زن مظهر جمال و زيبايي و عفاف است و مرد مظهر شيفتگي و مجذوب شدن از آن جهت فرهنگ غني و ارزشمند اسلام پوشش و حجاب را براي بانوان لازم دانسته است و حجاب را حافظ ارزش‏هاي والاي معنوي زنان در برابر مردان قرار داده و در طول تاريخ او را از فساد و تباهي و افتادن در دام شهوت‏پرستان خودپرست نگهداري نموده است.
نگاه شهوت‏آميز مردان به زنان و بالعکس از جمله امور نکوهيده‏اي است که پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله و سلم) آن را به شدت منع مي‏کرد و آن را حرام مي‏دانست همان طوري که فرمود: «النظر سهم مسموم من سهام ابليس فمن ترکها خوفا من الله اعطاه الله ايمانا يجد حلاوته في قلبه‏». (1) نگاه شهوت‏آميز [همراه با لذت جنسي] تير زهراگيني است که از سوي شيطان به سوي طعمه خويش رها مي‏گردد، پس هر کس به خاطر ترس از خدا نگاه با شهوت را ترک کند خداوند ايماني به او خواهد بخشيد که شيريني و اثرش را در دلش خواهد ديد.

رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) در حجة الوداع هنگامي که آن زن جوان خثعمي به حضورش آمد تا چند پرسش داشته باشد در آن هنگام فضل بن‏عباس همراه بود زن وقتي سؤال‏هايش را مطرح نمود پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) به هنگام پاسخ دادن متوجه شد بين آن زن و فضل نگاهي رد و بدل گرديد و زن عوض اينکه مطالب آن حضرت را گوش کند به فضل که جوان زيبا و نورسي بود متوجه شده در آن وقت رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) دست‏خود را به طرف فضل بن‏عباس دراز کرد و صورت او را به طرف ديگر برگرداند و فرمود فخشيت ان يدخل بينهما الشيطان... (2) ; در نگاه زن جوان و مرد جوان مي‏ترسم شيطان قدم نهد و سبب انحراف آنان گردد.

دانشمندان و علماي بزرگ براي لزوم حجاب به قرآن و احاديث و اجماع و عقل استدلال کرده‏اند و حدود پوشش را براي مردان و زنان به صورت روشن بيان داشته‏اند، ما در اين نوشتار کوتاه از آن جهت که زن را عنصر اوليه صلاح و رستگاري جامعه مي‏دانيم و بر آن اعتقاديم که اگر رستگاري و فلاح در اين قشر عظيم حاکم شود رستگاري و عاقبت‏بخيري مردان را بدنبال دارد و بعکس خداي ناکرده چنانچه زنان جامعه فاسد و تباه شدند مجالي براي اصلاح مردان باقي نخواهد ماند. حال به بخشي کوتاه در باره حجاب و پوشش زن مي‏پردازيم.

