2. تقویت اراده

همان طور که در توضیخ اختلال وسواس گفته شد، یکی از عوامل اصلی در تداوم عمل وسواسی، ناتوانی فرد در مقابله و مقاومت در برابر اضطراب ناشی از ترک عمل وسواسی خویش است؛ به گونه ای که فرد تصور می کند، هیچ گاه نمی تواند آن را ترک نماید؛ بنابراین، به هر طریق که ممکن است قدرت اراده و اعتمادبه نفس شخص را تقویت نمود، می توان به درمان واقعی و اساسی وسواس کمک نمود.
در فرهنگ های مختلف، عناصری وجود دارد که می تواند با فراهم آوردن زمینه های مناسب، به شکوفایی و تقویت نیروی اراده کمک کند، یا با از بین بردن زمینه های مناسب و ایجاد شرایط محیطی نامناسب، رشد و شکوفایی آن را به تأخیر بیندازد. این عناصر فرهنگی به شکل برنامه های تربیتی، دستورالعمل های اخلاقی و حقوقی، و آداب و رسوم اجتماعی، در جوامع مختلف به صورت های گوناگون ظهور می یابد.
فرهنگ اسلام مشحون از مباحث نظری و برنامه های تربیتی و اخلاقی است که بر محور اختیار و اراده انسان استوار است؛ به علاوه بعضی فرایض مذهبی چون روزه که ماهیت آنها خودداری از ارضای فوری برخی تمایلات و نیازهای سطح پایین است، به تقویت این نیرو کمک می رساند. (10) روزه داری را می توان به عنوان یک روش روان درمانی از نوع رفتار درمانی قلمداد کرد که برای تقویت اراده و ایجاد تغییر در رفتارها، روش تمرین عملی روزانه در طی یک برنامه مستمر یک ماهه را بکار گرفته است. (11)

افسردگی ها

اختلالات افسردگی از جمله شایع ترین اختلالات روانی است که در بیماران به صورت های مختلف با شدّت و ضعف وجود دارد؛ اختلالات مهم افسردگی را می توان به دو نوع زیر تقسیم نمود:
1. افسردگی شدید؛ افرادی که دستخوش یک یا چند حمله افسردگی عمیق، بدون وجود حمله های مانی می شوند، تحت عنوان افسردگی شدید معرفی شده اند. به نحوی که تخمین زده شده است، درصد بالایی از بیماران روانی بستری نشده در بیمارستان را بیماران افسرده ]شدید [تشکیل می دهند. (12) از مهم ترین نشانه های افسردگی شدید، به بی خوابی شدید، کاهش سطح انگیزه و انرژی، احساس بی ارزشی، مشکل در تفکر و تمرکز، احساس مداوم اندوه و ناامیدی و. . . است.
2. افسردگی دو قطبی: اختلال افسردگی دو قطبی بر اساس نامی که برای آن انتخاب شده است، هم شامل حمله \"مانی\" و هم حملات افسردگی است. حمله مانی نوعی تغییر خلق ناگهانی است؛ به طوری که فرد مبتلا، ناگهان شادی بی حد و حصری نسبت به آنچه انجام می دهد یا در فکر انجام دادن آن است، احساس می کند. این شادی افراطی معمولاً با تحریک پذیری شدید همراه است و غالباً با پرگویی، بیش فعالی، پرش اندیشه، بی خوابی، حواس پرتی و رفتار بی ملاحظه و بی پروا همراه می شود.

روزه و مداوای افسردگی

قرائن و شواهدی وجود دارد که نشان می دهد، روزه داری در تسریع امر بهبود بیماران مبتلا به اختلال افسردگی اساسی، نقش کلیدی دارد. (13) دکتر ایوب مالک در کتاب روزه داری اسلامی و مسائل روانپزشکی، دو ویژگی درمانی که در روزه داری مسلمان ها وجود دارد و می تواند به بهبود بیماران افسردگی کمک نماید، این گونه معرفی کرده است:

1. تغییر برنامه خواب بیداری

« گزارش شده که جلو کشیدن زمان خواب بیمار به مدت 3 تا 5 ساعت در طی 2 تا 4 روز، می تواند آثار ضد افسردگی ایجاد کند. . . . بیدار شدن برای سحری و انجام فرائض عبادی در سحرگاهان در روزه داری اسلامی، می تواند بر مبنای تغییر برنامه خواب در طول یک ماه، تأثیرات ضد افسردگی خود را اعمال نماید که اگر تا مدتی دوام یابد، و در صورتی که با سایر توصیه های اسلام در زمینه خواب و بیداری در طول ماه های دیگر سال توأم شود، موجب استمرار آثار حاصل شده می گردد؛ . . . به ویژه وقتی که به عنوان یک عامل کمکی، با دارو درمانی، مورد استفاده قرار گیرد. »(4)

2. مسأله محرومیت از خواب:

«امروزه یکی از روش های درمانی در بیماران افسرده، محرومیت از خواب است، که می تواند به دو شکلِ محرومیت کامل از خواب و محرومیت از خواب رِمْ (REM) صورت گیرد؛ بیش از 61 گزارش (با بررسی 1700 بیمار) ثابت کرده است که محرومیت کامل یا نسبی از خواب، منجر به بهبود قابل ملاحظه ای در 30 تا 50 درصد بیماران افسرده شدید می گردد؛ اگرچه تأثیرات حاصله ممکن است موقتی باشد. »(15) «بیداری سحرگاهان در روزه داری برای سحری خوردن و انجام فرائض عبادی که ساعاتی را به خود اختصاص می دهد، در اصل نوعی محرومیت از خواب رِمْ به شمار می آید، که ادامه آن در طول یک ماه، می تواند تأثیرات بارز ضد افسردگی داشته باشد». (16)

10 مصباح، علی، و دیگران؛ روانشناسی رشد (1)، با نگرش منابع اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه قم، 1374، صص 257 259.
11. مالک، ایوب؛ روزه داری اسلامی و مسائل روانپزشکی، موءسسه فرهنگی انتشاراتی فن و هنر، چاپ اول، تهران، 1380، ص41.
12. آزاد، همان، ص329.
13. همان، ص46.
14. همان، ص47.
15. همان، صص48غ47.
16. همان، ص49.