از عرفات تا مشعر الحرام
 

يكي از لحظات حساس در مدت فعّاليّت مديران و معاونان و خدمه كاروانها، از عرفات تا مشعر و از آنجا تا منا است كه بايد با تلاش و تدبير، زائران را بطور كامل و سالم به مقصد برسانند، گرچه در سالهاي اخير به سبب وجود راههاي متعدد، امكان نرسيدن به موقع تا مشعرالحرام بعيد به نظر مي‏رسد، ليكن بايد دانست كه فاصله عرفات تا مشعرالحرام در طرق متعدد از 4 تا 6 كيلومتر مي‏باشد. بنابر اين از دورترين راه هم اگر به سمت مشعر مي‏روند، فاصله بيش از 6 كيلومتر نيست. پس اگر در بين مسير دچار مشكلي شدند كه نتوانستند با اتومبيل حركت كنند، براي آن كه از وقوف بازنمانند مي‏توانند زائران را پياده ببرند، و چنانچه در اين مدت براي زائري مشكل خاصي پيش آمد كه بايد به بيمارستان منتقل شود، حتما اين مسأله را با روحاني كاروان در ميان بگذاريد، تا با راهنمايي وي و انجام وقوف اضطراري بتواند اعمال را به پايان ببرد.

در مشعر الحرام
 

حاجيان شب عيد قربان را در مشعر الحرام (مزدلفه) به سر مي‏برند و پس از طلوع آفتاب براي انجام اعمال روز عيد قربان روانه منا مي‏شوند.
حدود مشعر الحرام اكنون با تابلوهاي بزرگي مشخص شده است و از سوي منا تا ابتداي وادي محسّر كه فاصله‏اش تا منا حدود 250 متر است، ادامه دارد، ولي برخي از افراد به غلط تصور مي‏كنند نهايت منا تا پلي است كه وسط منا زده شده‏اند، و اين امر سبب تراكم بسيار زياد جمعيت، قبل از پل مي‏شود، بنابر اين دست اندركاران كاروان مي‏توانند براي وقوف آن سمت پل را اختيار كنند كه گاهي خلوت‏تر و براي حركت صبح هم مناسب‏تر است.

وقوف اضطراري براي بانوان
 

بانوان و افراد ناتوان مي‏توانند شب عيد قربان، پس از آن كه مقداري بعد از نصف شب در مشعر الحرام ماندند، به منا بروند، و اين همان وقوف اضطراري مشعر الحرام است و بهتر آن است كه مسؤولان كاروان ترتيبي اتخاذ كنند كه بانوان بويژه سالمندان بتوانند، اعمالشان را به راحتي انجام دهند.
پس از رفتن به منا، بانوان بطور مطلق مي‏توانند رمي روز عيد را در شب انجام دهند، البته غير از بانوان، كساني كه نمي‏توانند روز رمي كنند، اشكال ندارد رمي را در شب انجام دهند، و بايد توجه داشت كه رمي در شب براي بانوان (بطور مطلق) اختصاص به رمي روز عيد قربان دارد، ولي نسبت به روزهاي 11 و 12 ذي‏حجه تنها بانواني كه نمي‏توانند در روز رمي كنند، رمي شبانه براي آنها جايز است ولي كساني كه بتوانند در روز خودشان انجام دهند، نمي‏توانند شب رمي كنند.
س ـ آيا مي‏شود كه زنها را در شب دهم بعد از نصف شب از مَشْعَر به منا بياورند و همان شب آنان را به جمره عقبه ببرند و رمي كنند و بعد به خيمه برگردانند و نزديك غروب روز يازدهم مجدداً آنان را به جمرات ببرند، تا شب دوازدهم هم رمي روز يازدهم را انجام دهند و هم رمي روز دوازدهم را، با توجه به ازدحام و خطرهاي احتمالي؟
ج ـ براي زنها رمي جمره عقبه پس از وقوف به مشعر و آمدن به منا در همان شب عيد قربان مانع ندارد، ولي رمي روز يازدهم و دوازدهم در صورتي براي آنان در شب صحيح است كه از رمي روز معذور باشند.

