مراتب روزه داری

امیرمؤمنان، صلوات الله علیه روزه را دارای سه مرتبه دانسته، و می فرماید:
«صوم القلب خیر من صیام اللسان و صیام اللسان خیر من صیام البطن»[11]
روزه دل بهتر از روزه زبان و روزه زبان برتر از روزه شكم است. ملا مهدی نراقی این مراتب را نام گذاری كرده و در توضیح هر یك می نویسد:
«1. روزه عام كه نگه داشتن شكم و شهوت است و فایده آن، رفع تكلیف و آزادی از دوزخ است.
2. روزه خاص كه بایستی علاوه بر مرتبه اوّل، چشم، گوش، زبان، دست، پا و دیگر جوارح را نیز از آلوده شدن به گناه حفظ كرد و ثوابهای وعده داده شده از سوی خدا (بیشتر) به چنین روزه ای تعلق می گیرد.
3. روزه خاص الخاص كه در این مرحله، علاوه بر رعایت دو مرحله پیش، دل نیز از افكار دنیوی، اخلاق زشت و همّت پست، روزه می گیرد و از غیر خدا بكّلی گسسته می گردد.»[12]

آداب روزه داری

آیا تاكنون دیده اید كسی در مجلس عزا و سوگواری، اشعار شاد و فرحزا بخواند و شاد و خندان باشد؟ یا دیده اید شخصی با شال عزا در مجلس جشن و سرور شركت كند و گریه كند؟
اگر پاسختان منفی است، دلیلتان چیست؟ شاید شما هم به این مطلب اذعان داشته باشید كه شركت در هر مجلسی تشریفات خاص خود را می طلبد.
حال، با توجه به اینكه «صائم» در مدّت روزه داری، در حریم قدس الهی و ضیافت الله داخل می شود و از سوی پروردگار پذیرایی می شود. شایسته است آداب ویژه چنین محفلی را مراعات كند، تا بیشتر مورد لطف «صاحب خانه» قرار گیرد. اینك از آن آداب:

الف ـ پرهیز از گناهان

هر گناهی، خشم و غصب الهی را برمی انگیزد؛ امّا در ماه مبارك رمضان، آلوده شدن به گناه، زشتی بیشتری دارد، بدین خاطر میهمان خدا نباید گرد آن بگردد.
روزی پیامبر ـ صلی الله علیه و اله ـ پیرامون ماه مبارك رمضان سخن می گفت، امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ پرسید:
ای رسول خدا! برترین عمل در این ماه چیست؟
پیامبر ـ صلی الله علیه و اله ـ پاسخ داد:
پرهیز از هر چه خدا حرام كرده است.[13]
با این وصف، بسیاری از روزه داران اگر دست از گناه نشویند، جز تشنگی و گرسنگی، طرفی نمی بندند. حضرت زهرا سلام الله علیها می فرماید:
«ما یصنع الصائم بصیامه إذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه»[14]
روزه داری كه زبان، گوش، چشم و اعضا و جوارحش را (از گناه) حفظ نكند، با روزه خود چه می كند؟
یعنی این روزه چه سودی برای او دارد؟

ب ـ انجام واجبات

دوّمین وظیفه میهمان خدا این است كه بقیه دستورات الهی را نادیده نگیرد، كه این خود، بزرگترین بی ادبی در محضر ربوبی است و چنین میهمانی نزد ملكوتیان انگشت نما می شود. به نظر شما آیا روزه داشتن و نماز نخواندن، روزه گرفتن و خمس ندادن، روزه داری و مردم آزاری و ... با هم سازگاری دارد؟

ج ـ پرستش و نیایش

از دیگر آداب ماه خدا، نیایش و پرستش داوطلبانه است. فراوانی نمازها و دعاهای ماه رمضان، گویای اهمیّت آن است. روزه دار با تشریفات ویژه به «ضیافت الله» دعوت شده و چه نیكوست كه با هدیه گرانبهایی به محضر خدای سبحان شرفیاب گردد و زیباترین هدیّه به پیشگاه الهی، ساییدن پیشانی به خاك و بالا بردن دست نیاز است.

د ـ تلاوت قرآن

ماه رمضان، بهار قرآن است، قرآن و رمضان؛ پیوندی دیرینه دارند زیرا یكی از شبهای مبارك رمضان، یعنی شب قدر ظرفیت نزول قرآن را دارا بوده و سزاوار است كه روزه دار، این پیوند را نگسلد و با ترتیل آیه های روح بخش قرآن، فضای ملكوتی ماه خدا را عطرآگین سازد كه به گفته آورنده قرآن:
«من تلا فیه آیه من القرآن كان له مثل أجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور»[15]
كسی كه یك آیه از قرآن را در ماه رمضان تلاوت كند، به اندازه اجر یك ختم قرآن در دیگر ماهها نصیبش می شود.

ه ـ آداب دیگر

آنچه گفته شد، مهمترین آداب میهمانی خدا بود، به برخی دیگر فقط اشاره می كنیم.
صدقه به فقرا و مستمندان، احترام به بزرگترها، مهربانی نسبت به كوچك ترها، صله رحم، ترحّم به یتیمان، توبه و استغفار، افطاری دادن، خوش خلقی، مدارا نسبت به زیردستان، صلوات بر محمد و آل محمد و ... .»[16]

آثار ارزشمند روزه داری

ارزنده ترین اثر هر عبادتی، همان اطاعت از دستور خداوند بزرگ است و آثار دیگر به دنبال آن نصیب شخص عابد می گردد. اما انسان روزه دار علاوه بر تمام آثار گرانبهایی كه از این رهگذار به دست می آورد، مشمول لطف ویژه الهی می گردد. خداوند درباره آن چنین فرموده است:
«الصوم لی و أنا أجزی به»[17]
روزه برای من است و من به آن پاداش می دهم (یا من خود پاداش آن هستم).

 [11] . شرح غررالحكم، ج 4، صفحه 223.
[12] . جامع السعادات، ج 3، صفحه 381، بیروت.
[13] . بحارالانوار، ج 96، صفحه 358.
[14] . همان، صفحه 295.
[15] . بحارالانوار، ج 96، صفحه 357.
[16] . بحارالانوار، ج 96، صفحه 356، 357.
17] . همان، صفحه 255. (كلمه اجزی را اُجْزی هم خوانده اند كه معنایش می شود: من خود پاداش آنم.)