آن موقعیّت هر كس خود را بهتر از سابق خواهد شناخت و میزان دلبستگى و وابستگى خود را به دنیا و آنچه در اوست، خواهد دانست، در راه خدا از جان گذشتن ارزشى بسیار دارد، تا جائى كه وقتى حضرت امیرالمؤمنین(ع) براى حفظ پیامبر خدا از جان خویش مى گذرد، این آیه شریفه در شأن او نازل مى شود:
وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ آیه 207 سوره بقره
«بعضى از مردم جان خود را در برابر خشنودى خدا مى فروشند، و خداوند نسبت به بندگانش مهربان است».
(ابن عباس نقل مى كند، كه این آیه درباره حضرت على(ع) نازل شده است، در «لیلة المبیت» پیامبر از دست مشركین به غار پناه مى برد و حضرت امیرالمؤمنین(ع) به جاى پیامبر، در بستر او مى خوابد و دشمن به تصور اینكه پیامبر در خانه است، خانه را محاصره مى كند...)
این جهاد در راه خدا است كه صداقت هر كس را نشان مى دهد، در این آیه شریفه دقّت كنید كه خداوند عاقبت مؤمنین راستگو را چگونه توصیف مى كند:
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ آیه 15 سوره حجرات
«همانا مؤمنان (واقعى) كسانى هستند كه به خدا و رسول او ایمان آورده، پس از آن هیچگاه شك به دل راه ندادند و در راه خدا با مال و جانشان جهاد كردند، ایشان به حقیقت راستگو هستند».
و اینان كه ایمان آورده و هجرت نموده و به جهاد برخواسته اند منتظر رحمت پروردگار خویش هستند.
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ أُوْلَـئِكَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ آیه 218 سوره بقره
«آنان كه ایمان آوردند و از وطن خود مهاجرت كردند و در راه خدا جهاد نمودند، آنان امیدوار و منتظر رحمت خدا باشند كه خدا بر آنها بخشاینده و مهربان است».
بى شك كسانى كه خواب را بر خود حرام كرده، در راه خدا دل از خانه و آشیانه شسته اند و راهى جبهه ها گشته اند، بر كسانى كه از علائق دنیوى نبریده، در خانه هاى خویش راحت آرمیده اند، برترى بسیار دارند، قرآن مجید به این نكته اشاره مى فرماید:
لاَّ یَسْتَوِی الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُوْلِی الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِینَ دَرَجَةً وَكُـلاًّ وَعَدَ اللّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً (95 ) دَرَجَاتٍ مِّنْهُ وَمَغْفِرَةً وَرَحْمَةً وَكَانَ اللّهُ غَفُوراً رَّحِیما ًسوره نساء، آیات 95 - 96
«هرگز، مؤمنانى كه (بدون هیچ عذرى مانند نابینائى و مرض و غیره) جهاد را ترك نمایند با آنان كه به مال و جان در راه خدا جهاد كنند (در مراتب ایمان، یكسان نخواهند بود، خدا مجاهدان فداكار به جان و مال را بر نشستگان، از حیث مرتبه و مقام بلندى و برترى بخشیده است و همه اهل ایمان را وعده نیكو (كه دخول در بهشت است) فرموده است و مجاهدان را بر نشستگان به اجر و ثوابى بزرگ برترى داده است * این درجات (و برترى رتبه ها) از نظر بخشایش و رحمت است كه خدا (درباره خلق آمرزنده و مهربان است».
1- قال رسول الله(ص): «إنَّ أوَّلَ مَنْ قاتَلَ فى سَبیل اللّهِ إبراهیمُ الخلیل حَیثُ أسَرَتِ الرّومٌ لُوطاً، فَنَفَرَ إبراهیمُ(ع) واسْتَنْقَذَهُ مِن أیدِیهِمْ». (مستدرك الوسائل، ج 2,ص 242 - بحارالانوار، ج 100,ص 16 - نوادر راوندى، ص 23 .)
«اولین كسى كه در راه خدا قتال و جنگ نمود، ابراهیم خلیل بود، هنگامى كه لشكریان روم، لوط را به اسارت گرفتند، پس ابراهیم به كمك او شتافت (جنگ كرد) و او را از دست آنها نجات داد».
2- عن جعفر عن ابیه(ع) قال: «أوَّلُ مَنْ قاتَلَ إبراهیمُ(ع) حَیثُ أسَرَتِ الرّومٌ لُوطاً، فَنَفَرَ إبراهیمُ(ع) حتّى اسْتَنْقَذَهُ مِن أیدِیهِمْ...». (وافى، ج 2, جزء 9, ص 27.)
حضرت امام صادق از حضرت امام محمد باقر(ع) نقل مى كند كه فرمود: «اولین كسى كه قتال كرد، ابراهیم(ع) بود، هنگامى كه لشكریان روم، لوط را به اسارت گرفتند، پس از آن ابراهیم پیش رفت تا آنكه او را از دست آنها نجات داد».
3- و عن على(ع) أنّه قال: «أوَّلُ مَن جاهَدَ فى سَبیلِ اللّهِ إبراهیمُ(ع) أغارَتِ الرّومُ عَلى ناحِیَة فیهَا لُوطٌ(ع) فَأسَروهُ فَبَلَغَ ذلِكَ إبراهیمَ(ع) فَنَفَرَ فَاسْتَنْقَذَهُ مِن أیْدیهِم وَ هوَ أوَّلُ مَن عَمِلَ الرّایاتِ عَلَیهِ أفضَلُ السَّلامِ». (بحار، ج 100,ص 51 - دعائم الاسلام، ج 1, ص 341 ).
