8. دعوت به پاكسازي

نماز قطع نظر از محتواي خودش با توجه به شرائط صحت دعوت به پاكسازي زندگي مي كند, چرا كه مي دانيم مكان نماز گزار, لباس نمازگزار, فرشي كه بر آن نماز مي خواند, آبي كه با آن وضو مي گيرد و غسل مي كند, محلي كه در آن غسل و وضو انجام مي شود بايد از هر گونه غصب و تجاوز به حقوق ديگران پاك باشد كسي كه آلوده به تجاوز و ظلم, ربا, غصب, كم فروشي, رشوه خواري و كسي اموال حرام باشد چگوه مي تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابر اين تكرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز خود دعوتي است به رعايت حقوق ديگران.

9.مؤثر در ترک گناهان

نماز علاوه بر شرائط قبول يا به تعبير ديگر صحت شرائط كمال دارد كه رعايت آنها نيز يك عامل مؤثر ديگر براي ترك بسياري از گناهان است.
در كتب فقهي و منابع حديث, امور زيادي به عنوان موانع قبول نماز ذكر شده است از جمله مسأله شرب خمر است كه در روايات آمده است: لا تقبل صلوة شارب الخمر اربعين يوماً الا ان يتوب: « نماز شرابخوار تا چهل روز مقبول نخواهد شد مگر اين كه توبه كند.»[6]
و در روايات متعددي مي خوانيم: از جمله كساني كه در نماز آنها قبول نخواهد شد پيشواي ستمگر است»[7]
و در بعضي از روايات ديگر تصريح شده است كه نماز كسي كه زكات نمي پردازد قبول نخواهد شد, و همچنين روايات ديگري كه مي گويد: خوردن غذاي حرام يا عجب و خود بيني از موانع قبول نماز است, پيدا است كه فراهم كردن اين شرايط قبولي تا چه حد سازنده است؟

10. روح انضباط

نماز روح انضباط را در انسان تقويت مي كند, چرا كه دقيقاً بايد در اوقات معيني انجام گيرد كه تأخير و تقديم آن هر دو موجب بطلان نماز است, همچنين آداب و احكام ديگر در مورد نيت و قيام و قعود و ركوع و سجود و مانند آن كه رعايت آنها, پذيرش انضباط را در برنامه هاي زندگي كاملاً آسان مي سازد.
همة اينها فوائدي است كه در نماز, قطع نظر از مسأله جماعت وجود دارد و اگر ويژگي جماعت را بر آن بيفزائيم ـ كه روح نماز همان جماعت است ـ بركات بي شمار ديگري دارد كه اين جا جاي شرح آن نيست, بعلاوه كم و بيش همه از آن آگاهيم.
گفتار خود را در زمينه فلسفه و اسرار نماز با حديث جامعي كه از امام علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ نقل شده پايان مي دهيم:
امام در پاسخ نامه اي كه از فلسفة نماز در آن سؤال شده بود چنين فرمود:
علت تشريع نماز اين است كه توجه و اقرار به ربوبيت پروردگار است, و مبارزة با شرك و بت پرستي, و قيام در پيشگاه پروردگار در نهايت خضوع و نهايت تواضع, و اعتراف به گناهان و تقاضاي بخشش از معاصي گذشته, و نهادن پيشاني بر زمين همه روز براي تعظيم پروردگار.
و نيز هدف اين است كه انسان همواره هشيار و متذكر باشد, گرد و غبار فراموشكاري بر دل او ننشيند, مست و مغرور نشود, خاشع و خاضع باشد, طالب و علاقمند افزوني در مواهب دين و دنيا گردد.
علاوه بر اين كه مداومت ذكرخداوند در شب و روز كه در پرتو نماز حاصل مي گردد, سبب مي شود كه انسان مولا و مدبر و خالق خود را فراموش نكند, روح سركشي و طغيانگري بر او غلبه ننمايد.
و همين توجه به خداوند و قيام در برابر او, انسان را از معاصي باز مي دارد. و از انواع فساد جلوگيري مي كند.[8]

11. بازداري از حرص و آز و كم طاقتي

خداوند متعال مي فرمايد: انسان حريص و كم طاقت آفريده شده و هنگامي كه بدي به او رسد بي تابي مي كند و هنگامي كه خوبي به او رسد مانع از ديگران مي شود, مگر نماز گزاران, آنان كه نماز ها را پيوسته انجام مي دهند.[9]
انسان داراي غرائز منفي و مثبتي است كه اگر غرائز منفي او بر اثر تعليمات الهي كنترل نگردد, به گمراهي كشيده خواهد شد و يكي از آن غرائز منفي خصلت زشت حرص و آز و خصلت زشت بي تابي در برابر حوادث تلخ است بنابراين براي تعديل اين دو خصلت و جلوگيري از طغيان آن نياز به تربيت الهي دارد و خداوند قادر و متعال ارتباط برقرار مي كند, در پرتو اين ارتباط, به وثوق و اطميناني نسبت به آن يگانه بي همتا مي رسد و نسبت به رزق فقط خدا را مي بيند و مال و دارايي خود را از او مي داند و با روحيه توكل و تسليم, از آز و حرص دور مي شود و در مقابل آن چه از خدا به او مي رسد, خود را بنده خدا مي داند و بي طاقتي نخواهد كرد.

12. استقامت و بردباري

نماز انسان را با پناه گاهي مطمئن و ياري مهربان آشنا مي كند كه در مقابله با سختي ها و مشكلات زندگي به او اتكاء مي كند و در برابر آنها ذليل و خوار نمي گردد, بر همين اساس, خداوند متعال دو مورد در قرآن مي فرمايد: از خصلت صبر و نماز كمك بجوييد,[10]و اين امر در روان شناسي هم به اثبات رسيده است كه با آرامش و اطمينان روحي كه از گذر ايمان و اعتقاد حاصل مي شود, انسان مي تواند امواج سهمگين مشكلات را در هم بشكند.

13. نظم و انضباط

انجام نماز در اوقات معين و مخصوص, آداب نماز در مورد نيت و قيام و ركوع و سجود و جاي گرفتن هر موضوعي در محل خودش, علاوه بر آثار مفيدي كه در روح انسان مي گذارد موجب نظم و انظباط در زندگي خواهد شدع همان طور كه در زندگي بزرگان ما اين امر به وضوح مشهود بود و با توجه به اين كه يكي از عوامل پيشرفت و بسيار مهم در تكامل, نظم و انضباط است و مسائل تربيتي در پرتو نظم و انضباط است كه به نتيجه مي رسد, جايگاه نماز در تكامل انسان بهتر معلوم مي شود.

پی نوشتها:

[1] . بحار الانوار جلد 82 صفحه 200.
[2] . وسائل الشيعه جلد 3, ص 7, ( باب 2 از ابواب اعداد الفرائض حديث 3).
[3] . نهج البلاغه, كلمات قصار 252.
[4] . نهج البلاغه, كلمات قصار, جمله 136.
[5] . نهج البلاغه, نامه ها ( وصيت ) 47.
[6] . بحار ج 84 ص 317 و 320.
[7] . بحار, ج84, ص 318.
[8] . وسائل الشيعه, ج3, ص 4.
[9] . معارج, آيات 19 تا 24.
[10] . سوره بقره, آيات 45 و 153.