به گزارش خبرنگار آيين و انديشه فارس، آيت‌الله مجتبي تهراني در سخناني به توصيف «تأثير وضو بر دعا» پرداخت كه مشروح آن در پي مي‌آيد؛

اَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيم؛ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ‏ِ الْعَلَمِين وَ صَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبينَ الطَّاهِرِينَ وَ لَعنَةُ اللهِ عَلي اَعدائِهِم اَجمَعين.
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِي إِذَا نَادَيْتُكَ وَ اسْمَعْ دُعَائِي إِذَا دَعَوْتُكَ وَ أَقْبِلْ عَلَيَّ إِذَا نَاجَيْتُكَ فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَيْكَ وَ وَقَفْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ»

خدايا بر محمد و خاندانش درود فرست و صدايم را بشنو هنگامي كه تو را صدا مي‌زنم؛ به دعايم گوش فرا ده، آن‌هنگام كه تو را مي‌خوانم و رو به من فرما در آن‌زمان كه با تو نجوا مي‌كنم. همانا من به سوي تو فرار كرده‌ام و در مقابل تو ايستاده‌ام.

* مروري بر مباحث گذشته
آيت‌الله مجتبي تهراني در ابتداي صحبت خود گفت: گفته شد ماه مبارك رمضان، ماه سير معنوي و به تعبير اهل معرفت، ماه سير إلي‌الله‌تعالي و دار ضيافت‌الله است و لذا در اين ماه به دو چيز سفارش شده است؛ يكي سفارش به قرآن نازل، يعني تلاوت قرآن است كه از مصدر وحي و از ناحيه ربّ به سوي بندگان صادر شده است و ديگري دعا يا قرآن صاعد است كه عبارت از اين است كه عبد به اذن ربّ، از پروردگارش تقاضا مي‏كند. لذا در اين ماه به كثرت دعا سفارش شده است.
وي افزود: عرض كردم كه دو گونه دعا داريم؛ مأثور و غيرمأثور. بحث ما در باب دعاي غيرمأثور بود و گفته شد آداب و شرايطي دارد و اموري را در آنجا مطرح مي‏فرمايند كه در جلسات گذشته هم عرض كردم كه ازجمله دو ركعت نماز خواندن قبل از دعا و استعانت جستن به صلاة و صوم بود. گفته شد كه نماز و روزه كمك هستند براي اينكه دعا به هدف اجابت برسد، به اين معنا كه به دعا كمك مي‌كنند تا كارآيي تامّ و تمام پيدا كند. يعني دعا خودش كارايي دارد، اما اين‌ها به كارآيي او كمك مي‏كند. يعني همانطور كه آيه شريفه مي‌فرمايد «إستَعينوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلاة»، عرض كردم كه نماز و روزه و اين سنخ اعمال قُربي كه در روايات وارده شده، اين‏ها كمك مي‏كنند به اينكه كارآيي دعا تامّ و تمام شود.
وي ادامه داد: در جلسات گذشته راجع به نحوه كارآيي و كمك نماز و روزه براي دعا، سه تصوير را مطرح كردم؛ تصوير اوّل اين بود كه اين اعمال قُربي مثل نماز و روزه، آن مقتضي اجابت كه در دعا هست را شدّت ببخشد و به آن قوّت بدهد. تصوير دوم اين بود كه گفتم اين اعمال موجب شود كه آن مقتضي را به فعليت برساند. تصوير سوم هم اين بود كه اين اعمال موجب تسريع در اجابت دعا شود كه اين تصوير سوم را در جلسه گذشته توضيح دادم و حالا در اين جلسه مقداري هم تصوير اوّل و دوم را توضيح مي‏دهم.

* دعا پشت ‌سر برادر مؤمن، به اخلاص نزديك‌تر است

آيت‌الله تهراني در ادامه بيان داشت: در باب تسريع در اجابت كه جلسه گذشته اشاره كردم، روايتي را خواندم؛ فقط نكته‏اي را تذكر بدهم و بعد وارد بحث تصوير اوّل و دوم مي‏شوم. در روايتي كه از امام پنجم (عليه‏السلام) بود و جلسه گذشته آن را در باب تسريع در اجابت نقل كردم، اين‌طور داشت: «أَسْرَعُ الدُّعَاءِ نُجْحاً لِلْإِجَابَةِ دُعَاءُ الْأَخِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ». آن دعايي كه سريع‌تر به اجابت مي‏رسد، دعاي برادر مؤمن براي برادر مؤمنش است؛ اما در روايت يك قيد دارد كه آن قيد «بِظَهْرِ الْغَيْب» است؛ يعني اين دعا بايد «پشتِ‌ سر او» باشد، نه «پيشِ‌ روي او»؛ برادر مؤمنتان را «پشتِ‌ سر او» دعا كنيد. اين قيد چه خصوصيتي دارد؟
اين قيد به اين جهت است كه اگر انسان بخواهد ديگري را پيشِ‌رو دعا كند، اينجا شبهه ريا به وجود مي‌آيد. اگر تو را جلوي روي خودت دعايت كنند، شبهه عدم اخلاص هست؛ ولي اگر تو نيستي و من به ياد مي‌آورم كه فلاني فلان گرفتاري را دارد، آن‌وقت پشتِ‌سر تو دعايت كنم، اينجا به خلوص خيلي نزديك است. لذا اين دعا زودتر به اجابت مي‌رسد. اين قيدي كه در روايت داشت «بِظَهْرِ الْغَيْب» كه پشتِ‌ سر او براي او دعا كن، به اين جهت است كه اين دعا از آفت ريا به دور خواهد بود. اين نكته‌اي بود كه خواستم تذكر بدهم. چون جلسه گذشته اين قيد را توضيح ندادم.