حضرت امیرالمؤمنین(ع) مى فرماید: «اول كسى كه جهاد در راه خدا كرد ابراهیم(ع) بود، در وقتى كه رومیان مكانى را مورد تاخت و تاراج قرار دادند كه لوط(ع) در آنجا بود، پس او را به اسارت خویش در آوردند، این خبر به ابراهیم(ع) رسید پس از آن ابراهیم جلو رفت و (با اقدام جهادى خود) او را از دست آنان نجات داد و او اوّل كسى است كه پرچم را به عمل آورد (ساخت و به دست گرفت)، بر او بهترین سلام ها باد.
4- قال رسول اللّه(ص): «مَثَل المُجاهِدینَ فِى سَبیلِ اللّهِ كَمَثَلِ القائِمِ القانِتِ لا یَزالُ فى صَومِهِ وَ صَلاتِهِ حتّى یَرْجِعَ إلى أهلِهِ». (مستدرك الوسائل، ج 2, ص 243.
پیامبر اكرم(ص) فرمود: «مثل مجاهدین در راه خدا، مثل كسى است كه قائم و قانت (در حالت قیام و قنوت) باشد، و همیشه در روزه و نماز بوده باشد، تا آنگاه كه به سوى اهل و خانواده خویش بازگردد».
5- قال رسول اللّه(ص): «المُجاهِدونَ فى سَبیلِ اللّهِ قُوّادُ أهلِ الجَنّةِ». (مستدرك الوسائل، ج 2,ص 244).
رسول خدا(ص) فرمود: «مجاهدان در راه خدا، رهبران اهل بهشت اند».
6- قال رسول اللّه(ص): «یَرْفَعُ اللّهُ المُجاهِدَ فى سَبیلِهِ عَلى غَیرِهِ مِأةَ دَرَجَة فِى الجَنَّةِ ما بَیْنَ كُلِّ دَرَجَتَیْنِ كَما بَیْنَ السَّماءِ وَ الأرْضِ». (مستدرك الوسائل، ج 2, ص 244.)
پیامبر اكرم(ص) فرمود: «خداوند، مجاهد در راهش را بر غیر او صد درجه در بهشت رفعت و بلندى بخشد، كه فاصله میان هر دو درجه همانند فاصله میان آسمان و زمین است... (كنایه از بلندى رتبه مجاهد در راه خدا است(
7- قال النّبى(ص): «إنَّ اللّهَ یَدْفَعُ بِمَن یُجاهِدُ عَن مَن لا یُجاهِدُ». (مستدرك الوسائل، ج 2, ص 243 (.
پیامبر اكرم(ص) فرمود: «همانا خداوند (بلاها و... را) از كسى كه جهاد نمى كند، به واسطه كسى كه جهاد مى كند دور مى كند».
8-  قال رسول اللّه(ص): «دَعا مُوسى وَ أمَّنَ هارونَ(ع) و أمَّنَتِ المَلائِكَةُ فَقالَ اللّهُ عزّوجلّ: اسْتَقیما فَقَد أُجیبَتْ دَعْوَتُكُما وَ مَن غَزَا فى سَبیلِ اللّهِ عَزَّوَجلَّ أُسْتُجیبَتْ لَهُ كَما أُسْتُجیبَتْ لَهُما إلى یَومِ القِیامَةِ». (مستدرك الوسائل، ج 2, ص 242.(
پیامبر اكرم(ص) فرمود: «حضرت موسى(ع) دعائى كرد، و هارون(ع) و ملائكه آمین گفتند، پس خداوند عزّوجل فرمود: پایدار باشید، هر آینه دعاى شما را قبول مى كنم، و هر آن كس كه در راه خداوند عزّوجل جنگ كند، دعاى او قبول مى شود، همانطور كه دعاى آن دو (موسى و هارون) تا روز قیامت قبول شد».
9- عن أبى عبداللّه(ع) قال: «ثَلاثُةٌ دَعْوَتُهُم مُسْتَجابَةْ، أَحَدُهُمُ الْغازِى فِى سَبیلِ اللّهِ فَانْظُرُوا كَیْفَ تَخْلُفُونَهُ». (وسائل الشیعة، ج 11, ص 13 - تهذیب، ج 6,ص 122 - وافى، ج 2, جزء 9, ص 9.(
امام صادق(ع) فرمود: «دعاى سه كس پذیرفته مى شود، یكى از آنها رزمنده اى است كه در راه خدا مى جنگد، پس ببینید چگونه جانشین او مى شوید؟». (مرحوم فیض كاشانى(ره) در بیان این حدیث مى فرماید: یعنى كیف تكونون خلیفة له فى أهله، هل تحسنون الیهم ام تسیئون - وافى، ج 2,جزء 9- ص 9.(
یعنى در غیاب او چه مى كنید، آیا مایه آزار و اذیّت او را فراهم مى كنید یا نه؟ آیا از ارزشها و آرمانهاى او حمایت مى كنید یا نه؟ و بالأخره با خانواده او چگونه رفتار مى كنید؟
10- عن أبى بصیر، قال: «قُلْتُ لاِبى عَبدِاللّهِ(ع) أىُّ الْجِهادِ أفْضَلُ؟ فَقالَ: مَنْ عُقِرَ .
جَوادُهُ وَ أهْرِیقَ دَمُهُ فِى سَبیلِ اللّهِ». (وسائل الشیعه، ج 11, ص 6- فروع كافى، ج 1, ص 342 - وافى، ج 2, جزء 9, ص 10.
ابوبصیر مى گوید: «من به امام صادق(ع) عرض كردم، كدامین جهاد برتر است؟ فرمود آنكه اسبش (و مركبش) زخم بردارد و خون او در راه خدا ریخته شود (كنایه از سخت ترین نوع جهاد است.)