نقش زكات در اقتصاد اسلام و مسلمين

پول در خدمت مصالح اسلام و مسلمين :
پول در تدارك زندگى و اقتصاد مالى و سرنوشت مادى و معنوى بشر نقش بنيانى و اساسى دارد.
بوسيله پول و مال همه نيازمنديهاى مادى و معنوى ، دينى و اخروى بشر تاءمين مى گردد، اما وقتى ميزان مال و درهم و دينار از حد معمول و هزينه زندگى بيشتر گردد و به حد نصاب برسد خمس يا زكات بر آن تعلق مى گيرد. تا كه اموال و انفسشان تزكيه گردد و پاك شود.
ببينيم امامان معصوم عليه السلام در اين مورد چه دستور العملى صادر كرده اند.
از امام باقر عليه السلام در مورد درهم و دينار، پرسيدند، حضرت فرمود:
انه سئل عن الدنانير و الدرهم و ما عمل الناس فيها .
امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش ، امام باقر عليه السلام روايت مى كند كه از حضرتش پرسيدند از درهم و دينار و آنچه مردم با آن عمل مى كنند؟ حضرت فرمود:
هى خواتيم الله فى ارضه جعلها الله مصلحة لخلقه و بها تستقيم شئونهم و مطالبهم ، فمن اكثر له منها بحق الله فيها و اءدى زكاتها فذك الذى طابت و
خلصت له و من اكثر له منها فبخل بها و لم يؤ د حق الله فيها و اتخذ منها الانية فذك الذى حق عليه و عيدالله عزوجل فى كتابه يقول الله تعالى : يوم يحمى عليها فى نار جهنم فتكوى بها جباههم و جنوبهم و ظهورهم هذا ماكنزتم لا نفسكم فذوقوا ما كنتم تكنزون (17)
امام باقر عليه السلام فرمود:
درهم و دينار، خواتيم و مهرهاى خداوند در روى زمين است كه خداوند آن را براى مصلحت بندگانش قرار داده است ، كه بوسيله درهم و دينار بندگان خدا شئون و خواسته هاى خويش را حفظ و هماهنگ مى گردانند و بدست مى آورند، پس كسيكه درهم و دينار، زياد بدست آورد، حقوق الهى را بپردازد و زكات مال دهد، پس در اينصورت اين مال براى او پاك و خالص است و اگر مالدارى بخل ورزد و حق الله را نپردازد و آن را فقط براى دنياى خويش برگيرد، چنين كسى سزاوار است به عذاب خداوند در كتابش تهديد شود، در آنجا كه مى فرمايد:
در آن روز كه آن درهم و دينار را در آتش جهنم گرم و گداخته كرده ، و با آن صورتها و پهلوها و پشتهاى ايشان را داغ مى كنند (و به آنها مى گويند:) اين همان چيزى است كه براى خود اندوخته ايد، (و گنجينه ساخته ايد) پس بچشيد چيزى را كه براى خود مى اندوختيد، روزيكه افروخته مى شود بر آن ها در آتش دوزخ ، پس داغ كرده مى شوند به آنها پيشانيهايشان و پهلوهايشان و پشتهايشان ، اين است آنچه نهفته و گنجينه كرده ايد براى خودتان ، پس بچشيد آنچه گنج كرده ايد.

ثروت اندوزان در خطر عظيمند

بعضى از بندگان خداوند اگر مال ندارند مصلحتى است ، چرا كه ممكن است از عهده اداء حقوق الهى برنيايند و بعضى از انسانها از مال و دارائى فراوان برخوردارند و به كمال جسارت و وقاحت نمك خورده و نمكدان را مى شكنند و اينان در خطر عظيمند.
در ضمن روايتى از حضرت امام رضا عليه السلام آمده كه حضرت فرمود:
ان صاحب النعمة على خطر انه عليه حقوق الله فيها... (18)
براستى صاحب نعمت در خطر است ، چرا كه حقوق الهى بر اموال او تعلق مى گيرد و خمس و زكات بر ثروت او واجب مى گردد و چه بسا ايمانى كه او را وادار به پرداخت حقوق الهى كند ندارد و يا ضعيف است ، لذا همين نعمت باعث هلاكت او مى شود.
منت خداى را كه به پرداخت زكاتم توفيق داد:
حضرت امام رضا عليه السلام در مورد شخص خويش با تاءكيد و سوگند، مى فرمايد:
والله انه على النعم من الله عزوجل فما اءزال منها على وجل (و حرك يده ) حتى خرج من الحقوق التى تجب لله على فيها .
سوگند به خدا براستى براى من از جانب خداوند عزوجل ثروتى و نعمتى بود، پس على الدوام از آن ثروت در بيم و هراس بودم ، راوى گويد:
حضرت رضا عليه السلام دست مباركش را بطريقى كه حكايت از وحشت و ترس داشت حركت داد، آنگاه فرمود:
حتى اخرج من الحقوق التى تجب لله على فيها .
تا آنكه حقوق الهى را كه بر آن مال تعلق گرفته بود از آن خارج كردم .
راوى گفت : فدايت گردم شما با آن همه قدر و منزلت ، از نعمتى كه خداوند به شما عطا فرموده اين چنين در خوف و اضطراب هستند؟!
قال : نعم ، فاحمد ربى على ما من به على .(19)
حضرت فرمود: بلى ، سپاسگزارم از پروردگار بزرگ خويش كه بر من منت گذاشت و مرا موفق به پرداخت حقوق الهى نمود و مالم را پاك ساخت . و مرا از زيربار دينم رهايى بخشيد.
حمد و ثناى الهى از امام رضا عليه السلام در پرداخت حقوق الهى نشان دهنده اهميت فوق العاده حق الله و حق الناس است كه كميت انسانها در پرداخت آن و تزكيه اموال خويش ، لنگ است و كثيرى از مسلمانان در اين رابطه بهلاكت مى رسند.

