حیض
حیض در اصل به معناى سیل و جارى شدن است و حوض را به این جهت حوض گویند که آب به سوى آن جریان پیدا مى کند و برخى گفته اند که حیض به معناى خارج شدن آب قرمز از درختى به نام سمره است و در اصطلاح، حیض، خونى است که به طور معمول، هر ماه به مدت چند روز از رحم زنان - به خاطر تأثیر هورمون هاى تخمدان - خارج مى شود و به هنگام انعقاد نطفه، غذاى جنین قرار مى گیرد. این خون ریزى، از سن بلوغ تا سن یائسگى زن انجام مى گیرد. از حیض به قاعدگى، رگل، عادت ماهانه، پریود و بى نماز شدن هم تعبیر مى شود و زن را در این حالت، حائض مى گویند. خداوند متعال در آیه 222 از سوره بقره به طور مختصر درباره آن سخن گفته است. فقیهان براى خون حیض، نشانه ها و شرایطى بیان کرده اند. نشانه هاى آن به طور غالب، آن است که غلیظ، گرم، به رنگ تیره ( سیاهى مایل به سرخ) یا سرخ، همراه فشار و کمى سوزش مى باشد و شرایط آن عبارتند از بلوغ، مشاهده پیش از سن یائسگى، نبودن کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز، پى در پى بودن سه روز اول، استمرار خون در تمام سه روز و فاصله شدن دست کم ده روز بین دو حیض.

استحاضه
استحاضه از ماده حیض گرفته شده است و در اصطلاح، یکى از خون هایى است که از رحم زن خارج مى شود و زن را در این هنگام، مستحاضه مى گویند. هر خونى که غیر از حیض، نفاس، زخم، دمل و مانند آن باشد، خون استحاضه است. نشانه هاى آن به طور غالب این است که رقیق، سرد، به رنگ زرد ( سیاهى مایل به سرخ) یا سرخ، بدون فشار و سوزش است. خون استحاضه هیچ شرطى ندارد و مانند خون حیض نیست.

استحاضه قلیله
استحاضه قلیله آن است که هرگاه زن، پنبه را داخل کند، خون، ظاهرش را آلوده کند؛ ولى در پنبه فرو نرود. مستحاضه قلیله، سه وظیفه دارد:

1. براى هر نماز (در صورت خون دیدن)، یک وضو بگیرد؛ به عنوان مثال، براى نماز ظهر، یک وضو و براى نماز عصر، وضوى دیگرى بگیرد.

2. براى هر نماز، بنابر احتیاط واجب، پنبه (نوار بهداشتى) را عوض کند.

3. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده، تطهیر کند.

استحاضه متوسطه
استحاضه متوسطه آن است که هرگاه زن، پنبه را داخل کند، خون، در پنبه فرو رفته، از طرف دیگر ظاهر شود؛ ولى به دستمال و مانند آن که به طور معمول خانم ها براى جلوگیرى از خون مى بندند، نرسد. برخى از فقیهان، استحاضه متوسطه را نپذیرفته اند و گفته اند که استحاضه دو قسم دارد: قلیله و کثیره و استحاضه متوسطه را به استحاضه قلیله ملحق مى کنند. مستحاضه متوسطه چهار وظیفه دارد که عبارتند از:

1. براى هر نماز، پنبه (نوار بهداشتى) را عوض کند.

2. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده، تطهیر کند.

3. براى هر نماز، یک وضو بگیرد؛ به عنوان مثال، براى نماز ظهر، یک وضو و براى نماز عصر، وضوى دیگرى بگیرد.

4. در هر شبانه روز، یک غسل پیش از نماز صبح به جا آورد؛ بدین ترتیب که اگر پیش از نماز صبح، خون استحاضه متوسطه دیده، باید براى نماز صبح غسل کند تا صبح دیگر و اگر این حالت پیش از نماز دیگر (مانند ظهر و عصر یا مغرب و عشا) برایش پیش آید، باید براى آن نماز، غسل کند؛ ولى از فرداى آن روز، اگر به همان حالت متوسطه باقى بماند، باید پیش از هر نماز صبح، غسل کند.

استحاضه کثیره
استحاضه کثیره آن است که هرگاه زن، پنبه را داخل کند، خون، پنبه را فرا گرفته، به دستمال و مانند آن برسد. مستحاضه کثیره، چند وظیفه دارد:

1. براى هر نماز، پنبه (نوار بهداشتى) را عوض کند.

2. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده، تطهیر کند.

