امر به معروف و نهى از منكر، يعنى نگران سرنوشت ديگران و در انديشه خوش‏بختى مردمان بودن. اسلام، آيين ديگرگرايى است و هرگز بى‏تفاوتى پيروان خود را درباره گرفتارى‏هاى ديگران روا ندانسته است و امر به معروف و نهى از منكر، يكى از نمونه‏ هاى والاى ديگرگرايى است. از نگاه آموزه‏ هاى دينى، بالاترين نمونه دوستى و مهرورزى، به شكل امر به معروف و نهى از منكر نمود مى‏ يابد. حضرت على عليه‏السلام در سخنى زيبا در اين باره مى‏فرمايد: «بهترين برادرانت كسى است كه تو را به راه هدايت راهنمايى كند، پرهيزكارى را براى تو فراهم آورد و تو را از پيروى خواهش‏هاى نفسانى بازدارد.» نيز فرمود: «بايد دوست‏ترين انسان‏ها نزد تو كسى باشد كه تو را به سوى باليدن و بزرگ شدن راهنمايى كند و عيب‏هايت را به تو گوشزد كند».
اهميت امر به معروف و نهى از منكر، تأثير آن بر سلامت فرد و اجتماع و شرايط انجام آن ـ كه سبب مى‏شود اين دو واجب مهم به درستى صورت پذيرد ـ از بحث‏هايى است كه در اين نوشتار به آن اشاره خواهد شد. از ياد نبريم كه اهميت امر به معروف و نهى از منكر تا آنجاست كه براى زنده كردن آن، قيام خونينى چون قيام عاشورا پديد آمده است.

اهميت امر به معروف و نهى از منكر

در آيين مقدس اسلام، كمتر واجبى به پاى امر به معروف و نهى از منكر مى‏ رسد تا آنجا كه بنا به فرموده امام على عليه‏السلام : «همه كارهاى نيك و جهاد در راه خدا، برابر امر به معروف و نهى از منكر، چون دميدنى است به درياى پرموج پهناور».
امام باقر عليه‏السلام نيز در اين‏باره مى‏فرمايد: «فرمان دادن به خوبى و بازداشتن از بدى، شيوه پيامبران و راه نيكوكاران است. فريضه بزرگى كه فريضه‏ هاى ديگر به واسطه آن برپا مى‏شود، راه‏ها امن مى‏ گردد، درآمدها حلال مى‏ شود، حقوق و اموال به زور گرفته شده به صاحبانش بازمى‏ گردد، زمين آباد مى‏شود و از دشمنان انتقام گرفته مى‏ شود و كارها سامان مى ‏پذيرد.» همچنين آن حضرت در حديثى ديگر فرمود: «امر به معروف و نهى از منكر، دو ويژگى از ويژگى‏هاى خداى عزوجل هستند. هر كه آنها را يارى دهد، خداوند، عزتش بخشد و هر كه تنهايشان گذارد، خداى عزوجل تنهايش گذارد».

نتيجه امر به معروف و نهى از منكر در اجتماع

برخى از عبادت‏ها، تنها اثرسازنده فردى دارند و برخى نيز افزون بر دارا بودن ثمره شخصى، از فايده‏ هاى اجتماعى برخوردار هستند و سود آن، جامعه را فرا مى‏گيرد. از جمله اين عبادت‏ها، امر به معروف و نهى از منكر است. بديهى است اگر انسان‏ها به ناهنجارى‏هاى اجتماعى افراد بى ‏اعتنا نباشند و با شيوه‏هاى درست، به كارهاى ناشايست آنها واكنش نشان دهند، آنان به وظيفه‏هاى خويش آشنا مى‏ شوند. قانون را پاس مى‏دارند، زبان خويش را به سخنان نيش‏دار نمى‏ آلايند، از دام خودمحورى رها مى‏شوند و به ديگرگرايى روى مى‏آورند و در نتيجه، جامعه‏اى هم‏گرا شكل مى‏گيرد كه در آن، همه درباره سرنوشت يكديگر، نگران و پاسبان حقوق همديگر هستند.