قرآن و مساله حجاب

قرآن درباره حجاب مي‏فرمايد: «قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهن و يحفظن فروجهن و لا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها وليضربن بخمرهن علي جيوبهن الا لبعولتهن او آباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بني اخوانهن او بني اخواتهن او نسائهن ... و توبوا الي الله جميعا ايها المؤمنون لعلکم تفلحون‏» (3) ; به زنان با ايمان بگو چشمهاي خود را [از نگاه هوس‏آلود]فرو گيرند و دامان خويش را حفظ کنند و زينت‏خود را جز آن مقدار که نمايان است، آشکار ننمايند و اطراف روسري‏هاي خود را بر سينه خود افکنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود) و زينت‏خود را آشکار نسازند مگر براي شوهرانشان يا پدرانشان و با پدرشوهرانشان و يا پسرانشان يا پسران همسرانشان يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنان هم‏کيششان و .... همگي به سوي خداوند باز گرديد اي مؤمنان تا رستگار شويد.
و در جاي ديگر آمده است: «يا ايها النبي قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذلک ادني ان يعرفن فلا يؤذين و کان الله غفورا رحيما» (4) ; اي پيامبر به همسران و دختران خويش و ديگر زنان مؤمنان بگو که جلبابها (روسريها)ي خويش را بر خود فرو افکنند اين کار براي اينکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند به [احتياط] نزديکتر و خداوند آمرزنده و مهربان است.
فقهاء اسلام گفته‏اند: دو آيه فوق بر وجوب پوشش و حجاب براي زنان دلالت دارد. آنان نيز به آيات (60 تا 61) سوره نور تمسک کرده‏اند و آن آيات را دليل پوشش براي زنان دانسته‏اند همان طوري که رواياتي را مستند خويش قرار داده‏اند، در اينجا به يک حديث اکتفا مي‏کنيم.
پوشش حضرت فاطمه(سلام الله عليها) در محوطه منزل در برابر بيگانه
جابربن‏عبدالله انصاري مي‏گويد: به همراه رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) بودم آن حضرت اراده کرد به خانه دخترش فاطمه(سلام الله عليها) برود چون به درب خانه فاطمه(سلام الله عليها) رسيد با دست مبارکش درب را فشار داد و فرياد برآورد: السلام عليکم.
دختر گرامي پيامبر جواب داد: عليک السلام يا رسول الله(صلي الله عليه و آله و سلم)
آنگاه پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) اجازه ورود به منزل گرفت و فرمود: ادخل انا و من معي (آيا من و کسي که همراه من است داخل منزل شويم). در آن وقت فاطمه(سلام الله عليها) فرمود: پدر جان چيزي بر سر ندارم، رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: يا فاطمة خذي فضل ملحفتک فقنعني بها راسک; فاطمه جان با قسمتهاي اضافي روپوش خودت سرت را بپوشان. پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) دوباره اجازه گرفت فاطمه(سلام الله عليها) پرسيد: چه کسي با شماست، پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: جابر، آنگاه من به همراه پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) داخل خانه زهرا(سلام الله عليها) شدم.
جابر مي‏گويد: چهره زهرا(سلام الله عليها) همانند شکم ملخ زرد شده بود، پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) پرسيد: دخترم چرا چنين هستي، جواب داد: از گرسنگي است.
پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) دعا فرمود: اللهم مشبع الجوعة و دافع الضيعة، اشبع فاطمة بنت محمد; اي خدايي که سيرکننده گرسنه و بوجود آورنده محصولات هستي فاطمه دختر محمد(صلي الله عليها) را سير گردان.
جابر ادامه مي‏دهد سوگند به خدا دعاي پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) مستجاب گرديد. پس از دعاي آن حضرت چهره زهرا(سلام الله عليها) گلگون گرديد مثل اينکه خون را در حال حرکت در زير پوست صورت مي‏ديدم و زهرا(سلام الله عليها) از آن پس گرسنه نماند. (5)

پس از عموم آيه شريفه (31 نور) و ديگر آيات استفاده مي‏شود که پوشش براي زنان امري مسلم است و کسي نمي‏تواند آن را انکار کند، از سوي ديگر سيره فاطمه اطهر(سلام الله عليها) در برخورد با جابر بن‏عبدالله انصاري(ره) بالاترين شيوه تبيين حکم الهي است که حضرت بدان عمل مي‏کند و وظيفه ديگر زنان را در برابر مردان غير محرم و بيگانه نشان مي‏دهد. برخورد فاطمه(سلام الله عليها) با جابر که شخص مؤمن و مورد اعتماد رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) است در محيط خانه خويش چنين است مسلم زنان متعهد در حفظ خود در داشتن پوشش صحيح در جامعه (کوچه و بازار و ادارات و ...) وظيفه‏اي سنگين‏تر دارند.

پوشش زنان در برابر خويشاوندان

احمد بن‏ابي‏نصر بزنطي از ياران عاليقدر امام علي بن‏موسي الرضا(ع) است مي‏گويد از آن حضرت پرسيدم: آيا براي مرد جايز است که به موهاي خواهر زنش نگاه کند؟ حضرت فرمود: نه مگر اينکه سالخورده و پير و از کار افتاده باشد. عرض کردم: پس خواهر زن با بيگانه چه فرق مي‏کند يعني هر دوي اينها يکي هستند؟! حضرت فرمود: بلي يکي هستند. پرسيدم: [در مورد سالخورده] چقدر براي من جايز است نگاه کنم؟
فرمود: به موي او و ذراع (از انگشت تا آرنج) او مي‏تواني نگاه کني. (6)
قسمت آخر روايت مربوط به سالخورده و پيرزن از کار افتاده است همان طوري که صاحب وسائل مرحوم شيخ حر عاملي بر آن تصريح نموده‏است.