* معناي تشديد مقتضي و به فعليت رساندن مقتضي

وي در ادامه تصريح كرد: حالا برويم سراغ آن تقسيماتي كه در جلسه گذشته عرض كردم؛ در روايات داشتيم قبل از دعا دو ركعت نماز بخوانيد و بعد دعا كنيد، يا همين تعبيري كه در قرآن و روايات بود كه «إستَعينوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلاة» كه مي‌گويد از اين‌ها براي دعا كمك بگير؛ سؤال اين بود كه اين‌ها چگونه به دعا كمك مي‌كند؟ عرض كردم كه مقتضي اجابت در دعا هست و دعا خودش مسلّماً كارآيي دارد. اما گاهي كارآيي آن ناقص است و ما مي‏خواهيم با اين اعمال، كارآيي دعا را تمام كنيم. در اينجا سه تقسيم كردم؛ يكي شدّت بخشيدن به مقتضي بود و ديگري به فعليت رساندن مقتضي بود و سوم مسأله تسريع در اجابت بود كه قسم سوم را توضيح دادم.
براي تفهيم بهتر آن تقسيماتي كه كردم، مجبورم مسائل معقول را تشبيه به محسوس كنم كه البته اين تشبيه خيلي ناقص است؛ اما من مثال مي‏زنم تا مطلب روشن شود. شما فرض كنيد بهترين غذا را مي‏خواهيد؛ مثلاً برنج مي‌خواهيد. اين برنج بايد كاشته شود و بعد هم سيري دارد تا برسد به آنجايي كه تبديل به غذا شود تا ما بتوانيم آن را بخوريم. اما در دو مرحله از اين سير دقت كنيد! مرحله اوّل تبديل برنجِ «كال» به برنجِ «رسيده» است. هر ميوه‏اي، هم كال دارد و هم رسيده دارد. برنج هم بايد رسيده شود كه برنج شود. يعني عواملي بايد به كار گرفته شود تا اين برنج كال، برسد. اين يك مرحله است. اما مرحله دوم تبديل برنجِ «خام» به برنجِ «پخته» است؛ آيا وقتي برنج رسيده شد، شكم كسي را سير مي‏كند؟ اصلاً و ابداً! اينجا نياز به يك مرحله ديگر دارد كه طبخ آن است. اين مرحله را هم بايد بگذراند تا قابل خوردن شود.

* نقش اعمال قُربي در تشديد اقتضا و فعليت مقتضي دعا

اين استاد اخلاق ادامه داد: بنابر اين مرحله اوّل، بحث كال و رسيده است و مرحله دوم، بحث خام و پخته است. مرحله اوّل، همان مرحله تشديد اقتضا است. مثلاً در نشاي برنج اين اقتضا هست كه تبديل به پلو و قابل خوردن شود؛ اما بايد اقتضايش به كمال برسد. بايد سيري كند تا برنج شود و سفيد شود. بعد هم وقتي برنج شد، باز هم قابل خوردن نيست و كارآيي تامّ و نهايي خودش را ندارد. لذا بايد به فعليت برسد؛ يعني بايد تبديل به غذا شود. چون من غذا مي‏خواستم، پس اين خام بايد پخته شود و اين يك مرحله را هم بايد بگذارند. اين مرحله دوم، همان مرحله به فعليت رسيدن است.
وي اضافه كرد: دعا مثل كاشتن نِشاي برنج است. بسيار خوب! دعا كه كردم، مثل اين است كه برنج را كاشته‌ام. حالا اين بايد سيري كند و مراحلي را بگذراند تا درست شود و كارآيي‌اش تمام شود. نشاي دعا را كاشته‌اي، اما كال است؛ بايد برسد. آن نماز گاهي اين نقش را دارد كه موجب مي‏شود دعاي كال تو رسيده شود. گاهي هم دعايت بر اثر توجهاتي كه در دعا داشتي، رسيده است؛ اما بايد پخته شود و به فعليت برسد. اينجا نقش آن نماز و روزه اين است كه دعاي خام تو را پخته مي‏كند. گاهي هم دعايت كاملاً پخته و در ظرف آماده است، ولي بايد در صف بايستي تا نوبت تو شود؛ اين صورت سوم، همان بحث تسريع در اجابت است كه جلسه گذشته گفتم به معناي تسريع در اعطا و بروز و ظهور اجابت دعا است. بنابراين هر سه مرحله را توضيح دادم.