ابتدا و انتهاى اين مراسم، با مجموع خطبه هاى آن حضرت در جوامع روايى و تاريخى فريقين نقل شده است. تلاش پيامبر در اين حج، اين بود كه مناسك حج را از آلودگى هاى شرك جاهلى و بدعت ها و خرافات پاك كند و اين اوّلين حجى بود كه هيچ مشركى حق شركت در آن را نداشت.

از اين رو، تمام ويژگى هاى حج جاهلى نفى و محتواى توحيدى حج در قالب مناسك حج به وسيله پيامبر مكرّم اسلام در عمل و منطق بيان شد و هرگونه امتيازطلبى و تبعيض لغو و حتى اختلافات ظاهرى بركنار گرديد و همه با يك شكل و يك لباس و يك نوع عمل، به انجام مناسك حج پرداختند و بدينوسيله افزون بر تعليم صحيح مناسك حج، عظمت اسلام و مسلمانان به نمايش گذاشته شد و اين اوّلين و آخرين حجى بود كه شخص پيامبر در جمع مسلمانان شركت كرد، اما در اين كه پيامبر چند حج و عمره انجام داد، اختلاف نظريه وجود دارد و در بعضى روايات، تا 20 حج براى پيامبر ذكر شده كه حضرت مخفيانه انجام داده است; چنان كه فرمود: «حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ ص عِشْرِينَ حَجَّةً مُسْتَسِرَّةً».(59)
همچنان كه در سال وجوب حج در اسلام هم اختلاف وجود دارد كه آيا در سال ششم هجرت با نزول آيه:  وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلّهِ{(60) واجب شد يا در سال نهم و يا در سال دهم با نزول آيه:  وَ أَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ{(61) كه پيامبر تصميم به حج گرفت.

ب : حج در زمان امامان معصوم(عليهم السلام)
از آن جاكه امامان معصوم تجسّم خط راستين اسلام ناب محمدى و وارثان صالح پيامبر و احياگر سنت رسول الله و مروّج فرهنگ اصيل اسلام و حافظان زحمات رسول مكرّم اسلام و...
هستند، در طول تاريخ زندگيشان با بذل جان و مال در حفظ و نگهدارى آن كوشيدند و امامان معصوم، به تعبير امام سجاد(عليه السلام) فرزندان راستين مكه و منا و كعبه و... و پاسدار روح كعبه هستند و با حضور فكرى و تبليغى و شخصى و عينى خود، در حفظ و حراست حج، از هيچ گونه تحريفى مضايقه نداشتند; چراكه حج يكى از سنگرها و پايگاه هاى مهم براى ترويج و احياى فرهنگ غنى اسلام است. ازاين رو، ائمه(عليهم السلام) در طول زندگى، اصرار بر حضور شخصى خود در حج داشتند كه سفرهاى متعدد امامان و خطبه و سخنرانى هاى آنها در مواضع مختلفِ حج، گوياى حساسيت امامان معصوم بر مسأله حج است كه از هر فرصت مناسب در مسجدالحرام و عرفات و... استفاده نموده و به تشكيل جلسه و ايراد سخنرانى مى پرداختند; چنان كه امام حسين(عليه السلام) براى حفظ قداست كعبه و حرم، حاضر شد حج را ناتمام گذارده، به بيابان ها آواره گردد تا حريم امن الهى دچار خدشه نشود.
روايات و احاديثى كه درباره اهميت حج و بخش هاى مختلف اين نوشته و جوامع روايى، از امامان معصوم(عليهم السلام) نقل شده، شاهدى گويا بر اهميت و عظمت اين فريضه الهى و از سوى ديگر نشانه اهتمام ائمه(عليهم السلام) بر حفظ و حراست حج از هرگونه تحريف است و بنا به روايات مختلفى امام زمان(عليه السلام)در عصر غيبت، در هر سال، در مراسم باشكوه حج شركت مى نمايند، چنان كه امام صادق(عليه السلام) در اين زمينه فرمود:
«يَفْقِدُ النَّاسُ إِمَامَهُمْ يَشْهَدُ الْمَوْسِمَ فَيَرَاهُمْ وَ لاَ يَرَوْنَهُ»،(61) همچنان كه از محمدبن عثمان، يكى از نواب خاص امام زمان(عليه السلام) نقل شده است كه:
«وَ اللَّهِ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الاَْمْرِ لَيَحْضُرُ الْمَوْسِمَ كُلَّ سَنَة يَرَى النَّاسَ وَ يَعْرِفُهُمْ وَ يَرَوْنَهُ».(62)