نقش «حجاب‏» در سلامت عمومي

در جامعه‏اي که زن و مرد هر کدام کار متعلق به خويش را انجام دهد و اختلاط و معاشرت بي‏مرز در آن وجود نداشته باشد زنان غير متعهد خودنمايي ننمايند و مردان شهوتران هم با چشمان صياد خويش به دنبال طعمه نگردند، در آن جامعه آرامش روحي و رواني بر زن و مرد حاکم خواهد شد، و ثبات و استحکام ويژه‏اي بر خانواده آن سايه خواهد افکند، و روز بروز بر تعداد پيوند ازدواج‏ها و زناشوييهاي مشروع و قانوني افزوده خواهد گرديد که نتيجه آرامش اجتماعات کوچک، آرامش و سعادت جوامع بزرگ انساني خواهد شد. پس پوشش صحيح بالاترين نعمت الهي است که خداوند بر زنان ارزاني داشته و بر آنان لازم شمرده است.
رسول گرامي اسلام روزي در جمع ياران خويش که در مسجد نشسته بودند، پرسيد: بهترين چيز براي زنان چيست؟ کسي نتوانست پاسخ آن حضرت را بدهد. علي(ع) به خانه آمد پرسش پيامبر و ناتواني يارانش را در پاسخ به آن حضرت بازگو کرد. فاطمه زهرا(سلام الله عليها) فرمود: خير لهن ان لا يرين الرجال و لايرونهن، فاخبره بذلک فقال(صلي الله عليه و آله و سلم) له: من علمک هذا؟ قال(ع): فاطمة. قال(ص):انها بضعة مني; (7) بهترين چيز براي زنان اين است که به مردان نگاه نيندازند و مردان نيز به آنها نظر نکنند. اميرمؤمنان(ع) به مسجد برگشت و آن را براي پيامبر و مردم بازگو کرد. رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) پرسيد: از کجا آموختي؟ علي(ع) گفت: اين پاسخ فاطمه است. در آن هنگام پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: فاطمه پاره تن من است.

حدود پوشش بانوان از ديدگاه فقهاء اسلام

بسياري از فقهاء شيعه و اهل سنت‏بعد از اعتماد بر ظهور آيات گذشته و تصريح روايات در مورد وجوب پوشش ادعاي اجماع و اتفاق نموده‏اند و ذيل تفسير آيات سوره نور و احزاب حدود و مقدار پوشش را براي زنان مشخص نموده‏اند. در اينجا به بيان برخي از نظريات فقهاء مي‏پردازيم:
ابن رشد فقيه و فيلسوف معروف اندلسي مي‏نويسد: عقيده اکثر علماء بر اين است که بدن زن جز چهره و دو دست تا مچ عورت (×) است، ابوحنيفه معتقد است: قدمين نيز عورت شمرده نمي‏شود لکن ابوبکر بن‏عبدالرحمان بن‏هشام بر اين باور است که تمام بدن زن بلا استثناء عورت است. (8) در الفقه علي مذاهب الخمسه آمده است: علماء اسلام اتفاق نظر دارند که بر هر يک از زن و مرد لازم است آنچه را در خارج نماز بايد بپوشد در حال نماز هم بايد بپوشد سپس مي‏گويد: به عقيده علماء شيعه اماميه بر زن در حال نماز همان قدر از بدن را واجب است‏بپوشاند که در غير نماز بايد از نامحرم بپوشد. (9)

فقهاء اسلامي در دو موضع از کتاب‏هاي فقهي خود وجوب حجاب و حدود پوشش را براي بانوان مطرح نموده‏اند.
الف - در بحث پوشش در حالت نماز (بحث‏ساتر)
ب - در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و يا عکس‏آن
علامه حلي(ره) مي‏فرمايد: جميع بدن زن عورت است جز چهره او به اجماع همه علماء، در همه شهرها جز ابوبکر بن‏عبدالرحمان بن‏هشام که تمام بدن زن را عورت دانسته است. سخن او به اجماع فقهاء مردود است. زيرا از نظر علماء ما (شيعه) دو دست تا مچ نيز مانند چهره است و عورت نخواهد بود. مالک بن‏انس و شافعي و اوزاعي و سفيان ثوري در اين جهت‏با علماء شيعه هم عقيده‏اند، ابن‏عباس در تفسير کلام خدا: «و لا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها» وجه و کفين را با هم استثنا نموده است. (10)

در پايان بايد گفت: فقهاء اسلامي در دو موضع از کتاب‏هاي فقهي خود وجوب حجاب و حدود پوشش را براي بانوان مطرح نموده‏اند.
الف - در بحث پوشش در حالت نماز (بحث‏ساتر)
ب - در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و يا عکس آن امام خميني(ره) در اين دو باب فرموده‏اند:
1 - عورت زن در نماز همه بدن اوست که شامل سر و موي‏ها مي‏گردد و فقط صورت (به مقداري که بايد در وضو بايد شسته شود) و دست‏ها تا مچ و پاها تا ابتداء ساق مستثني شده سپس فرموده‏اند: از آن مقداري که استثناء شده واجب است مقدار بيشتري را پوشاند تا يقين به پوشش مقدار واجب پيدا شود. (11)
2 - نگاه کردن مرد به زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه کردن به صورت و دستها اگر با قصد لذت باشد حرام است و اگر بدون قصد لذت باشد مانعي ندارد. (12)