استفاده از وسايل کمک آموزشي

پيامبر اسلام(ص) متناسب با امکانات موجود از وسايل کمک آموزشي براي رساندن پيامهاي الهي و تربيتي خود استفاده مي نمود و اين امر علاوه بر کمک به بهتر فهميدن، از يکنواختي در امر آموزش جلوگيري مي کرد و با ايجاد تنوع و جذابيت، امر آموزش و تربيت را سهل مي نمود. جابربن عبدالله مي گويد: پيامبر(ص) بر روي زمين جلوي خود، خطي مستقيم کشيد و فرمود: اين راه خداست سپس خطوطي مورب به آن خط وصل کرد و فرمود: اين ها همه راههايي است که بر سر هر يک شيطاني قرار دارد که به آن دعوت مي کند، سپس دست خود را روي خط مستقيم گذاشت و اين آيه را تلاوت کرد: « اين راه مستقيم من است، از آن پيروي کنيد و از راههاي پراکنده پيروي نکنيد که شما را از راه حق دور مي سازد اين چيزي است که خداوند شما را به آن سفارش مي کند، شايد پرهيزکاري پيشه کنيد.»[19] پيامبر اکرم(ص) با استفاده از ابزار در اختيار به ياران خود فهماند که راه حق هميشه واحد است اما راههاي باطل زياد که براي هر يک آنها شيطاني است که گمراهان را به آن سو مي کشاند.[20]
پيامبر(ص) سه چوب را در فواصل مختلف يکي را جلوي خود دومي را کنار آن و سومي را دورتر قرار داد و فرمود: آيا مي دانيد اين چوبها چيستند؟ عرض کردند : خدا و رسولش داناترند. پيامبر (ص) فرمود: اين چوب (اولي) انسان است و آن (دومي) اجل و مرگ او و آن ديگري آرزوي اوست که فرزند آدم را گرفتار خود سازد و پيش از رسيدن به آرزو مرگ، او را فراگيرد.[21]

پيامبر اکرم(ص) با استفاده از اين ابزار آموزشي ساده به زيبايي اين حقيقت را که انسان بايد بفهمد که به مرگ چقدر نزديک است و نبايد در تخيل نيل به آرزوهاي نامحدود که با مانعي همچون مرگ روبروست فرو رود.

9. استفاده از شيوه عيني و تجربي در امر آموزش
يکي از شيوه هاي جذاب آموزشي و تربيتي پيامبر اسلام(ص) توجه به امور عيني در امر آموزش بود يعني: حضرت تنها به گفتارهاي صرفاً نظري و عقلاني در حوزه هاي مختلف بسنده نمي کرد. بلکه در آموزش از امور ملموس و محسوس که قابل احساس براي مخاطبان است استفاده مي کرد زيرا براي انسان درک امور محسوس به مراتب از درک امور معقول و نظري آسانتر است و پيامبر(ص) از امور محسوس و قابل تجربه و طبيعي انسانها را به امور غير محسوس و ماوراء طبيعي هدايت مي نمود.
حضرت(ص) براي نشان دادن علاقة بسيار خويش به نماز از تشبيه معقول به محسوس استفاده فرمود و خطاب به ابوذر فرمود: «اي اباذر، خداوند نور چشم مرا در نماز قرار داد و ميل به آن را در من به مانند ميل گرسنه به غذا و ميل تشنه به آب قرارداد. با اين تفاوت که گرسنه هرگاه غذا ميل کند سير مي شود و تشنه هرگاه آب بياشامد سيراب مي شود، ولي من از نماز ـ هرگز ـ سير نمي شوم.»[22]
در اين روايت زيبا پيامبر (ص) در امر آموزش و تربيت ذهنها را به سمتي سوق مي دهد که مردم هر روز با آن ارتباط دارند و آن توجه به امور عيني است که بستر بهتر فهميدن مخاطب را فراهم مي نمايد.

10. آموزش به شيوه نمايش خود عمل

پيامبر اکرم(ص) تنها به آموزش نظري اکتفا نمي کرد بلکه از آموزش هاي عملي به صورت انجام دادن خود عمل (هدف) نيز استفاده مي نمود اين شيوه که از بهترين شيوه هاي آموزشي و تربيتي است بسيار در تحقق اهداف آموزشي و تربيتي مؤثر است يعني : يکبار گفته مي شود که چگونه بايد وضو گرفت و يکبار وضو گرفته مي شود تا ديگران ياد گيرند. پيامبر(ص) گاهي در بين مردم وضو مي گرفت و مي پرسيد ‹‹ چه کساني مثل من وضو مي گيرند؟»
از ابن مسعود روايت است که حضرت(ص) در هنگام نماز دست خود را بر روي شانه هاي ما قرار مي داد و مي فرمود: صاف و منظم بايستيد، کج نايستيد که بين دلهايتان اختلاف مي افتد[23] و در کتاب نهايه علامه آمده است که پيامبر(ص) هرگاه در روز عيد فطر و قربان خارج مي شد با صداي بلند تکبير مي گفت.
و اين آموزش هاي عملي در سيره حضرت(ص) بسيار است به گونه اي که سيره عملي خود حضرت(ص) جزء سنت مسلمانان قرار گرفته است.
پي نوشت:
[19]. انعام / 153.
[20]. الصالحي الشامي، سبل الهدي و الرشاد، ج9، ص400.
[21]. ورام، تنبيه الخواطر و نزهة النواظر، ج 1، ص280.
[22]. طباطبايي، سنن النبي، ص324.
 [23]. همان، ص322.