اهتمام قلبى داشتن به امر به معروف و نهى از منكر

امير مؤمنان على عليه‏السلام ، انسان‏هايى را كه به طور كامل امر به معروف و نهى از منكر را رها كرده‏ اند تا آنجا كه حتى در دل خويش نيز از ناهنجارى‏هاى آشكارى كه انجام مى‏ پذيرد، بيزارى نمى‏ جويند، در شمار مرده ‏ها دانسته است. ايشان با اشاره به تفاوت انسان‏ها درباره اين مسئله مى‏فرمايد:
از مردمان، كسى است كه كار زشت را ناپسند مى‏شمارد و به دست و زبان و دل خود، آن را خوش نمى‏ دارد. چنين كسى، ويژگى‏هاى نيك را به كمال رسانيده است. نيز از آنان كسى است كه به زبان و دل خود انكار كند و دست به كار نبرد. چنين كسى دو خصلت از خصلت‏هاى نيك را فراگرفته و خصلتى را تباه ساخته است. همچنين از آنان كسى است كه منكر را به دل زشت مى‏دارد، ولى با دست و زبان خويش اقدامى نمى‏كند. چنين كسى دو ويژگى را كه شريف‏تر است، نابود ساخته و [تنها] به يك ويژگى پرداخته است. نيز از آنان كسى است كه منكر را با زبان و دست و قلب رها ساخته است. چنين كسى، مرده‏اى ميان زندگان است.

امر به معروف و نهى از منكر، رمز رستگارى شخص و جامعه

امر به معروف و نهى از منكر، به معناى دغدغه داشتن و احساس مسئوليت كردن در برابر خود و هم‏نوعان و نشانه خيرخواهى انسان‏ها به يكديگر است. اگر اين دو فريضه بزرگ، به‏ جا و به‏ هنگام انجام پذيرد، جامعه سالم معنوى پديد خواهد آمد و زمينه براى رويش و زايش انواع خوبى‏ها و زيبايى‏ها فراهم مى‏آيد.
بى‏ گمان، همه ما هم دوست داريم خود، رستگار باشيم و هم در جامعه ‏اى زندگى كنيم كه افراد آن رستگارند. قرآن كريم راه رسيدن به رستگارى را اين‏گونه فرا راهمان نهاده است: «بايد ميان شما امتى باشند كه به [كارهاى] خير فرابخوانند و امر به معروف و نهى از منكر نمايند و آنها رستگارانند».
با پيمودن جاده امر به معروف و نهى از منكر، انسان‏ها بر قله بهترين‏ها جاى مى‏گيرند؛ همان‏گونه كه قرآن كريم فرموده است: «شما بهترين امتى هستيد كه براى مردمان پديد آمده ‏اند كه به نيكى فرمان مى‏ دهيد و از ناشايستى بازمى‏داريد.» بنابراين، يكى از ويژگى ‏هاى رستگاران آن است كه اهل امر به معروف و نهى از منكر هستند.

امر به معروف و نهى از منكر، آينه‏دارى خداوند

برخى از آدم‏ها از نظر معنوى تا آنجا پيشرفت مى‏كنند كه به رنگ فرشته ‏ها درمى‏آيند، همان‏گونه كه حكيم سنايى گفته است:
تو فرشته شوى ار جهد كنى از پى آنك برگ توت است كه گشته است به تدريج اطلس
بعضى‏ ها نيز پا را فراتر گذاشته و خدايى شده‏ اند و آينه‏ دار صفات پروردگار مى‏شوند. امر به معروف و نهى از منكر نيز آينه ‏دارى خداست و صفت خدا را در وجود انسان بازمى‏ تاباند؛ چرا كه خداوند نخستين كسى است كه امر به معروف و نهى از منكر كرده است؛ حقيقتى كه از اين آيه شريفه استفاده مى‏شود: «به راستى، خداوند به عدل و احسان و اداى حق خويشاوندان فرمان مى‏ دهد و از ناشايستى و كار ناپسند و سركشى بازمى‏دارد.» از اين رهگذر هر جا امر به معروف و نهى از منكر مى‏شود، جامعه از عطر خوش پروردگار، آكنده مى‏گردد و چهره خداوند بازتابانيده مى‏شود.