ج : حج در عصر كنونى
ازآن جاكه مراسم باشكوه حج، مهم ترين سنگر وپايگاه براى ترويج اسلام ناب محمدى(صلى الله عليه وآله)است و آثار و فوايد مختلفى در تمام زمينه هاى فردى و اجتماعى، مادى و معنوى، سياسى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى به همراه دارد و از سوى ديگر، موجب اتّحاد مسلمين جهان و شكوه و عزّت اسلام و در مقابل، موجب ضعف و زبونى دشمنان اسلام و مسلمين مى گردد. از اين رو، همه كسانى كه به نحوى منافعشان از طريق انجام حج به خطر مى افتد، سعى بر آن داشته و دارند كه حج را از مسير واقعى آن منحرف و بى اثر و بى خاصيت گردانند كه شيطانى ترين راه براى تأمين اين اهداف شوم، ابقاى ظاهرى حج و بى محتوا كردن آن است; به خصوص در اين چند سال اخير كه پاى استعمار به كشورهاى اسلامى باز شده و متوجه عظمت و قدرت حج گرديده اند و فهميده اند كه انجام صحيح حج، با منافع آنها سازگارى ندارد، به كمك سلاطين خود فروخته و وعاظ دربارى، درصدد بى روح و بى خاصيت كردن حج برآمدند كه متأسفانه تا حدودى موفق شدند و اين اهرم قوى و بى نظير را از دست مسلمانان گرفتند.
اين اولين بار نيست كه حج دچار تحريف شده، بلكه در دوران جاهليت هم تحريف گرديد كه با ظهور اسلام و بعثت نبىّ مكرّم، احيا و مورد پاكسازى شد.
اگردر آن روز، كفارقريش بت و... را مى پرستيدند و اعمال حج را آلوده به انواع خرافات و بدعت ها كرده بودند، امروز هم بت هاى غرب مورد پرستش واقع مى شوند و اعمال حج آلوده به انواع موهومات و بدعت ها توسط وهابى ها گرديده است كه اين بار نداى بازگشت به حج ابراهيمى از حلقوم پاك و نورانى بت شكن قرن، حضرت امام خمينى(قدس سره) نواخته شد و ملت مسلمان ايران، با الهام از رهنمودهاى حضرت امام راحل و مقام معظم رهبرى، حضرت آية الله خامنه اى، مصمم است حج را به همان حقيقت اصلى اش برگرداند و حج واقعى را از حج آمريكايى جدا كند و فرياد برائت از ظالمان و ستمكاران را به پيروى از حضرت على(عليه السلام)هرچه رساتر به گوش جهانيان برساند و دست برادرى و اتحاد را هرچه بيشتر بفشارند و از هرگونه عمل تفرقه انگيز خوددارى نمايند، بلكه از گرفتارى هاى برادران ايمانى مطلع و آگاه شوند و در رفع آن، در حد وظيفه اسلامى و وجدانى بكوشند و در راه استقلال و ريشه كن كردن سرطان استعمار همفكر و هم پيمان شوند و براى آزادى سرزمين اسلامى فلسطين چاره اى بينديشند.(63)

59 . بحار الأنوار، ج21، ص398 ; فروع كافى، ج4، صص245 و 251 ; فقيه، ج2، ص145 ; ابن اثير، ج1، ص653، عدد حج النبي(صلى الله عليه وآله) .
60 . بقره : 196
61 . حج : 27
61 . بحار الأنوار، ج52 ، ص151
62 . بحار الأنوار، ج52 ، ص152
63 . با استفاده از رهنمودهاى حضرت امام خمينى(قدس سره) .