3. براى هر نماز، یک وضو بگیرد؛ به عنوان مثال، براى نماز ظهر، یک وضو و براى نماز عصر، وضوى دیگرى بگیرد.

4. انجام یک غسل پیش از نماز صبح و یکى پیش از نماز ظهر و عصر (اگر با هم بخواند) و یکى هم پیش از نماز مغرب و عشا (اگر با هم بخواند).

5. اگر میان نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا فاصله بیندازد، باید براى نماز عصر و نماز عشا دوباره غسل کند.1

عادت عددیه
زنى که شماره روزهاى حیض او در دو ماه پشت سر هم، به یک اندازه باشد، ولى وقت خون دیدن او یکى نباشد، چنین زنى داراى عادت عددیه است؛ مانند این که در ماه اول، از روز اول تا هفتم و در ماه دوم، از روز دهم تا هفدهم، خون ببیند که در این صورت، عادت او، هفت روز است.

عادت وقتیه
زنى که دو ماه پشت سر هم در وقت معین خون ببیند، ولى شماره روزهایى که در هر دو ماه خون دیده، به یک اندازه نباشد، چنین زنى داراى عادت وقتیه است؛ مانند این که در ماه اول، از روز هفتم و در ماه دوم، از اول تا روز هشتم، خون ببیند که در این صورت باید عادت خود را روز اول ماه قرار دهد.

عادت وقتیه و عددیه
زنى که دو ماه پشت سر هم در وقت معین خون ببیند و شماره روزهایى که در هر دو ماه خون دیده، به یک اندازه باشد، چنین زنى داراى عادت وقتیه و عددیه است؛ مانند این که دو ماه پى در پى، از اول ماه تا روز هفتم، خون ببیند که در این صورت، عادت او هفت روز است.

مبتدئه
مبتدئه، به معناى آغاز کننده، به زنى گفته مى شود که براى نخستین بار خون حیض مى بیند؛ خواه دختر باشد یا زن.2

مضطربه
مضطربه، به معناى زن مردد، آشفته و پریشان است و در اصطلاح، به زنى گفته مى شود که چند ماه خون دیده، ولى از نظر وقت یا عدد، عادت معینى پیدا نکرده است و یا اگر عادتى هم داشته، عادتش از بین رفته و عادت دیگرى پیدا نکرده است.

ناسیه
ناسیه، از ماده نسیان، به معناى زن فراموشکار است و در اصطلاح، به زنى گفته مى شود که عادت خود را فراموش کرده است. چنین کسى اگر بیشتر از ده روز خون ببیند، باید روزهایى را که نشانه حیض را دارد - تا ده روز - حیض قرار دهد و بقیه را استحاضه و اگر نتواند از راه نشانه هاى حیض، تشخیص دهد، باید سه یا شش یا هفت روز اول را (بنابر اختلاف دیدگاه مراجع تقلید) حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.

یائسه
یائسه، از ماده یأس، به معناى زن مأیوس و ناامید است و در اصطلاح، به زنى گفته مى شود که سنش، به حدى رسیده که دیگر عادت ماهیانه نمى بیند و اگر خونى ببیند، خون حیض محسوب نمى شود. زن به طور قطعى، پس از تمام شدن شصت سال (قمرى)، یائسه و کمتر از پنجاه سال (قمرى)، غیر یائسه است و بین پنجاه تا شصت سال، میان مراجع تقلید اختلاف نظر وجود دارد. نظر اکثر فقیهان این است که زن سیده، با تمام شدن شصت سال و زن غیرسیده، با تمام شدن پنجاه سال قمرى، یائسه مى گردد.

نفاس
نفاس، از ماده نفس گرفته شده است. نفس، چندین معنا دارد که یکى از آنها به معناى خون است. نفاس در اصطلاح، به خونى گفته مى شود که پس از زایمان، از رحم زن خارج مى شود و زن را در این هنگام، نفساء مى گویند. آغاز خون نفاس، از زمانى است که اولین جزء بچه از شکم بیرون مى آید. بنابراین، خونى که پیش از آن دیده مى شود، خون نفاس محسوب نمى شود و حداقل آن، یک لحظه و حداکثر آن ده روز است. زن پس از پاک شدن، باید غسل نفاس به جاى آورد. در بین برخى عوام مشهور است که زنى که تازه زایمان کرده، باید روز چهلم، غسل (چله) انجام دهد که این سخن، هیچ ارزش و اعتبارى ندارد.

1. توضیح المسائل مراجع، م 396؛ آیة الله وحید، توضیح المسائل، م 402؛ دفتر آیة الله خامنه اى.

2. توضیح المسائل مراجع، م 496.