قربانگاه
 

يكي از اعمال روز عيد و از جمله حساسترين اعمال حج «قرباني» است. در سالهاي اخير تمام افراد نمي‏توانند به قربانگاه بروند، چون بانوان را مطلقا به قربانگاه راه نمي‏دهند، و بسياري نيز توان اين كار را ندارند، بنابر اين لازم است مسؤولان كاروانها، ترتيبي اتخاذ كنند، كه قرباني تمام زائران به موقع انجام شود و اعمال روز عيد قربان به تأخير نيفتد و كساني كه از طرف سايرين به قربانگاه مي‏روند به نكات ذيل توجه داشته باشند.
1 ـ حتما از كساني كه بناست برايشان قرباني را انجام دهند، نيابت بگيرند و صِرف اين كه او هم بايد قرباني كند و خوشحال مي‏شود، كافي نيست.
2 ـ در انتخاب گوسفندان دقت كنيد كه داراي شرايط لازم باشد و مهمترين شرايط لاغر نبودن و ناقص نبودن حيوان است.
3 ـ در ذبح حيوان نيّت و قصد نيابت و جهت قبله و گفتن «بسم اللّه‏ ...» فراموش نشود.
4 ـ چون به فتواي برخي از فقها؛ از جمله حضرت امام خميني ـ ره ـ ذبح با چاقوي استيل صحيح نيست، چاقويي كه مورد استفاده قرار مي‏گيرد آهن باشد.
5 ـ به فتواي حضرت امام خميني ـ ره ـ ذابح حيوان بايد مؤمن باشد، لذا اين مسأله هم مورد توجه قرار گيرد.

بيتوته در منا
 

در شبهاي 11 و 12 ذي حجه حاجيان بايد به نيت يكي از اعمال حج، در منا بمانند، وقت بيتوته از غروب آفتاب تا نيمه شب است و برخي از جمله مقام معظم رهبري حضرت آية‏الله خامنه‏اي بيتوته در نيمه دوم را نيز جايز مي‏دانند. بنابراين خدمه محترم اگر براي انجام كاري از منا خارج شدند توجه داشته باشند كه بايد هنگام بيتوته در منا باشند، و چنانچه دير برسند، اگر در حج نيابت داشته باشند نيابت آنها اشكال پيدا مي‏كند.

بيرون رفتن از منا
 

بيرون رفتن از منا در روزهاي دهم و يازدهم اشكال ندارد و همچنين روز دوازدهم اگر قبل از ظهر برگردد كه بعد از ظهر از منا كوچ كند اشكال ندارد. ولي در شبهاي 11 و 12 پس از غروب آفتاب، به فتواي كساني كه بيتوته در نيمه شب اوّل را واجب مي‏دانند جايز نيست، ولي پس از نصف شب بيرون رفتن از منا اشكال ندارد، ولي بايد توجه داشت كه نيمه شب، ساعت 12 نيست و محاسبه آن براي بيتوته با محاسبه براي تعيين آخر وقت نماز عشا تفاوت دارد، چون در اينجا بايد شب را از اوّل غروب تا طلوع آفتاب حساب كرد.16
اگر مسؤولان كاروان تصميم دارند در شبهاي 11 و 12 يا روزهاي 11 و 12 زائران خود را براي طواف به مكه ببرند، بايد به مسائلي كه بيان شد توجه داشته باشند، كه بيتوته را به وقت انجام دهند و رمي جمرات در روزهاي 11 و 12 را به وقت خود كه از طلوع تا غروب آفتاب است انجام دهند و قبل از ظهر روز دوازدهم از منا خارج نشوند.
گرچه ترك بيتوته براي كساني كه تمام شب را در مكه به عبادت مشغول باشند، مانعي ندارد17 و مي‏توانند طواف و سعي و ساير اعمال را انجام دهند ولي اگر اعمال تمام شد نمي‏توانند آن شب را به منا برگردند بلكه بايد بمانند و تا صبح عبادت كنند.

برگشت از منا
 

همانگونه كه گذشت، حجاج در روز دوازدهم بعد از ظهر مي‏توانند از منا خارج شوند. مسؤولان كاروان توجه داشته باشند زودتر از اين وقت نبايد از حدود منا بگذرند و كساني كه براي رمي جمرات مي‏روند و لحظاتي همانجا توقف مي‏كنند تا پس از اذان از منا خارج شوند، بايد توجه داشته باشند كه جمره عقبه، آخرين حدّ منا است و قبل از ظهر از مقابل آن نگذرند.

اعمال مكه
 

اعمال بعد از منا تا آخر ذي الحجه وقت دارد،18 بنابر اين كساني كه از انجام اعمال معذورند و در شلوغي نمي‏توانند اعمال را بجا آورند، صبر مي‏كنند تا پس از گذشت چند روز خلوت شده و اعمال را بجا مي‏آورند.
ولي بايد توجه داشت: تا وقتي كه طواف حج و سعي را بجا نياورده‏اند، بوي خوش همچنان حرام است و تا وقتي كه طواف نساء و نماز آن را بجا نياورده باشد، زن و مرد به يكديگر حرام هستند.19