خانواده با وجود اينکه در اکثر جوامع مورد توجه است در جهان بيني اسلامي اهميت و ارزش شايان توجهي به آن داده مي‌شود. در اين جهان بيني خانواده گروهي متشکل از افراد است که داراي شخصيت مدني ، حقوقي و معنوي است که بر اساس نکاح (عقدي که ارتباط يا مشروعيت ارتباط زن و مرد را معين مي‌سازد) پديد مي‌آيد. چنين ارتباطي يک رابطه ساده انگارانه و فاقد مسئوليت پذيري نيست. بلکه يک پيمان مهم و بااهميتي است که از جنبه‌هاي مختلف براي طرفين مسئوليتهايي ايجاد مي‌کند. چرا که سلامت چنين پيماني که اولين پايه‌هاي تشکيل يک خانواده است ضامني است براي سلامت کل جامعه.
کارکرد تربيتي خانواده از ديدگاه اسلام
اسلام از همان ابتداي تولد برنامه‌ها و دستورات خاصي را براي رشد و تربيت کودک تنظيم فرموده و اجراي آن را بر عهده خانواده قرار داده است. بطوريکه در سراسر دوره کودکي و نوجواني که مهمترين دوران رشد و تربيت کودک است برنامه‌هاي خاص و سفارشهاي تربيتي بسياري را در انتخاب اسم ، شير دادن و از شير گرفتن ، در محبت و مهروزي به کودکان و در رعايت عدالت ، وفاي به عهد نسبت به آنها چه در دوره بلوغ و چه در دوره نوجواني بيان داشته است.
امام سجاد عليه‌السلام مي‌فرمايند: حق کودک تو بر تو اين است که بداني وجود او از توست و بد و خوب او در اين دنيا به تو ارتباط پيدا مي‌کند و بايد بداني که در سرپرستي او مسئوليت داري و مسئول هستي که او را به بهترين وجه تربيت کني و بر عهده توست که او را به خداوند بزرگ راهنماي کني. (مکارم‌الاخلاق صفحه 233).
همچنين امام سجاد عليه‌السلام در تاکيد بر اهميت شيوه تربيت درست فرزندان مي‌فرمايند: با فرزندت آنچنان رفتار کن که اثر نيکوي تربيت تو مايه زيبايي و جمال اجتماعي او شود. يا اينکه او را چنان تربيت کن که بتواند در کارهاي مختلف زندگي با عزت و آرزومندي زندگي کند و مايه زيبايي و جمال تو بوده باشد.
پيغمبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مي‌فرمايند: به کودکان خود احترام بگذاريد و با آداب و روش پسنديده با آنها رفتار کنيد. اسلام علاوه بر تاکيدي که بر نقش تربيتي خانواده قائل است شيوه‌هاي مناسب تربيتي را پيش روي خانواده‌ها قرار مي‌دهد. بطوري که با تاکيد بر تکريم و تشويق فرزندان خانواده را از اعمال روشهاي تنبيهي باز مي‌دارد.
حضرت علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: عاقل بوسيله ادب پند مي‌پذيرد و اين چارپايانند که جز با زدن تربيت نمي‌شوند.
پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مي‌فرمايند: خداي رحمت کند کسي را که در نيکوکاري و نيکي به فرزندش کمک کند. سوال شد چگونه فرزند خود را در نيکي کمک بکند؟ فرمود: آنچه در توانايي کودک است و برايش ميسر است، از او بپذيرد و آنچه انجام دادنش براي کودک دشوار و طاقت فرساست از او نخواهد و او را به گناه و طغيان و کارهاي احمقانه وادار نکند.
اسلام همچنين به موضوع تفاوتهاي فردي که مورد توجه روان شناسان است توجه داشته است. از ديدگاه اسلام انسانها از لحاظ ويژگيها ، توانايي و استعدادها متفاوت از يکديگر هستند. بر اين اساس در نظر گرفتن اين تفاوتها را نيز در تربيت فرزندان در خانواده داراي اهميت مي‌داند. از نمونه احاديثي که ذکر شد و هزاران شواهد معتبر ديگر مي‌توان به نقش اهميت خانواده از ديدگاه اسلام پي برد. اسلام سعادت و شقاوت فرد را تحت تاثير خانواده چه در دوران قبل از تولد و چه بعد از تولد مي‌داند.
کارکرد اجتماعي - اقتصادي خانواده از ديدگاه اسلام
اسلام آئين الهي و مقدسي است که براي خانواده اهميت فراوان قائل است و آن را سنگ بناي مهم حيات اجتماعي مي‌شناسد. اسلام وحدت جامعه را از وحدت زوجين و وحدت اعضا خانواده مي‌شناسد و علائق انساني موجود در خانواده را قابل گسترش و نشر در جامعه به حساب مي‌آورد. اسلام معتقد است براي اينکه جامعه‌ها تحت ضابطه در آيند چاره‌اي جز اين نيست که نخست خانواده تحت ضابطه در‌آيد و هر گونه نظم و سازندگي بايد از خانواده آغاز گردد و دامنه سازندگي و گسترش به جامعه کشانده شود و حيات اجتماعي تحت نظم و ضابطه در ‌آيد.
اسلام خانواده را کانون اخلاقي جامعه مي‌داند. نوع تربيت و ارتباطات موجود در خانواده موجد وحدت و منش اجتماعي است. همچنين خانواده را مرکزي سرنوشت ساز در جنبه انحراف و عصيان ذکر کرده‌اند و از آن جهت که کودک پستيها و دنائتها را در آنجا تجربه کرده و آموخته است. صفات اجتماعي کودک برخاسته از خانواده است. اسلام خواستار نسلي است سالم ، پاک و عفيف و موجد افتخار براي جامعه انساني. چنين نسلي جز در دامن خانواده سالم نمي‌تواند تربيت شود. وظيفه‌اي که خانواده در قبال تربيت فرد دارد و نقش مهمي که در اين زمينه ايفا مي‌کند در واقع به وظيفه او در قبال تربيت جامعه پيوند مي‌خورد.
نتيجه گيري
بر اين اساس اسلام با مد نظر قرار دادن تاثيرات خانواده در تربيت فرزندان ، سلامت اجتماع را در گروي خانواده سالم مي‌داند. خانواده سالم علاوه بر رشد و شکوفايي فرزندان ، تربيت سالمي را که همسران از يکديگر دريافت مي‌دارند را نيز از نظر دور نگه نمي‌دارد. خانواده سالم چارچوب امني براي همسر و فرزندان آنهاست. اين چارچوب گسترش يافته چارچوب امن جامعه را فراهم مي‌سازد.