مراحل امر به معروف و نهی از منکر

کسی که دارای شرایط امر به معروف و نهی از منکر باشد بر آن فرد واجب است تا با رعایت مراحل امر به معروف و نهی از منکر این فریضه را انجام دهد. بنابراین عالمان دین و فقیهان اسلام برای تأثیر بیش¬تر این دو عنصر مراحلی را برای اجرا برشمرده¬اند:

1. انکار قلبی: آمر به معروف و ناهی از منکر علاقه¬ی قلبی خود را به معروف و نفرت خود را از منکر نشان دهد و بهترین راه آن، ظهور و بروز آن در رخسار است؛ مثلاً به تارک معروف و عامل منکر نگاه کردن، سکوت کردن، به او بی¬اعتنایی و بی¬توجهی کردن و خلاصه طوری به او بفهماند که این عمل درست نیست و باید در عمل خود تجدید نظر کند.

2. انکار زبانی: اگر با انکار قلبی راه به جایی نبرد، با انکار زبانی، تارک معروف و عامل به منکر را از رفتارش باز دارد و او را وادار کند تا از رفتار نامطلوب و زشت خود دست بردارد. شاید بهترین راه انکار زبانی استفاده از کنایه زدن، اشاره کردن و یا سخن ملایم و متین است تا او را از ادامه¬ی عملش باز دارد. در مراحل بعدی تذکر دادن به او در حضور دیگران است، که نوع تند انکار زبانی می باشد.

3. اقدام عملی: اگر تبلیغ زبانی هم مؤثر نشد می-بایست مقداری تند و با استفاده از الفاظی که ناشی از تأثیر ناراحتی شدید ما نسبت به موضوع است یا قطع ارتباط کوتاه و یا دائمی، سعی در جلوگیری از رفتار تارک معروف و عامل منکر شود و اگر این هم کارساز نبود باید به اقدام عملی جدی-تری دست زد تا ریشه¬ی فساد را خشکاند.

شاید این سؤال مطرح شود که آیا با این اقدام در جامعه هرج و مرج پیش نمی¬آید؟ پاسخ این است که چون امر به معروف و نهی از منکر فراگیر است و موجب هر ج و مرج می¬شود، لذا اسلام این مرحله(برخورد عملی) را در اختیار امامان معصوم- علیهم السّلام – و جانشینان آنان قرار داده و در حکومت اسلامی ولی فقیه دارای این اختیارات است. شاید در این صورت ، ضرورت تشکیل سازمان امر به معروف و نهی از منکر روشن¬تر می¬شود.
آمرین به معروف و ناهین از منکر برای درست پیاده کردن این فریضه¬ی اسلامی می¬بایست از شرع، عقل و فکر و منطق کمک بگیرند. باید این فریضه¬ی دینی در نهایت تدبیر و تدبر با حفظ تمام شئون اسلامی انجام شود. شهید مطهری در این خصوص می¬گوید: (( امر به معروف و نهی از منکر ازکارهایی است که ساختمان و کیفیت تربیت آن و این که در کجا مفید است و به چه شکل مفید است و مؤثر است و بهتر ثمر می¬دهد و بار می¬دهد و نتیجه می¬دهد، همه را شارع در اختیار عقل ما و فکر ما و منطق ماگذاشته است)). این آمر و ناهی است که هنگام اجرای امر به معروف و نهی از منکر باید از امامان – علیهم السّلام- راهنمایی بگیرد. اگر در هنگام انجام این فریضه با سعه¬ی صدر و بزرگواری برخورد کردیم تأثیر خواهد داشت و اگر با خشونت و تندی برخورد کردیم تأثیر به جا و مطلوبی نخواهد داشت. سعی کنیم با اعمال خود چهره¬ی زیبای اسلام را نوع دیگر نشان ندهیم.

آثار امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر، خاص سلامت جامعه¬ی اسلامی است. حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) در این باره می-فرماید: (( امت من هنگامی که امر به معروف و نهی از منکر می¬کنند و بر نیکی یار یک دیگرند، در سلامتی خواهند بود و هرگاه آن را رها کنند، برکت¬ها از ایشان رخت خواهد بست؛ گروهی چیره خواهند شد و یاوری در زمین و آسمان نخواهند داشت.))9
با توجه به این روی کرد آثار زیادی بر امر به معروف و نهی از منکر بار می¬شود که این آثار بسیار زود در فرد، جامعه و حکومت بروز و ظهور پیدا می¬کند که به بخشی از آن اشاره می¬کنم:
1. اصلاح ساز و کارهای اداره حکومت؛
2. اصلاح ساختار اجتماع؛
3. اصلاح افراد؛
4. گسترش عدالت؛
5. ... .

مهجوریت این دو عنصر

چرا امروزه با توجه به تأکیدات اسلام، پیامبر(صلی الله علیه و آله) و معصومین( علیهم السّلام) بر انجام و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر و نقش بسیار مهم و سازنده و اصلاح گر آن، باز هم چنان امر به معروف و نهی از منکر مهجور است .چرا امروزه با گذشت بیست سال از پیروزی شکوه¬مند انقلاب اسلامی و برقراری حکومت اسلامی، باز اندر خم یک کوچه¬ایم؟ خصوصاً در یکی دو سال اخیر مهجورتر شده است. چرا ما نسبت به این فریضه¬ی الهی از خود حساسیت نشان نمی¬دهیم؟ هر روز یک گام به سوی(( بی تفاوتی)) برمی¬داریم و به همان اندازه فرنگ رفته¬ها و غرب باوران و غرب پرستان یک گام به جلو می¬گذارند. واین در حالی است که امام علی(علیه السّلام) آن را غایت دین می¬داند و می¬فرماید: (( غایت دین امر به معروف و نهی از منکر و برپاداشتن حدود است.))10

وظیفه ی  عمومی

با توجه به اثرات بسیار منفی بی¬توجهی به این فریضه¬ی الهی، وظیفه کنونی ما و دل¬سوزان جامعه، بیرون آوردن امر به معروف و نهی از منکر از مهجوریت است. ما باید روحیه¬ی نظارت عمومی و اصلاح گرانه را زنده کنیم و به دنبال ایجاد روحیه¬ی معروف گرایی و منکر ستیزی باشیم. هر فرد مسلمان موظف است به نوبه¬ی خود در جهت تحقق این شعار، قدم بردارد و دیگران را نیز ترغیب و تشویق کند تا این فریضه¬ی دینی فراگیر شود تا جامعه¬ای سعادت¬مند و رستگار داشته باشیم.

پی نوشت¬ها:

1. اصول کافی، ج5، ص 55.
2. مفردات راغب، ماده-ی ((أمر)).
3. آل عمران(3)آیه¬ی 159.
4. اعراف(7) آیه¬ی 29.
5. مفردات راغب، ماده¬ی ((عرف)).
6. توبه(9) آیه¬ی 71.
7. سوره¬ی اسراء آیه¬های 21-38؛ سوره¬ی لقمان، آیه¬های 13-19.
8. ملا مهدی نراقی، جامع السعادة، ص 54.
9. وسائل الشیعه، ج16، ص 123.
10. غررالحکم، (( حرف غین)).