زكات مهمترين احكام ارزشى اسلام

بزرگترين و مؤ ثرترين عوامل رشد و تكامل فرهنگى و سياسى و هنرى و... در جامعه متمدن بشرى ، اقتصاد است . اسلام براى حفظ ارزشهاى اقتصادى در جوامع بشرى و حمايت از طبقات مستضعف در ميان ملت خويش ، زكات را كه يكى از عاليترين خدمات اجتماعى ، اقتصادى است ، مقرر و فرض نموده است كه بدينوسيله زكات در تمامى ملل اسلامى مى درخشد و براى ريشه كن كردن فقر عمومى نقش اساسى و بنيانى را ايفاء مى كند، اما اگر طبقات مختلف سرمايه داران و متنفذين مسلمان به اين اصل اسلامى عمل نمايند و از عاليترين موهبتهاى الهى ، بندگان محروم او را بهره دهند، تا ريشه فقر و استضعاف از بيخ و بن بركنده شود.
قضيه اى را رفاعة بن موسى نقل مى كند و مى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود:
ما فرض الله على هذه الامة شيئا اشد عليهم من الزكوة و فيها تهلك عامتهم .(20)
خداوند بر اين امت چيزى را محكمتر و قوى تر از زكات فرض نكرد. و در اين زكات كه اكثر مردم بهلاكت مى رسند.
بلى !! هرگاه زكات اموال اغنياء پرداخت شود، فقيرى در عالم اسلام به چشم نخواهد خورد و هرگاه اغنياء ثروتهاى خود را تزكيه نكنند موجبات هلاكت خود را فراهم آورده اند.

مال حرام تزكيه پذيرنيست .

خمس يا زكات بايد از مال حلال و پاك و طيب و طاهر و با قصد قربت براى ذات اقدس احديث پرداخت گردد، و مال حلال مخلوط به حرام نيز با تخميس و يا تزكيه پاك و حلال مى نمايند. بنابراين مالى كه از كديمين و عرق جبين تهيه شده و براى تهيه آن زحمتها كشيده شده اگر به حد نصاب برسد وقتى حلال و پاك مى گردد، كه خمس يا زكاتش را بپردازند. والا پولى و مالى كه از راههاى نامشروع ، و يا از مالهائى كه از براى كسب و تحصيل آن زحمتى كشيده نشده و تلاشى بعمل نيامده ، زكات دادن و يا خمس دادن نمى تواند آنرا پاك نمايد. خلاصه اينكه مال حرام معين با صاحب و مالك معين ، با خمس و زكات هم پاك و حلال نمى گردد.
با پول سرقت از زائران خانه خدا هم صدقه ؟!!
از حضرت امام حسين عليه السلام اين واقعيت را مى خوانيم كه فرمود:
انه ذكر عنده عن رجل من بنى امية انه تصدق بمال كثير، فقال : مثله مثل الذى سرق الحاج و تصدق بما سرق ، انما الصدقة من عرق جبينه فيها، و اغبر فيها وجهه (21)
وقتى نام يكى از بنى اميه را در محضر امام حسين عليه السلام بردند و گفتند كه او مال زيارى را به صدقه داده ، حضرت فرمود:
مثل او مثل كسى است كه مال حاجيان و زائران بدزدد و آن مالها را صدقه بدهد، همانا صدقه آنست كه از عرق جبين و كديمين بدست آمده باشد و سپس خمس و يا زكات آن را بپردازد و پوست صورتش در اين راه چين و چروك خورده باشد.
حاكى از اينكه در راه بدست آوردن مال چه از راه كسب و چه از راه كشاورزى و كارگرى ، رنج فراوان بايد ديد، نه اينكه از پولهاى بدون زحمت و حرام و نامشروع از دستگاه بنى اءميه و مشابه آن تهيه كرده و بخواهد زكات بپردازد و بطوريكه توقع قبولى اداء اين فريضه را هم داشته باشد.
حاصل و خلاصه مطلب حضرت امام حسين عليه السلام اينست كه خمس و زكات و صدقه بايد از مالى پرداخت گردد كه از كديمين و عرق جبين و زحمات فراوان بدست آمده باشد، مثل آن پير كشاورزى كه دست و صورتش چين و چروك خورده و انتظار درو كردن محصول جو و گندم و يا ساير محصولات خويش را مى برد، كه انتظار، اشد از مرگ است . (حاكى از اينكه آيا دسترنج يكساله من بدستم مى رسد يا نابود مى گردد؟ و يا به انواع آفات از بين مى رود؟) و يا به انواع آفات از بين مى رود؟) با اين ناراحتيها كه جوان را پير مى كند و چين و چروك بدست و صورت مى افتد، پولى و مالى كه بدست مى آيد خمس و زكاتش طيب و طاهر و از اجر و پاداش فوق العاده اى برخوردار است .
) وسايل الشيعه ج 6 ص 17.
18) فروع كافى ج 3 ص 502.
19) فروع كافى ج 4 ص 502.
20) فروع كافى ج 3 ص 479.
21) بحار الانوار جلد 93 صفحه 21 (چاپ بيروت )